„…Kto gardzi ludźmi, obojętnie, z powodów wyznaniowych, z powodów rasowych, z powodu ksenofobii wobec kogokolwiek, wobec ludzi pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego, rosyjskiego, niemieckiego, żydowskiego – ten przede wszystkim gardzi sobą…“ – Władysław Bartoszewski.
Władysław Bartoszewski, ps. „Ludwik”, „Teofil” (ur. 19 lutego 1922 w Warszawie, zm. 24 kwietnia 2015 tamże, został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach) – historyk, publicysta, dziennikarz, pisarz, działacz społeczny, wykładowca akademicki, polityk oraz dyplomata.
Więzień Auschwitz, działacz Polskiego Państwa Podziemnego, członek prezydium Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj, podporucznik Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego. W latach 1990–1995 ambasador RP w Austrii, w 1995 oraz w latach 2000–2001 minister spraw zagranicznych, w latach 1997–2001 senator IV kadencji, w latach 2001–2015 przewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, w latach 2007–2015 sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Kawaler Orderu Orła Białego, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Z Władysławem Bartoszewskim po raz pierwszy spotkałem się i fotografowałem go w marcu 1984 r. w Nowym Jorku, u prezesa Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce –Tadeusza Pawłowicza. Niezwykle dowcipny i inteligentny człowiek. Nie można było się z nim nudzić. W takiej atmosferze powstały fantastyczne zdjęcia, które mu wówczas zrobiłem. Ciągle je wysyłałem do publikacji do Niemiec.
Następnym razem spotkaliśmy się w lutym 1988 r. na zorganizowanym przez Jerzego Kosińskiego sympozjum w Jerozolimie w słynnym King David Hotel, gdzie było wiele znanych postaci w tym Zbigniew Brzeziński.
A w ubiegłym roku 11 września 2021 w rocznicę September 11 w Parku Skaryszewskim w Warszawie, gdzie miałem wystawę fotografii z WTC, spotkałem i fotografowałem syna –Władysława Teofila Bartoszewskiego. I tak się pierścień zamyka.
Ciągle po głowie mi chodzą anegdotyczne cytaty Władysława Bartoszewskiego, które przez swą skrótowość, trafiają w dziesiątkę – Władysław Bartoszewski: „…Warto być uczciwym, choć nie zawsze się to opłaca. Opłaca się być nieuczciwym. Ale nie warto…”; „…Kocham moich rodaków, choć doprowadzają mnie do cholery…”; „…Inteligent tym się różni od nieinteligenta, że nie obraża się o żarty, rozumie żarty i lubi żarty…”.
Był absolwentem Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie (1937) oraz Liceum Humanistycznego Towarzystwa Wychowawczo-Oświatowego „Przyszłość” w Warszawie. Maturę zdał w 1939. Od października 1941 do początku 1944 studiował polonistykę na tajnym Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W grudniu 1948 został przyjęty na trzeci rok polonistyki na Wydziale Humanistycznym UW. Studia zostały przerwane aresztowaniem w grudniu 1949 i pięcioletnim pobytem w więzieniu. W listopadzie 1958 został przyjęty na studia polonistyczne na Wydziale Filologicznym UW w trybie eksternistycznym. Złożył na ręce profesora Juliana Krzyżanowskiego pracę magisterską, jednak decyzją rektora UW Stanisława Turskiego został w październiku 1962 skreślony z listy studentów.
W czasie kampanii wrześniowej (1939) uczestniczył w cywilnej obronie Warszawy jako noszowy. Od maja 1940 pracował w administracji Przychodni Społecznej nr 1 Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie.
19 września 1940 został zatrzymany na Żoliborzu w masowej obławie zorganizowanej przez okupantów niemieckich. Od 22 września 1940 był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz (numer obozowy 4427). Z obozu został zwolniony 8 kwietnia 1941 dzięki działaniom Polskiego Czerwonego Krzyża.
Po opuszczeniu obozu, za pośrednictwem Hanny Czaki, nawiązał kontakt ze Związkiem Walki Zbrojnej. Wydziałowi Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej przekazał w lecie 1941 sprawozdanie ze swojego pobytu w obozie. W lecie 1942 włączył się w działalność Frontu Odrodzenia Polski – konspiracyjnej katolickiej organizacji społeczno-wychowawczej i charytatywnej, kierowanej przez Zofię Kossak.
W sierpniu 1942 został żołnierzem Armii Krajowej. Pracował jako referent w Podwydziale „P” Wydziału Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK pod pseudonimem „Teofil” (inspiracją dla przyjęcia pseudonimu była postać Teofila Grodzickiego – bohatera powieści Jana Parandowskiego Niebo w płomieniach). W dwuosobowym referacie „P-1” Podwydziału „P” współpracował z Kazimierzem Moczarskim. Od września 1942 zaangażował się z ramienia FOP w działalność Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom „Żegota” (od 4 grudnia 1942 działającego jako Rada Pomocy Żydom przy Delegacie Rządu RP na Kraj); był członkiem „Żegoty” do wybuchu powstania warszawskiego. Był pracownikiem Komórki Więziennej Wydziału Bezpieczeństwa Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj.
W listopadzie 1942 został zastępcą kierownika Komórki Więziennej Wydziału Bezpieczeństwa Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj, która zajmowała się organizowaniem pomocy dla więźniów, m.in. osadzonych na Pawiaku. W lutym 1943 rozpoczął pracę na stanowisku referenta informacyjnego i zastępcy kierownika Referatu Żydowskiego Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj Witolda Bieńkowskiego ps. „Wencki”. W ramach działalności w „Żegocie” i Referacie Żydowskim zajmował się współorganizowaniem pomocy dla uczestników powstania w getcie warszawskim w kwietniu 1943.
Od 1 sierpnia 1944 uczestniczył w powstaniu warszawskim. Był adiutantem dowódcy placówki informacyjno-radiowej „Anna” Kazimierza Ostrowskiego i redaktorem naczelnym czasopisma „Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe”. 20 września rozkazem komendanta Okręgu Warszawa AK, Antoniego Chruściela „Montera”, odznaczono go Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (na wniosek pułkownika Jana Rzepeckiego, szefa Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej). 1 października został mianowany przez dowódcę AK, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”, na stopień podporucznika (również na wniosek Jana Rzepeckiego), a 4 października odznaczony Krzyżem Walecznych.
Od lipca 1956 publikował teksty w tygodniku „Stolica”, od stycznia 1957 był członkiem redakcji, a od lata 1958 do grudnia 1960 był tamże sekretarzem redakcji. W sierpniu 1957 podjął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”.
18 kwietnia 1963 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za pomoc udzielaną Żydom w trakcie wojny (na wniosek Żydowskiego Instytutu Historycznego). Od września do listopada 1963 przebywał w Izraelu na zaproszenie Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu (Jad Waszem), gdzie w imieniu Rady Pomocy Żydom „Żegota” odebrał odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Indywidualne odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata otrzymał w 1966.
Od listopada do grudnia 1963 przebywał w Austrii, gdzie nawiązał liczne kontakty z austriackimi środowiskami intelektualnymi i politycznymi. W listopadzie 1963 rozpoczął współpracę z Radiem Wolna Europa. W kolejnych latach podróżował do Niemiec Zachodnich, Wielkiej Brytanii, Włoch, Izraela, a także do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontaktował się zwłaszcza z przedstawicielami polskiej emigracji (m.in. z Janem Nowakiem-Jeziorańskim, Adamem i Lidią Ciołkoszami, Janem Karskim, Czesławem Miłoszem czy Gustawem Herlingiem-Grudzińskim). Od maja 1966 był rozpracowywany przez Wydział II Departamentu III Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Od 1969 do 1973 był prezesem Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, a w grudniu 1969 został wybrany do zarządu polskiego PEN Clubu. Między 1972 a 1983 pełnił funkcję sekretarza generalnego polskiego PEN Clubu. Był uczestnikiem I Kongresu Kultury Polskiej 11 i 12 grudnia 1981, przerwanego przez wprowadzenie stanu wojennego. Od lipca 1982 wchodził w skład zespołu „Tygodnika Powszechnego” (zrezygnował w grudniu 2007 po zmianach personalnych w redakcji pisma). W 1984 został członkiem rzeczywistym Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, a w 1986 jednym z wiceprezesów Instytutu dla Studiów Polsko-Żydowskich w Oksfordzie. 1 stycznia 1986 prezydent RP na uchodźstwie, Edward Raczyński, odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (za całokształt działalności w służbie Polsce w czasie wojny i po wojnie, a w szczególności za opracowania historyczne i za działalność w sprawach polsko-żydowskich).
W 1970 w związku z aktywną działalnością opozycyjną i licznymi kontaktami w krajach zachodnich został objęty zakazem druku w Polsce (do jesieni 1974).
W okresie wydarzeń sierpniowych w 1980 był sygnatariuszem skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. W latach 1980–1981 był członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. W grudniu 1980 znalazł się wśród założycieli Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania przy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 został internowany – początkowo w Areszcie Śledczym w Warszawie-Białołęce, a następnie w ośrodku internowania w Jaworzu na poligonie drawskim. Z internowania zwolniono go 3 maja 1982. Po zwolnieniu pozostawał w kontakcie z władzami, m.in. prowadził wielokrotne rozmowy z ministrem spraw wewnętrznych Czesławem Kiszczakiem.
Od września 1990 do marca 1995 pełnił funkcję ambasadora RP w Austrii. W 1995 był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Józefa Oleksego (jako tzw. minister prezydencki, desygnowany przez Lecha Wałęsę).
28 kwietnia 1995, podczas uroczystej sesji Bundestagu i Bundesratu w Bonn z okazji 50. rocznicy zakończenia II wojny światowej, jako jedyny zagraniczny mówca wystąpił z ponad godzinnym przemówieniem.
22 grudnia 1995 podał się do dymisji w związku z zakończeniem pełnienia funkcji prezydenta przez Lecha Wałęsę. Ponownie sprawował urząd szefa dyplomacji od czerwca 2000 do października 2001 w rządzie Jerzego Buzka. W latach 1997–2001 zasiadał w Senacie IV kadencji. Został wybrany z listy Unii Wolności w województwie warszawskim, przy czym formalnie do tej partii nigdy nie należał. Przewodniczył Komisji Spraw Zagranicznych i Komisji Integracji Europejskiej; jako marszałek senior przewodniczył inauguracyjnemu posiedzeniu Senatu.
20 listopada 2007 został przez premiera Donalda Tuska powołany na sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnika Prezesa Rady Ministrów do spraw dialogu międzynarodowego. Pracę na tym stanowisku rozpoczął 21 listopada 2007. Pozostał na tej funkcji również w drugim gabinecie Donalda Tuska oraz w rządzie Ewy Kopacz, pełniąc ją aż do czasu swojej śmierci.
W latach 1990–2000 był przewodniczącym Międzynarodowej Rady Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, a w latach 2000–2014 był przewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. W latach 1991–1995 był członkiem Rady ds. Stosunków Polsko-Żydowskich przy prezydencie RP.
Był członkiem Komisji Historii i Kultury Żydów przy Polskiej Akademii Umiejętności. Od czerwca 2001 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. 27 stycznia 2005, w 60. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, przemawiał na oficjalnych uroczystościach rocznicowych jako przedstawiciel polskich więźniów obozu. W 2009 zainicjował powstanie Fundacji Auschwitz-Birkenau i został przewodniczącym jej rady. Należał do orędowników pojednania polsko-żydowskiego oraz polsko-niemieckiego, a jednocześnie przez swoją działalność publicystyczną i naukową dbał o zachowanie pamięci o dziedzictwie Polskiego Państwa Podziemnego, powstania warszawskiego oraz o zbrodniach totalitaryzmów nazistowskiego i komunistycznego.
Władysław Bartoszewski był synem Władysława i Beaty Bartoszewskich. Z pierwszą żoną Antoniną Mijal-Bartoszewską miał syna Władysława Teofila Bartoszewskiego, którego żoną została Alexandra Richie. Jego drugą żoną była Zofia Bartoszewska, którą poślubił w 1967.
Był autorem około 50 książek i prawie 1500 artykułów, głównie na temat okupacji niemieckiej.
Wielokrotnie odznaczany i wyróżniany w Polsce m.in.: 1944 – Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami; 1944 – Krzyż Walecznych; 1963 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (Rada Państwa PRL); 1986 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (prezydent RP na uchodźstwie); 1989 – Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”; 1995 – Order Orła Białego; 2015 – Medal pamiątkowy z okazji 70. rocznicy Powstania Warszawskiego; 2015 – Krzyż Wolności i Solidarności (pośmiertnie).
Wielokrotnie odznaczany i wyróżniany za granicą m.in.: 1991 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec; 1992 – Krzyż Wielki Honorowy Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy; 1992 – Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę I klasy (Austria); 1995 – Wielka Złota Odznaka Honorowa za Zasługi dla Republiki Austrii; 1997 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec; 1997 – Medal Zasługi Badenii-Wirtembergii; 2001 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej; 2001 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (za pracę na rzecz pojednania między Polakami, Niemcami i Żydami); 2002 – Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa); 2002 – Order Krzyża Ziemi Maryjnej I klasy (Estonia); 2006 – Order Świętego Grzegorza Wielkiego (Stolica Apostolska); 2009 – Krzyż Komandorski Orderu Legii Honorowej (Francja); 2012 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Zakon Maltański); 2012 – Order Podwójnego Białego Krzyża II Klasy (Słowacja); 2015 – Order Bawarski Zasługi (pośmiertnie).
Tytuł doktora honoris causa Władysławowi Bartoszewskiemu nadały m.in.: Polski Uniwersytet na Obczyźnie w Londynie (1981), Hebrew College w Baltimore, Stany Zjednoczone (1984), Uniwersytet Wrocławski (1994), Uniwersytet w Augsburgu (2001), Uniwersytet w Marburgu (2001), Uniwersytet Warszawski (2002), Uniwersytet Gdański (2005), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (2008), Uniwersytet Opolski (2008), Uniwersytet w Hajfie (2008), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (2009), Uniwersytet Łódzki (2009).
Inne nagrody i wyróżnienia m.in.: 1962 – Nagroda Klubu Krzywego Koła, 1968 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku, 1968 – Nagroda tygodnika „Polityka” w dziedzinie najnowszej historii Polski, 1983 – Nagroda im. Herdera, 1984 – Dyplom uznania American Jewish Committee w Nowym Jorku, 1986 – Nagroda Pokojowa Księgarzy Niemieckich, 1991 – Dyplom honorowego obywatela Państwa Izrael, 1994 – Dyplom Nagrody Europy Środkowej (Wiedeń), 1995 – Dyplom Nagrody św. Wincentego (Chicago), 1995 – Nagroda Kisiela, 1996 – Złoty Medal Stresemanna (Moguncja), 1996 – Nagroda im. Heinricha Braunsa, przyznana przez biskupa Essen Huberta Luthe, 2002 – Nagroda „Internationaler Brückepreis der Europastadt Görlitz/Zgorzelec” (Międzynarodowa Nagroda Mostu Europa-Miasta Zgorzelec/Görlitz), 2003 – Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej, 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, 2007 – Super Wiktor za całokształt osiągnięć, 2007 – Nagroda Specjalna Lewiatana przyznana przez Konfederację Lewiatan, 2008 – Nagroda im. Adama Mickiewicza, 2009 – Odznaka Honorowa „Bene Merito”, 2009 – Kaiser-Otto-Preis, nagroda im. cesarza Ottona, przyznawana przez miasto Magdeburg za szczególne zasługi dla pojednania polsko-niemieckiego, 2010 – Człowiek Roku „Gazety Wyborczej”, 2011 – Komandoria Missio Reconciliationis, 2012 – Nagroda Światło Pamięci, 2013 – Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”, 2013 – Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii krzewienie polskich tradycji i wartości patriotycznych, 2014 – Medal za szczególne zasługi dla Meklemburgii-Pomorza Przedniego w zjednoczonej Europie i na świecie, 2014 – Złoty medal „Labor Omnia Vincit” przyznany przez Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego, 2015 – Nagroda Polsko-Niemiecka (pośmiertnie) (przyznawana przez ministrów spraw zagranicznych Niemiec i Polski, najważniejsze ówczesne wyróżnienie przyznawane w relacjach polsko-niemieckich), Medal „Cordi Poloniae” Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech, Członek honorowy Polskiej Akademii Umiejętności, Tytuły honorowego obywatela Warszawy, Gdyni, Wrocławia, Gdańska, Szczecina, Sopotu, Dolnego Śląska, gminy Oświęcim, Krakowa, gminy Baranów, Opola.
Wielokrotnie upamiętniany m.in.: 2015 – rada miasta w Oświęcimiu nazwała jego imieniem jedną z alei. Odsłonięcie tablicy nastąpiło w przeddzień 71. rocznicy wyzwolenia Auschwitz-Birkenau; 2016 – za zgodą Zofii Bartoszewskiej został patronem Komitetu Obrony Demokracji. W tym samym roku jego imieniem nazwano aleję w Łodzi i ulicę w częstochowskiej dzielnicy Kiedrzyn; 2016 – imieniem nazwano skwer przy ul. Ogrodowej na warszawskiej Woli; w miejscu tym w czasie wojny przebiegała ul. Biała, przez którą Żydom zamkniętym w getcie niosła pomoc Rada Pomocy Żydom „Żegota”, w której prace był zaangażowany Władysław Bartoszewski; 2018 – został patronem ronda we Wrocławiu oraz ronda w Krakowie; 2020 – przed budynkiem Sopot Centrum odsłonięty został pomnik Władysława Bartoszewskiego, zaprojektowany przez Jacka Kicińskiego.
„…Największym problemem Polski jest zły stosunek do samego siebie: podejrzliwość, kłótliwość, swarliwość, nienawiść, kompleksy, brak pewności siebie i negatywny stosunek do własnej historii, i aby jeden drugiemu mógł dojechać dobrze, gotów jest przy okazji popełnić samobójstwo…“ – Władysław Bartoszewski. PORTRAIT with HISTORY
"... Whoever despises people, indifferently, for religious reasons, for racial reasons, because of xenophobia towards anyone, towards people of Ukrainian, Belarusian, Russian, German, Jewish origin - he despises himself above all ..." - Władysław Bartoszewski.
Władysław Bartoszewski, ps. "Ludwik", "Teofil" (born February 19, 1922 in Warsaw, died April 24, 2015 there, was buried in Aleja Zasłużonych at the Powązki Military Cemetery) - historian, journalist, journalist, writer, social activist, academic lecturer, politician and a diplomat.
Prisoner of Auschwitz, activist of the Polish Underground State, member of the presidium of the Council to Aid Jews at the Government Delegation for Poland, second lieutenant of the Home Army, participant in the Warsaw Uprising. In the years 1990–1995 the Polish ambassador to Austria, in 1995 and in the years 2000–2001 the minister of foreign affairs, in the years 1997–2001 a senator of the 4th term, in the years 2001–2015 the chairman of the Council for the Protection of Memory of Struggle and Martyrdom, in the years 2007–2015 secretary state in the Chancellery of the Prime Minister. Knight of the Order of the White Eagle, Righteous Among the Nations.
I met and photographed Władysław Bartoszewski for the first time in March 1984 in New York, at the President of the Józef Piłsudski Institute in America - Tadeusz Pawłowicz. Extremely witty and intelligent man. It was impossible to get bored with him. It was in such an atmosphere that the fantastic photos I took of him were shot. I kept sending them for publication to Germany.
The next time we met in February 1988 at a symposium in Jerusalem organized by Jerzy Kosiński in the famous King David Hotel, where there were many famous people, including Zbigniew Brzeziński.
And last year, on September 11, 2021, on the anniversary of September 11 in Park Skaryszewski in Warsaw, where I had a photography exhibition from the WTC, I met and photographed my son - Władysław Teofil Bartoszewski. And this is how the ring closes.
I still have anecdotal quotes from Władysław Bartoszewski, which, due to their abbreviation, hit the jackpot - Władysław Bartoszewski: “… It is worth being honest, although it does not always pay off. It pays to be dishonest. But it's not worth it… ”; "... I love my countrymen, although they drive me to hell ..."; "... An intelligent differs from a non-intelligent person in that he is not offended by jokes, understands jokes and likes jokes ...".
He was a graduate of the Gymnasium of st. Stanisław Kostka in Warsaw (1937) and the Humanistic Secondary School of the Educational and Educational Society "Przyszłość" in Warsaw. He passed his high school diploma in 1939. From October 1941 to early 1944 he studied Polish studies at the secret Faculty of Humanities at the University of Warsaw. In December 1948, he was admitted to the third year of Polish studies at the Faculty of Humanities of the University of Warsaw. Studies were interrupted by arrest in December 1949 and five years in prison. In November 1958 he was admitted to Polish studies at the Faculty of Philology of the University of Warsaw as an extramural student. He handed over his master's thesis to professor Julian Krzyżanowski, but by the decision of the rector of the University of Warsaw, Stanisław Turski, in October 1962 he was removed from the list of students.
During the September campaign (1939) he participated in the civil defense of Warsaw as a stretcher. From May 1940, he worked in the administration of the Social Clinic No. 1 of the Polish Red Cross in Warsaw.
On September 19, 1940, he was arrested in Żoliborz in a mass raid organized by the German occupiers. From September 22, 1940, he was a prisoner of the German concentration camp Auschwitz (camp number 4427). He was released from the camp on April 8, 1941 thanks to the actions of the Polish Red Cross.
After leaving the camp, he made contact with the Union of Armed Struggle through Hanna Czaka. In the summer of 1941, he provided the Information Department of the Information and Propaganda Bureau of the General Headquarters of the Union for Armed Struggle with a report on his stay in the camp. In the summer of 1942, he joined the activities of the Front for the Rebirth of Poland - a conspiratorial Catholic social, educational and charity organization led by Zofia Kossak.
In August 1942 he became a soldier of the Home Army. He worked as a clerk in the "P" Sub-Department of the Information and Propaganda Office of the Home Army Headquarters under the pseudonym "Teofil" (the inspiration for adopting the pseudonym was the figure of Teofil Grodzicki - the hero of Jan Parandowski's novel Heaven in Flames). In the two-person report "P-1" of the "P" Sub-department, he collaborated with Kazimierz Moczarski. From September 1942, on behalf of the FOP, he was involved in the activities of the Provisional Committee to Aid Jews "Żegota" (from December 4, 1942, acting as the Council to Aid Jews at the Delegate of the Government of the Republic of Poland to Poland); he was a member of "Żegota" until the outbreak of the Warsaw Uprising. He was an employee of the Prison Unit of the Security Department of the Department of Internal Affairs of the Government Delegation for Poland.
In November 1942 he became the deputy head of the Prison Cell of the Security Department of the Department of Internal Affairs of the Government Delegation for Poland, which was responsible for organizing aid for prisoners, including inmates in Pawiak. In February 1943, he started working as an information clerk and deputy head of the Jewish Department of the Department of Internal Affairs of the Government Delegation for the Country of Witold Bieńkowski, pseud. "Wencki". As part of his activities in "Żegota" and the Jewish Department, he was involved in organizing aid for participants of the Warsaw Ghetto Uprising in April 1943.
From August 1, 1944, he participated in the Warsaw Uprising. He was adjutant to the commander of the information and radio station "Anna" by Kazimierz Ostrowski and editor-in-chief of the magazine "Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe". On September 20, by the order of the commander of the Warsaw Home Army District, Antoni Chruściel "Monter", he was awarded the Silver Cross of Merit with Swords (at the request of Colonel Jan Rzepecki, head of the Information and Propaganda Bureau of the Home Army Headquarters). On October 1, he was appointed by the commander of the Home Army, General Tadeusz Komorowski "Bora", to the rank of second lieutenant (also at the request of Jan Rzepecki), and on October 4 he was awarded the Cross of Valor.
From July 1956 he published texts in the weekly "Stolica", from January 1957 he was a member of the editorial office, and from the summer 1958 to December 1960 he was the editorial secretary there. In August 1957 he started working with Tygodnik Powszechny.
On April 18, 1963, he was awarded the Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta for helping Jews during the war (at the request of the Jewish Historical Institute). From September to November 1963 he was in Israel at the invitation of the Institute of Remembrance of the Martyrs and Heroes of the Holocaust (Yad Vashem), where, on behalf of the Council to Aid Jews "Żegota", he received the Righteous Among the Nations award. He was awarded the individual title Righteous Among the Nations in 1966.
From November to December 1963 he stayed in Austria, where he established numerous contacts with Austrian intellectual and political circles. In November 1963 he started working with Radio Free Europe. In the following years, he traveled to West Germany, Great Britain, Italy, Israel, and the United States, where he contacted in particular with representatives of Polish emigration (including Jan Nowak-Jeziorański, Adam and Lidia Ciołkosz, Jan Karski, Czesław Miłosz or Gustaw Herling-Grudziński). From May 1966, it was investigated by the II Department of the III Department of the Ministry of the Interior.
From 1969 to 1973 he was the president of the Warsaw Branch of the Book Friends Society, and in December 1969 he was elected to the board of the Polish PEN Club. Between 1972 and 1983 he was the secretary general of the Polish PEN Club. He was a participant in the 1st Congress of Polish Culture on December 11 and 12, 1981, interrupted by the introduction of martial law. From July 1982 he was part of the team of Tygodnik Powszechny (he resigned in December 2007 after personnel changes in the editorial office of the magazine). In 1984 he became a full member of the Józef Piłsudski Institute in America, and in 1986 one of the vice-presidents of the Institute for Polish-Jewish Studies in Oxford. On January 1, 1986, the President of the Republic of Poland in exile, Edward Raczyński, decorated him with the Commander's Cross with the Star of the Order of Polonia Restituta (for his entire activity in the service of Poland during and after the war, in particular for historical studies and for activities in Polish-Jewish affairs).
In 1970, due to his active opposition activities and numerous contacts in Western countries, he was banned from printing in Poland (until the fall of 1974).
During the August events of 1980, he was a signatory to the appeal of 64 scientists, writers and journalists to the communist authorities to engage in dialogue with the striking workers. In the years 1980–1981 he was a member of the Independent Self-Governing Trade Union "Solidarity". In December 1980, he was among the founders of the Committee for the Defense of Prisoners for Their Beliefs at the National Committee of NSZZ "Solidarity". After the imposition of martial law on December 13, 1981, he was interned - initially in the Remand Center in Warsaw-Białołęka, and then in the internment center in Jaworze at the Drawsko training ground. He was released from internment on May 3, 1982. After his release, he remained in contact with the authorities, incl. he held multiple talks with the Minister of the Interior, Czesław Kiszczak.
From September 1990 to March 1995 he was the Polish ambassador to Austria. In 1995 he was the minister of foreign affairs in the government of Józef Oleksy (as the so-called presidential minister, designated by Lech Wałęsa).
On April 28, 1995, during the solemn session of the Bundestag and Bundesrat in Bonn on the occasion of the 50th anniversary of the end of World War II, he was the only foreign speaker to make an over an hour speech.
On December 22, 1995, he resigned due to the termination of Lech Wałęsa's presidency. He was again the head of diplomacy from June 2000 to October 2001 in the government of Jerzy Buzek. In the years 1997–2001 he was a member of the Senate of the 4th term. He was elected from the Freedom Union list in the Warsaw Province, but formally never belonged to this party. Chaired the Foreign Affairs Committee and the European Integration Committee; as senior marshal, he chaired the inaugural session of the Senate.
On November 20, 2007, Prime Minister Donald Tusk appointed the secretary of state in the Chancellery of the Prime Minister and the Prime Minister's plenipotentiary for international dialogue. He started working in this position on November 21, 2007. He also remained in this function in the second cabinet of Donald Tusk and in the government of Ewa Kopacz, holding it until his death.
In the years 1990–2000 he was the chairman of the International Council of the Auschwitz-Birkenau State Museum in Oświęcim, and in the years 2000–2014 he was the chairman of the International Auschwitz Council. In the years 1991–1995 he was a member of the Council for Polish-Jewish Relations under the President of the Republic of Poland.
He was a member of the Committee on the History and Culture of Jews at the Polish Academy of Arts and Sciences. From June 2001, he was the chairman of the Council for the Protection of Memory of Struggle and Martyrdom. On January 27, 2005, on the 60th anniversary of the liberation of the Auschwitz-Birkenau concentration camp, he spoke at the official anniversary ceremonies as a representative of Polish prisoners of the camp. In 2009, he initiated the creation of the Auschwitz-Birkenau Foundation and became the chairman of its council. He was one of the proponents of Polish-Jewish and Polish-German reconciliation, and at the same time, through his journalistic and scientific activity, he cared for the memory of the heritage of the Polish Underground State, the Warsaw Uprising and the crimes of Nazi and communist totalitarianisms.
Władysław Bartoszewski was the son of Władysław and Beata Bartoszewski. With his first wife, Antonina Mijal–Bartoszewska, he had a son, Władysław Teofil Bartoszewski, whose wife was Alexandra Richie. His second wife was Zofia Bartoszewska, whom he married in 1967.
He was the author of about 50 books and almost 1,500 articles, mainly on the German occupation.
He has been honored and distinguished many times in Poland, including: 1944 - Silver Cross of Merit with Swords; 1944 - Cross of Valor; 1963 - Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta (State Council of the People's Republic of Poland); 1986 - Commander's Cross with the Star of the Order of Polonia Restituta (President of the Republic of Poland in exile); 1989 - Badge of "Meritorious Cultural Activist"; 1995 - Order of the White Eagle; 2015 - Commemorative medal on the occasion of the 70th anniversary of the Warsaw Uprising; 2015 - Cross of Freedom and Solidarity (posthumous).
Many times awarded and distinguished abroad, including: 1991 - Commander's Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany; 1992 - Honorary Grand Cross of the Order of St. Lazarus of Jerusalem; 1992 - Honorary Badge for Science and Art, 1st Class (Austria); 1995 - Great Gold Badge of Honor for Merits to the Republic of Austria; 1997 - Commander's Cross with the Star of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany; 1997 - Baden-Württemberg Medal of Merit; 2001 - Commander's Cross with the Star of the Order of Merit of the Hungarian Republic; 2001 - Grand Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany (for work for reconciliation between Poles, Germans and Jews); 2002 - Commander's Cross of the Order of the Grand Duke Gediminas (Lithuania); 2002 - Order of the Cross of the Marian Land, 1st class (Estonia); 2006 - Order of Saint Gregory the Great (Holy See); 2009 - Commander's Cross of the Order of the Legion of Honor (France); 2012 - Grand Cross of the Order of Merit (the Order of Malta); 2012 - Order of the Double White Cross, 2nd Class (Slovakia); 2015 - Bavarian Order of Merit (posthumously).
The honorary doctorate of Władysław Bartoszewski was awarded, among others, by: Polish University Abroad in London (1981), Hebrew College in Baltimore, United States (1984), University of Wrocław (1994), University of Augsburg (2001), University of Marburg ( 2001), University of Warsaw (2002), University of Gdańsk (2005), John Paul II Catholic University of Lublin (2008), University of Opole (2008), University of Haifa (2008), University of Warmia and Mazury in Olsztyn (2009), University of Łódź (2009).
Other awards and distinctions, including: 1962 - The Crooked Circle Club Award, 1968 - The Alfred Jurzykowski Foundation in New York Award, 1968 - The Polityka weekly award in the field of recent Polish history, 1983 - The Herder, 1984 - Diploma of recognition of the American Jewish Committee in New York, 1986 - Peace Prize of German Booksellers, 1991 - Diploma of Honorary Citizen of the State of Israel, 1994 - Diploma of the Central European Prize (Vienna), 1995 - Diploma of St. Wincentego (Chicago), 1995 - Kisiel Award, 1996 - Gold Stresemann Medal (Mainz), 1996 - Heinrich Brauns, awarded by the bishop of Essen Hubert Luthe, 2002 - the "Internationaler Brückepreis der Europastadt Görlitz / Zgorzelec" Award (International Award of the Europa-City Zgorzelec / Görlitz Bridge), 2003 - Award of the Custodian of National Remembrance, 2005 - Gold Medal for Merit to Culture Gloria Artis, 2007 - Super Wiktor for lifetime achievements, 2007 - Lewiatan Special Award granted by the Lewiatan Confederation, 2008 - Adam Mickiewicz, 2009 - Honorary Badge "Bene Merito", 2009 - Kaiser-Otto-Preis, Emperor Otto, awarded by the city of Magdeburg for special services for Polish-German reconciliation, 2010 - Gazeta Wyborcza Man of the Year, 2011 - Komandoria Missio Reconciliationis, 2012 - Light of Remembrance Award, 2013 - Honorary Badge "For Merit for the Protection of Human Rights", 2013 - Honorary Pearl of the Polish Economy in the category of promoting Polish traditions and patriotic values, 2014 - Medal for special services for Mecklenburg-Vorpommern in the united Europe and in the world, 2014 - Gold medal "Labor Omnia Vincit" awarded by the Society of Hipolit Cegielski, 2015 - Polish-German Prize (posthumously) (awarded by the ministers of foreign affairs of Germany and Poland, the most important distinction at that time in Polish-German relations), Medal "Cordi Poloniae" of the Convention of Polish Organizations in Germany, Honorary Member of the Polish Academy of Arts and Sciences, Titles of honorary citizens of Warsaw, Gdynia, Wrocław, Gdańsk, Szczecin, Sopot, Lower Silesia, the commune of Oświęcim, Kraków, the commune of Baranów, Opole.
He was commemorated many times, including: 2015 - the city council in Oświęcim named one of the avenues after him. The plaque was unveiled on the eve of the 71st anniversary of the liberation of Auschwitz-Birkenau; 2016 - with the consent of Zofia Bartoszewska, he became the patron of the Committee for the Defense of Democracy. In the same year, an avenue in Łódź and a street in the Częstochowa district of Kiedrzyn were named after him; 2016 - the square at ul. Ogrodowa in Warsaw's Wola district; in this place, during the war, ul. Biała, through which the Jews who were imprisoned in the ghetto were helped by the Council to Aid Jews "Żegota", in which Władysław Bartoszewski was involved; 2018 - became the patron of the roundabout in Wrocław and the roundabout in Kraków; 2020 - a monument to Władysław Bartoszewski, designed by Jacek Kiciński, was unveiled in front of the Sopot Centrum building.
"... The biggest problem of Poland is a bad attitude towards itself: suspicion, quarrelship, contentiousness, hatred, complexes, lack of self-confidence and a negative attitude towards one's own history, and so that one can get one another well, he is ready to commit suicide at the same time ..." - Władysław Bartoszewski.
