PORTRET z HISTORIĄ Tadeusz Rolke

„…Oprócz talentu do zrobienia dobrej fotografii potrzebna jest też intuicja i umiejętność obserwacji świata…” – Tadeusz Rolke.

Tadeusz Rolke (ur. 24 maja 1929 w Warszawie; zm. 14 VII 2025 w Warszawie) – polski artysta fotografik, prekursor polskiej fotografii reportażowej. 

Syn Tadeusza Rolke, dyrektora administracyjnego Ratusza Miasta Stołecznego Warszawy, oraz Zofii Rolke. Uczęszczał do szkoły powszechnej Heleny Chełmońskiej w Warszawie, po wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę w ramach tajnego nauczania. Był członkiem Szarych Szeregów, uczestnikiem powstania warszawskiego na Mokotowie Dolnym (pseud. „Wilk”). Po 2 września 1944 trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, po czym został wywieziony na roboty przymusowe w głąb Niemiec: poprzez obóz przejściowy we Frankfurcie nad Odrą trafił do pracy we wsi Dobbrikow w Brandenburgii. Następnie został wysłany przez administrację niemiecką w okolice Chwalimia w gminie Kargowa, później do Mościsk k. Sierpca. Ewakuowany pod Pruszcz Gdański, doczekał wkroczenia Armii Czerwonej w Nowym Porcie w Gdańsku, skąd powrócił do Warszawy w kwietniu 1945. 

Uczył się w warszawskim Gimnazjum im. Hugona Kołłątaja, potem w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana. Nie został przyjęty na Uniwersytet Warszawski z powodu niewłaściwego pochodzenia społecznego. Studiował krótko filozofię, a następnie historię sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie. Przyjęty na II rok historii sztuki na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. 

W 1952 został aresztowany na podstawie sfabrykowanego przez Urząd Bezpieczeństwa oraz prokuraturę oskarżenia o udział w „organizacji przestępczej” kierowanej przez Władysława Jaworskiego, działającej pod nazwą „Ruch Uniwersalistów”. Organizacja ta miała rzekomo dążyć do obalenia ustroju państwowego. Postawiono mu również zarzut przechowywania materiałów uznanych za szkodliwe dla państwa – w tym przypadku chodziło o broszurę wypożyczoną z ambasady amerykańskiej. W okresie od czerwca 1952 do sierpnia 1953 był przetrzymywany w więzieniu znanym jako „Toledo”, mieszczącym się przy ulicy Ratuszowej w Warszawie. Następnie Wojskowy Sąd Rejonowy skazał go na karę siedmiu lat pozbawienia wolności. Początkowo trafił do Zakładu Karnego w Barczewie, gdzie spędził dwa miesiące, a potem został przeniesiony do więzienia w Iławie. We wrześniu 1954, dzięki warunkowemu zwolnieniu w ramach amnestii, powrócił do Warszawy. Jako osoba uznana za wroga państwa ludowego nie otrzymał zgody na kontynuowanie studiów. W poszukiwaniu zatrudnienia podjął pracę w Polskich Zakładach Optycznych przy ulicy Owsianej w Warszawie, gdzie przez kilka miesięcy pracował jako robotnik w laboratorium fototechnicznym. 

Początki jego twórczości przypadły na lata 50. XX w. W fotografii reportażowej starał się oddawać polską rzeczywistość, tworzyć interwencyjną fotografię reportażową. Zajmował się m.in. warunkami życia Cyganów w podwarszawskich miejscowościach. Rejestrował też życie artystyczne stolicy. Publikował w tygodnikach „Stolica", „Świat" oraz w miesięcznikach „Polska” i „Ty i Ja”. Fotografował modę dla „Przekroju”, ukazującego się wówczas w Krakowie. Od 1970 r. przebywał na emigracji w Niemczech. Jego prace znalazły się na łamach „Sterna”, „Die Zeit”, „Der Spiegel” i „Art”. W Polsce ponownie w latach 80. Autor wystaw fotograficznych, m.in.: „Świat to teatr”, „Przemoc, seks, nostalgia” i in. Przewodniczył jury Konkursu Polska Fotografia Prasowa '99. Współpracował z „Magazynem Gazety Wyborczej” i wykładał na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Warszawskiej Szkole Fotografii Mariana Schmidta. Współzałożyciel wydawnictwa „edition.fotoTAPETA”, mającego siedzibę w Warszawie i Berlinie. 

W sierpniu 2024 roku w Warszawie powołano Fundację im. Tadeusza Rolke (Prezes Zarządu: Małgorzata Zaremba), której misją jest opieka nad artystyczną spuścizną fotografa. Fundacja zajmuje się archiwizacją jego dorobku, reprezentowaniem upowszechnianiem i udostępnianiem twórczości szerokiej publiczności – zarówno w kraju, jak i za granicą. Dodatkowo, celem Fundacji jest wspieranie, ochrona i promocja polskiej kultury, ze szczególnym uwzględnieniem fotografii, a także propagowanie idei tolerancji i kultury dialogu w życiu publicznym. 

Jego wystawy fotografii odbyły się m.in. w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie (1997, 2009), Fundacji Galerii Foksal w Warszawie (2003), MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie (2013), Centralnej Akademii Dramatycznej w Pekinie (2015), Centrum Historii Miejskiej we Lwowie (2016), Sesc Consolaçao w Sao Paulo (2015), Chińskim Narodowym Muzeum Sztuki w Pekinie (2015), Domu Spotkań z Historią w Warszawie (2019), Centrum Spotkania Kultur w Lublinie (2023), Galerii Le Guern w Warszawie (2025).

  Jest jednym z dwóch głównych bohaterów filmu dokumentalnego Dziennik z podróży w reż. Piotra Stasika (2013). Zagrał ponadto epizodyczne role filmowe: siebie samego w filmie Władek i Halinka (część cyklu Planeta singli. Osiem historii; reż. Mateusz Głowacki, 2021) oraz seniora w parku w filmie Przepiękne! (polska adaptacja scenariusza niemieckiego filmu Wunderschön z 2022; reż. Katia Priwieziencew, 2025). 

Należał do Związku Polskich Artystów Fotografików. 

Był żonaty m.in. z historyczką sztuki Wiesławą Bąblewską (1930–2017). Miał córkę Judytę i wnuczkę Małgorzatę. Mieszka w Warszawie, na Mokotowie.

  „…Tadeusza Rolke po raz pierwszy spotkałem 28 września 2010 r. w Płocku, gdzie byliśmy w jury konkursu i dzięki temu spokojnie mogłem zrobić mu fantastyczne portrety. A ostatnie zdjęcia robiłem mu 24 maja 2023 r. w ZPAF (Związku Polskich Artystów Fotografików), którego był członkiem…” – Czesław Czapliński.

Publikacje książkowe: Amerykańscy artyści – Polska 1964–1965. Wystawa w Ambasadzie Amerykańskiej w Warszawie. 24 maja – 10 czerwca 1965 (autor fotografii; katalog wystawy; Ambasada Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1965); Tadeusz Rolke – fotografowałem lata sześćdziesiąte [i nie tylko] / I photographed the 60`s (and not only). 17.06–14.09.1997 Piwnice Zamku / the Castle Celler (katalog wystawy; tekst w języku polskim i angielskim; kurator Marek Grygiel; tłum. Krzysztof Wojciechowski; Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa 1997); Edward Krasiński (autor fotografii; katalog wystawy w języku polskim i angielskim; kurator i autor tekstu: Stefan Szydłowski; tłum. Joanna Holzman; Galeria Arsenał, Białystok 1998); Tadeusz Rolke Fotografie 1944–2005 / Photography 1944–2005 (redakcja Beata Majchrowska; Fundacja Galerii Foksal – Revolver, Warszawa – Frankfurt nad Menem 2006); Kobieta to... (tekst: Andrzej Poniedzielski; Biblioteka „Gazety Wyborczej”, Warszawa 2008); Tu byliśmy. Ostatnie ślady zaginionej kultury (autor fotografii; eseje Simon Schama, wprowadzenie Feliks Tych, teksty Abraham Joshua Heschel; edition.fotoTAPETA 2008); Tadeusz Rolke(Wydawnictwo BoSz Szymanik i wspólnicy, Olszanica 2015); Tadeusz Rolke. Moja namiętność. Mistrz fotografii rozmawia z Małgorzatą Purzyńską(Wydawnictwo Agora, Warszawa 2016); Tadeusz Rolke. Fotografie warszawskie(Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2019); Tadeusz Rolke. W kolorze = in colour (Wydawnictwo BoSz, Olszanica 2019); Tu byliśmy. Tadeusz Rolke (tekst w języku polskim i angielskim; kurator merytoryczny Marek Grygiel; wstęp Paweł Smoleński; kurator publikacji Tamara Pieńko; tłumaczenie Janusz Ochab; redakcja Ewa Woźniak; Wydawnictwo S he for Art, Warszawa 2021).

  Nagrody i wyróżnienia m.in. 25 listopada 2009 został mu nadany Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Od Stowarzyszenia Autorów ZAiKS otrzymał nagrodę 100-lecia ZAiKS-u (2019), nagrodę specjalną i członkostwo honorowe (2020). W 2021 został laureatem Złotego artKciuka 2021 przyznawanego na Interdyscyplinarnym Festiwalu Sztuk Miasto Gwiazd.

„…Wszystko bierze się z tęsknoty za czymś, czego nie ma. (…) Prasa kolorowa tworzy zmanipulowany obraz świata. Pogoń za nazwiskami, VIP-ami, sławnymi ludźmi, zamordowała reportaż prasowy, jakim znaliśmy go jeszcze 20 lat temu. Do „rozstrzelania” fotoreportażu przyczyniła się też telewizja. Ruchomy obraz zastąpił nieruchomy, skutecznie go wypierając…” – Tadeusz Rolke.

PORTRAIT with HISTORY Tadeusz Rolke

"...Besides talent, good photography also requires intuition and the ability to observe the world..." – Tadeusz Rolke.

Tadeusz Rolke (born May 24, 1929 in Warsaw; died July 14, 2025 in Warsaw) – Polish artist photographer, pioneer of Polish reportage photography.

The son of Tadeusz Rolke, administrative director of the Warsaw City Hall, and Zofia Rolke. He attended Helena Chełmońska's primary school in Warsaw and, after the outbreak of World War II, continued his education as part of the clandestine education. He was a member of the Grey Ranks and a participant in the Warsaw Uprising in Mokotów Dolny (codenamed "Wilk"). After September 2, 1944, he was sent to a transit camp in Pruszków, after which he was deported to forced labor deep into Germany. He was transferred to a transit camp in Frankfurt (Oder) and worked in the village of Dobbrikow in Brandenburg. Then he was sent by the German administration to the vicinity of Chwalim in the Kargowa commune, and later to Mościska near Sierpc.

Evacuated to Pruszcz Gdański, he survived until the Red Army entered Nowy Port in Gdańsk, returning to Warsaw in April 1945.

He studied at Hugo Kołłątaj High School in Warsaw, then at Tadeusz Reytan High School. He was rejected from the University of Warsaw due to his inappropriate social background. He briefly studied philosophy and then art history at the Catholic University of Lublin in Lublin. He was accepted into the second year of art history at the Faculty of History at the University of Warsaw.

In 1952, he was arrested on charges fabricated by the Security Service and the prosecutor's office, alleging participation in a "criminal organization" led by Władysław Jaworski, operating under the name "Universalists Movement." This organization allegedly sought to overthrow the state system. He was also charged with storing materials deemed harmful to the state – in this case, a brochure borrowed from the American Embassy. In the period from June 1952 to August 1953, he was held in the prison known as "Toledo," located on Ratuszowa Street in Warsaw. The District Court Martial subsequently sentenced him to seven years' imprisonment. Initially, he was sent to the Barczewo Prison, where he spent two months, and then transferred to the prison in Iława. In September 1954, thanks to parole under an amnesty, he returned to Warsaw. As an enemy of the People's State, he was not permitted to continue his studies. Seeking employment, he took a job at the Polish Optical Works on Owsiana Street in Warsaw, where he worked as a laborer in a phototechnical laboratory for several months.

His creative work began in the 1950s. Through his reportage photography, he sought to reflect Polish reality and create interventionist reportage photography. He focused, among other things, on the living conditions of Roma in towns near Warsaw. He also documented the artistic life of the capital. He published in the weeklies "Stolica" and "Świat" and in the monthlies "Polska" and "Ty i Ja".

He photographed fashion for "Przekrój," then published in Kraków. From 1970, he lived in exile in Germany. His work appeared in "Stern," "Die Zeit," "Der Spiegel," and "Art." He returned to Poland in the 1980s. He has held photography exhibitions, including "Świat to teatr" (The World is Theater), "Przemoc, seks, nostalgia" (Violence, Sex, Nostalgia), and others. He chaired the jury of the Polish Press Photography Competition '99. He collaborated with "Magazyn Gazety Wyborczej" (Gazeta Wyborcza Magazine) and lectured at the Faculty of Journalism at the University of Warsaw and at the Marian Schmidt Warsaw School of Photography. He co-founded the publishing house "edition.fotoTAPETA," based in Warsaw and Berlin.

  In August 2024, the Tadeusz Rolke Foundation was established in Warsaw (President of the Board: Małgorzata Zaremba), whose mission is to preserve the photographer's artistic legacy. The Foundation archives his work, represents, and disseminates his work to a wide audience, both domestically and internationally. Additionally, its goals include supporting, protecting, and promoting Polish culture, with particular emphasis on photography, as well as promoting the ideals of tolerance and a culture of dialogue in public life.

His photography exhibitions have been held at venues including the Ujazdowski Castle Centre for Contemporary Art in Warsaw (1997, 2009), the Foksal Gallery Foundation in Warsaw (2003), the MOCAK Museum of Contemporary Art in Krakow (2013), the Central Academy of Drama in Beijing (2015), the Center for Urban History in Lviv (2016), the Sesc Consolaçao in Sao Paulo (2015), the National Museum of Art of China in Beijing (2015), the History Meeting House in Warsaw (2019), the Center for the Meeting of Cultures in Lublin (2023), and the Le Guern Gallery in Warsaw (2025).

He is one of the two main subjects of the documentary Travelogue directed by Piotr Stasik (2013). He also played episodic film roles: himself in the film Władek and Halinka (part of the series Planeta singli. Eight stories; dir. Mateusz Głowacki, 2021) and a senior citizen in the park in the film Przepiękne! (a Polish adaptation of the script of the German film Wunderschön from 2022; dir. Katia Priwieziencew, 2025)

He was a member of the Association of Polish Art Photographers.

He was married to, among others, art historian Wiesława Bąblewska (1930–2017). He had a daughter, Judyta, and a granddaughter, Małgorzata. He lives in Warsaw's Mokotów district.

  "...I first met Tadeusz Rolke on September 28, 2010, in Płock, where we were on the competition jury, and thanks to that, I was able to easily take fantastic portraits of him. And I took his last photos on May 24, 2023, at the ZPAF (Association of Polish Art Photographers), of which he was a member..." – Czesław Czapliński.

Book publications: American Artists – Poland 1964–1965. Exhibition at the American Embassy in Warsaw. May 24–June 10, 1965 (photographer; exhibition catalog; United States Embassy, Warsaw 1965); Tadeusz Rolke – I photographed the 60s [and not only]. 17.06–14.09.1997 Piwnice Zamku / the Castle Celler (exhibition catalogue; text in Polish and English; curator Marek Grygiel; translation: Krzysztof Wojciechowski; Ujazdowski Castle Centre for Contemporary Art, Warsaw 1997); Edward Krasiński (author of the photographs; exhibition catalogue in Polish and English; curator and author: Stefan Szydłowski; translation: Joanna Holzman; Arsenal Gallery, Białystok 1998); Tadeusz Rolke Photographs 1944–2005 / Photography 1944–2005 (editor Beata Majchrowska; Foksal Gallery Foundation – Revolver, Warsaw – Frankfurt am Main 2006); A Woman is... (text: Andrzej Poniedzielski; “Gazeta Wyborcza” Library, Warsaw 2008); We Were Here. The Last Traces of a Lost Culture (author of the photographs; essays Simon Schama, introduction Feliks Tych, texts Abraham Joshua Heschel; edition.fotoTAPETA 2008); Tadeusz Rolke (BoSz Szymanik and Partners Publishing House, Olszanica 2015); Tadeusz Rolke. My Passion. The Master of Photography in Conversation with Małgorzata Purzyńska (Agora Publishing House, Warsaw 2016); Tadeusz Rolke. Warsaw Photographs (Dom Spotkań z Historią, Warsaw 2019); Tadeusz Rolke. W kolor = in colour (BoSz Publishing House, Olszanica 2019); We Were Here. Tadeusz Rolke (text in Polish and English; curator: Marek Grygiel; introduction: Paweł Smoleński; curator: Tamara Pieńko; translation: Janusz Ochab; editor: Ewa Woźniak; S he for Art Publishing House, Warsaw 2021).

Awards and distinctions include the Gloria Artis Gold Medal for Merit to Culture, awarded on November 25, 2009. He received the ZAiKS Centenary Award (2019), a special award, and honorary membership (2020) from the ZAiKS Authors' Association. In 2021, he was awarded the 2021 Golden ArtKciuk (Golden Art Thumb) at the City of Stars Interdisciplinary Arts Festival.

"...Everything stems from a longing for something that doesn't exist. (...) The tabloid press creates a manipulated image of the world. The pursuit of names, VIPs, and celebrities has killed off press reportage as we knew it 20 years ago. Television has also contributed to the "destruction" of photojournalism. The moving image has replaced the still image, effectively displacing it..." – Tadeusz Rolke.