„…Owszem, literatura przez duże L to coś wielkiego. Jedno z niezbyt licznych usprawiedliwień dla istnienia człowieka i świadectw, że istnieje też człowiek przez duże C. Oraz jedna ze spraw, którym warto poświęcać życie…” – Robert Stiller.
Robert Reuven Stiller (ur. 25 stycznia 1928 w Warszawie, zm. 10 grudnia 2016) – tłumacz, pisarz i językoznawca.
Urodził się w rodzinie polskich Żydów. Dzieciństwo spędził na Białorusi, okupację w Warszawie. Należał do AK. W 1947 roku odszedł od katolicyzmu, w którym był wychowany. Wstąpił do PPS. Pracował etatowo w wojsku. W 1952 roku ukończył polonistykę, studiował slawistykę, dziennikarstwo, ideologię oraz nordystykę w Reykjaviku.
"…byłem chłopcem dość nerwowym i bojącym się duchów, dopóki mi nie przyszło w wieku lat szesnastu zająć się pracą, której spora część przebiegała z nieboszczykami i w trupiarni…" – Robert Stiller.
Oprócz tłumaczeń był autorem kilku książek i esejów o charakterze językoznawczym oraz sztuk teatralnych, oraz współzałożycielem żydowskiej gminy reformowanej i propagatorem odrodzenia judaizmu reformowanego w Polsce. W latach 60. i 70. publikował pod pseudonimami (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz), był m.in. autorem książki Semantyka zbrodni o propagandzie w sprawie zbrodni katyńskiej. Jest autorem wiersza pt. Serce generała, opiewającego Karola Świerczewskiego.
Na przełomie lat 80. i lat 90. XX wieku na łamach czasopisma „Mój Świat” opublikował krótką serię artykułów o tematyce ezoterycznej. Wspólnie z filozofem i tłumaczem Jerzym Prokopiukiem był też współredaktorem pisma „Gnosis”.
W 2005 roku kandydował do Sejmu z ramienia Platformy Janusza Korwin-Mikkego.
W różnym stopniu znał ponad 30 języków, w tym: angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, czeski, malajski, górnołużycki, dolnołużycki, ukraiński, białoruski, łacinę, niderlandzki, islandzki, szwedzki, hiszpański, jidysz, hebrajski, grekę, sanskryt i parę języków polinezyjskich.
Żoną Roberta Stillera, od 1993 r. była piosenkarka, aktorka i tancerka Nina Stiller z domu Gajewska (ur. 1964).
„…Bez wielojęzyczności nie można mówić o porządnym myśleniu. Człowiek znający tylko jeden język ma kalekie myślenie, bo nie odróżnia słów od pojęć, myśli od języka…” – Robert Stiller.
Wybrane przekłady m.in. J.R.R. Tolkien, Potwory i krytycy
oraz inne eseje (2010), Vladimir Nabokov Lolita (1991), Blady ogień
(1994), Anthony Burgess Człowiek z Nazaretu, Mechaniczna pomarańcza. Wersja R (1990), Nakręcana pomarańcza (wersja A książki A Clockwork Orange), Rok 1985 (wspólnie ze Zbigniewem Batko), Rozpustne nasienie (2004), Lewis Carroll, Alicja po drugiej stronie lustra, Przygody Alicji w Krainie Czarów (1999), Wyprawa na Żmirłacza (2005), Żabrołaki, Ian Fleming, Sam chciałeś te karty, czyli Casino Royale(1990), Żyj i pozwól umrzeć (2008), Moonraker (2008), Diamenty są wieczne (2008),Pozdrowienia z Rosji (2008), Dr No (2008), Goldfinger (2008), Tylko dla twoich oczu(2008), Operacja Piorun (2008), Szpieg, który mnie kochał (jako Moja miłość to agent, 2008), W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości (1994, 2008), Żyje się tylko dwa razy (jako Żyjesz tylko dwa razy, 2003, 2008), Frank Norris, Ocean przyjdzie po Ciebie (1960), Esther Vilar, Na dziewczęcej skórze (2008), Matematyka Niny Gluckstein (1998), Bertolt Brecht,
Postylla domowa i inne wiersze (1988), Rekin zęby ma na wierzchu, Ron Hansen, Atticus (1999), Mitologie świata, Beowulf. Epos bohaterski (2010), Gilgamesz. Epos starożytnego dwurzecza (1980), Krymhilda. Opowieść rycerska o Nibelungach według średniowiecznego eposu (1974), Antologia literatury malajskiej Strofy o zwierzętach. Antologia (1982), Wiersze o miłości. Antologia kontrowersyjna (1990), Wiersze o miłości. Antologia kontrowersyjna. Także z piosenkami (2011).
Kiedy przygotowywałem się do odwiedzenia Roberta Stillera – 2 sierpnia 2009 r. – byłem naszpikowany informacjami po rozmowach o nim, przez Andrzeja Strumiłłę i Andrzeja Wawrzyniaka z Muzem Azji i Pacyfiku. Szczególnie byłem pod wrażeniem jego znajomości ponad 30 języków, wiem co to znaczy walczyć z jednym czy dwoma językami dodatkowymi. A do tego wszystkiego, znać je jeszcze tak, aby tłumaczyć na inny język, to już wyższa szkoła jazdy. Kiedy zobaczyłem wypełnione od podłogi do sufitu, pokoje różnojęzycznych książek, to nie miałem pytań, czy on zna te języki. Zresztą w czasie naszego spotkania, rozmawiał przez telefon, co najmniej w trzech językach. Ale z drugiej strony wypowiedź Roberta Stillera „,,,Lepiej mieć do powiedzenia coś mądrego w jednym języku, niż pieprzyć głupoty w dziesięciu…”. Po zdjęciach we wnętrzu, wyszliśmy do ogrodu. Powiedziałem mu wtedy, że chciałbym na zdjęciu zajrzeć do jego głowy. Uśmiechął się sarkastycznie i powiedział – „więc spróbujmy”. Patrzył niezwykle intensywnie w obiektyw. Ja zobaczyłem, nie wiem czy wy?
Spotykaliśmy się potem u Andrzeja Wawrzyniaka, z którym się przyjaźnił, zawsze były niezwykle ciekawe rozmowy, po których rodziły się nowe pomysły.
„…Prawdziwy pisarz jest niemal bez wyjątku także czymś innym: lekarzem, naukowcem, filozofem, dziennikarzem, podróżnikiem lub językoznawcą, może być również mistrzem walki albo miłości, marynarzem jak Joseph Conrad, wszechstronnym myślicielem jak Goethe, człowiekiem teatru jak Shakespeare i Brecht, albo wieloma naraz lub na przemian. Tylko nie literatem…” – Robert Stiller.
PORTRAIT with HISTORY Robert Reuven Stiller
“… Yes, literature with a capital L is big. One of the few justifications for the existence of man and evidence that there is also man with a capital C. And one of the things worth devoting your life to… ”- Robert Stiller.
Robert Reuven Stiller (born January 25, 1928 in Warsaw, died December 10, 2016) - translator, writer and linguist.
He was born to a family of Polish Jews. He spent his childhood in Belarus and the occupation in Warsaw. He belonged to the Home Army. In 1947, he left the Catholicism in which he was raised. He joined the PPS. He worked full time in the army. In 1952 he graduated in Polish, studied Slavic, journalism, ideology and Nordic studies in Reykjavik.
"... I was quite a nervous boy and afraid of ghosts, until I had to do work at the age of sixteen, a lot of which was with the dead and in the mortuary ..." - Robert Stiller.
In addition to translations, he was the author of several books and essays on linguistics and theater plays, and a co-founder of the Jewish Reformed community and a promoter of the revival of Reform Judaism in Poland. In the 1960s and 1970s he published under pseudonyms (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz). the author of the book Semantyka zbrodni about propaganda in the case of the Katyn massacre. He is the author of the poem The heart of the general praising Karol Świerczewski.
At the turn of the 1980s and 1990s, he published a short series of articles on esoteric topics in the magazine "Moje Świat". Together with the philosopher and translator Jerzy Prokopiuk, he was also a co-editor of the Gnosis magazine.
In 2005, he ran for the Sejm on behalf of the Janusz Korwin-Mikke Platform.
He knew more than 30 languages to varying degrees, including: English, German, French, Russian, Czech, Malay, Upper Sorbian, Lower Sorbian, Ukrainian, Belarusian, Latin, Dutch, Icelandic, Swedish, Spanish, Yiddish, Hebrew, Greek, Sanskrit and some Polynesian languages.
Wife of Robert Stiller, from 1993 she was a singer, actress and dancer Nina Stiller née Gajewska (born 1964).
“… Without multilingualism, one cannot speak of decent thinking. A person who knows only one language has crippled thinking because he cannot distinguish words from concepts, thoughts from language ... ”- Robert Stiller.
Selected translations incl. J.R.R. Tolkien, Monsters and Critics
and other essays (2010), Vladimir Nabokov Lolita (1991), Pale Fire
(1994), Anthony Burgess, The Man of Nazareth, A Clockwork Orange. R version (1990), Wind-up orange (version A of the book A Clockwork Orange), 1985 (together with Zbigniew Batko), Wypustne semienie (2004), Lewis Carroll, Alice on the other side of the mirror, Alice's Adventures in Wonderland (1999), Wyprawa na Żmirłacza (2005), Żabrołaki, Ian Fleming, You wanted those cards yourself, i.e. Casino Royale (1990), Live and Let Die (2008), Moonraker (2008), Diamonds are Forever (2008), Greetings from Russia (2008) , Dr. No (2008), Goldfinger (2008), For Your Eyes Only (2008), Operation Lightning (2008), The Spy Who Loved Me (as My Love is an Agent, 2008), In Her Majesty's Secret Service (1994, 2008), You Only Live Twice (As You Only Live Twice, 2003, 2008), Frank Norris, The Ocean Will Come For You (1960), Esther Vilar, On Girl's Skin (2008), Nina Gluckstein's Mathematics (1998), Bertolt Brecht , Home Postylla and Other Poems (1988), The Shark Has Its Teeth On Top, Ron Hansen, Atticus (1999), Mythologies of the World, Beowulf. Heroic Epic (2010), Gilgamesh. The Epic of Ancient Two-Way (1980), Krymhilda. A chivalrous tale about the Nibelungen according to a medieval epic (1974), Anthology of Malayan Literature Phrases about animals. Anthology (1982), Poems about love. Controversial Anthology (1990), Poems about Love. A controversial anthology. Also with songs (2011).
When I was preparing to visit Robert Stiller - August 2, 2009 - I was packed with information after discussions about him by Andrzej Strumiłła and Andrzej Wawrzyniak with the Asia and Pacific Museum. I was especially impressed with his knowledge of over 30 languages, I know what it means to fight against one or two additional languages. And on top of that, knowing them so that you can translate them into another language is a higher driving school. When I saw the rooms of multilingual books filled from floor to ceiling, I had no questions if he knew these languages. Anyway, during our meeting, he spoke on the phone in at least three languages. But on the other hand, the statement by Robert Stiller "", Better to have something smart to say in one language than to fuck stupid things in ten ... ". After the photos inside, we went out to the garden. I then told him that I would like to look at his head in the photo. He smiled sarcastically and said, "So let's try." He was staring unusually intently at the lens. I saw, I don't know if you?
Later, we met at Andrzej Wawrzyniak's, with whom he was friends, there were always extremely interesting conversations, which resulted in new ideas.
"... A true writer is almost without exception something else: a doctor, scientist, philosopher, journalist, traveler or linguist, he can also be a master of combat or love, a sailor like Joseph Conrad, a versatile thinker like Goethe, a theater man like Shakespeare and Brecht, or many at once or alternately. Only not literary ... ”- Robert Stiller.
