„…Ludy koczownicze są równie nieuchwytne w ich teoretycznej doniosłości jak i w rzeczywistem życiu. Choć dramatyczna, konieczna i nieunikniona ich rola dziejowa – nigdy trwałą nie była. Pojawiają się na widowni epok dziejowych, by zniknąć równie szybko jak przyszły. Rola ich – to podbój i asymilacja, w której zatracają swe kulturalne, narodowe oblicze. Zlewają się z podbitą przez siebie ludnością, po zapłodnieniu jej energją, z której rodzi się impet stworzenia nowej kultury. Stara jest teorja, którą czasem świeże badania i nowy wgląd w historję wskrzeszają, że niemal wszystkie wyższe kultury powstały ze zderzenia plemion koczowniczych z osiadłą ludnością rolniczą. Ludy koczownicze przynoszą ze sobą tę żywiołowość i męskość, która buduje ale i burzy. Ludy rolnicze dają znowu pewną trwałość i oparcie, które się rodzi z zamożności, stałego miejsca zamieszkania, gęstszego zaludnienia i wyższej kultury duchowej…” – prof. Feliks Gross, ze wstępu wydania oryginalnego „Koczownictwo” z 1936 roku.
Feliks Gross (ur. 17 czerwca 1906 w Krakowie, zm. 9 listopada 2006 w Nowym Jorku) – socjolog, działacz i publicysta socjalistyczny.
Jego ojcem był znany adwokat Adolf Gross, poseł do parlamentu austriackiego. Jego starszym bratem był Zygmunt Gross, natomiast bratankiem jest Jan Tomasz Gross. Był absolwentem gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego, gdzie zaprzyjaźnił się z Karolem Estreicherem.
W 1929 ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1930 r. uzyskał tytuł doktora.
Od początku studiów działał w organizacjach lewicowych m.in. Akademickim Związku Pacyfistów. Szczególnie aktywny był w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego oraz Czerwonym Harcerstwie TUR. Od 1931 r. studiował nauki polityczne w Paryżu. W okresie 1934–1938 kierował Szkołą Nauk Społecznych przy TUR w Krakowie.
Po wrześniu 1939 r. działał w Organizacji Socjalistyczno-Niepodległościowej „Wolność” istniejącej w okupowanym Wilnie, wchodząc w skład jej Komitetu Głównego. W 1940 r. przez Japonię udał się do USA.
Zwolennik federalizacji Europy Środkowo-Wschodniej. W 1942 r. sekretarz Rady Planowania Europy Środkowej i Wschodniej utworzonej przez przedstawicieli rządów Czechosłowacji, Polski, Grecji i Jugosławii. Długoletni działacz Polskiej Partii Socjalistycznej na emigracji, publicysta pism „Robotnik” i „Światło”.
Prezes Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Profesor emerytowany socjologii w Graduate School oraz Brooklyn College, City University of New York (CUNY), honorowy prezydent CUNY Academy for Humanities and Sciences, uczeń Bronisława Malinowskiego (prowadził badania terenowe wśród Arapahoów z rezerwatu Wind River w Wyoming, USA).
Przez wiele lat, blisko współpracował z Polskim Instytutem Naukowym (PIN) w Nowym Jorku, będąc kolejno jego sekretarzem, dyrektorem, wiceprezesem i od 1980 roku prezesem. Właśnie wtedy poznałem w Nowym Jorku prof. Feliksa Gross w PIN: 59 East 66th Street w Manhattanie. Rok później, 1 maja 1981 r. otwierał moją pierwszą w Nowym Jorku wystawę fotograficzną „PORTRAITS Americans of Polish Origin in the New York Metropolitan Area”, właśnie w Polskim Instytucie Naukowym. Do dziś pamiętam jego ciepłe powitanie i przedstawienie zebranym ludziom na wernisażu. Potem spotykaliśmy się przy różnych okazjach, jak przyjeżdżał laureat Nobla Czesław Miłosz czy Zbigniew Brzeziński, nie mówiąc już o wręczeniach Nagród Fundacji Alfreda Jurzykowskiego, które też odbywały się w PIN: ks.Jan Twardowski, Tadeusz Różewicz, Tadeusz Kantor, Leszek Kołakowski, Witold Lutosławski…aby wymienić kilku.
Obliczyłem, że prof. Feliks Gross żył dokładnie 100 lat i 113 dni, piękny wiek, zrobił dużo dobrego. Ale przede wszystkim, to był niezwykły człowiek. Pamiętam, jak mnie zachęcał, abym dokumentował ważnych ludzi, którzy są na emigracji i nie mogą pojechać do swojej ojczyzny, to był 80-ty rok, o nich nikt nie będzie wiedział w Polsce, jeśli tego nie zachowamy. A tak w ogóle, to niektórzy myślą podkreślał, że będą żyć wiecznie, ale jeszcze nikomu się to nie udało. Z prawdziwą przyjemnością pokazuję jego portrety z przed 40 lat. Przyjżyjcie się dobrze zdjęciom, jak mówił Ryszard Kapuściński, zobaczycie jak wiele można wyczytać z twarzy, jeśli się człowiek skupi na oglądaniu zdjęć…
W PRL informacje na temat Feliksa Grossa podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób z całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”. Jego twórczość mogła zostać upowszechniona w Polsce dopiero po 1989 r.
Jest autorem m.in.: Socjologia partii politycznej (wraz z Zygmuntem Grossem), 1928 1946; Proletariat i kultura. Warunki społeczne i gospodarcze kultury proletariatu, 1938 1986; Robotnicy piszą (redaktor wraz z Z. Mysłakowskim), 1938; Koczownictwo 1936; Crossroads of Two Continents. A Democratic Federation of East-Central Europe 1945; Socjalizm humanistyczny, 1946; Foreign policy analysis, 1954; Druga rewolucja przemysłowa, 1958; The seizure of political power in a century of revolutions, 1958; O wartościach społecznych, 1961; The Revolutionary Party, 1974; Ethnics in a Borderland, 1978; Ideologies, Goals, and Values, 1985; Wspomnienie o Adamie Ciołkoszu, 1987; Tolerancja i pluralizm, 1992; Federacje i konfederacje europejskie: rodowód i wizje, 1994; The Civic and the Tribal State, 1998; Citizenship and Ethnicity, 1999; Wartości, nauka i świadectwa epoki, 2002.
„…Dziś pluralizm jest przede wszystkim kulturową i polityczną wizją złożonych społeczności o zróżnicowanych ideologicznie, kulturowo, etycznie i rasowo grupach ludności. Oznacza on jednak coś więcej. Zakłada ciągły wybór między alternatywnymi możliwościami. Jest jednoznaczny ze społeczną rekonstrukcją i ciągłą zmianą oraz eksperymentowaniem różnymi środkami i różnorodnymi drogami i metodami…” – pisał Feliks Gross w swojej książce Tolerancja i pluralizm, Polska Akademia Nauk (1992).
PORTRAIT with HISTORY
“… Nomadic peoples are as elusive in their theoretical importance as they are in real life. Although their historical role is dramatic, necessary and inevitable, it was never permanent. They appear in the audience of historical epochs to disappear as quickly as the next. Their role is conquest and assimilation, in which they lose their cultural, national face. They merge with the people they have conquered, after being fertilized with their energy, which gives rise to the impetus for creating a new culture. The theory is old, and sometimes fresh research and new insight into history revive that almost all higher cultures arose from the clash of nomadic tribes with settled agricultural populations. Nomadic peoples bring with them that spontaneity and masculinity that builds but also storms. Agricultural peoples again give a certain durability and support, which is born from wealth, permanent residence, denser population and higher spiritual culture ... ” - prof. Feliks Gross, from the introduction to the original 1936 edition of "Koczownictwo".
Feliks Gross (born June 17, 1906 in Krakow, died November 9, 2006 in New York) - sociologist, socialist activist and journalist.
His father was the well-known lawyer Adolf Gross, Member of the Austrian Parliament. His older brother was Zygmunt Gross, while his nephew is Jan Tomasz Gross. He was a graduate of the gymnasium. King Jan III Sobieski, where he befriended Karol Estreicher.
In 1929 he graduated from the Faculty of Law of the Jagiellonian University in Krakow. In 1930 he obtained a doctoral degree.
From the beginning of his studies, he was active in left-wing organizations, incl. Academic Union of Pacifists. He was particularly active in the Workers' University Society and the Red Scout TUR. From 1931, he studied political science in Paris. In the period 1934–1938 he headed the School of Social Sciences at TUR in Kraków.
After September 1939, he was active in the "Freedom" Socialist-Independence Organization existing in occupied Vilnius, being a member of its Main Committee. In 1940, he traveled to the USA via Japan.
A supporter of the federalisation of Central and Eastern Europe. In 1942, secretary of the Central and Eastern European Planning Council formed by representatives of the governments of Czechoslovakia, Poland, Greece and Yugoslavia. A longtime activist of the Polish Socialist Party in exile, a journalist for the periodicals "Robotnik" and "Light".
President of the Polish Scientific Institute in New York, member of the Polish Scientific Society Abroad. Emeritus professor of sociology at the Graduate School and Brooklyn College, City University of New York (CUNY), honorary president of the CUNY Academy for Humanities and Sciences, student of Bronisław Malinowski (conducted field research among Arapahoów from the Wind River Reserve in Wyoming, USA).
For many years, he worked closely with the Polish Scientific Institute (PIN) in New York, being its secretary, director, vice-president and president from 1980. It was then that I met prof. Feliks Gross at PIN: 59 East 66th Street in Manhattan. A year later, on May 1, 1981, he opened my first photo exhibition in New York, "PORTRAITS Americans of Polish Origin in the New York Metropolitan Area", at the Polish Scientific Institute. To this day, I remember his warm welcome and presentation to the people gathered at the vernissage. Then we met on various occasions, such as the Nobel laureate Czesław Miłosz or Zbigniew Brzeziński, not to mention the Alfred Jurzykowski Foundation Awards, which were also held at PIN: Father Jan Twardowski, Tadeusz Różewicz, Tadeusz Kantor, Leszek Kołakowski, Witold Lutosławski … To name a few.
I calculated that prof. Feliks Gross lived exactly 100 years and 113 days, a beautiful age, he did a lot of good. But most of all, he was an amazing man. I remember him encouraging me to document important people who are in exile and cannot go to their homeland, it was the 80th year, and nobody in Poland will know about them if we do not keep it. Anyway, some people think that they will live forever, but no one has managed to do so yet. It is a real pleasure to show his portraits from 40 years ago. Take a good look at the photos, as Ryszard Kapuściński said, you'll see how much you can read from your face if you focus on looking at the photos ...
In the People's Republic of Poland, information about Feliks Gross was subject to censorship. His name was on a special list of people with a complete ban on publication. Censorship recommendations concerning his person were noted by Tomasz Strzyżewski, who in his book on communist censorship published information note no. 9 from 1975 of the Central Office for the Control of Press, Publications and Performances. The guidelines for censors included his name on the list of forbidden authors, saying: "(...) in relation to the following emigrant writers, scientists and journalists (mostly collaborators of hostile publications and anti-Polish propaganda), the principle of unconditional elimination of their names should be adopted, and mentions of their works, apart from critical ones, from the press, radio and TV, as well as non-periodical publications of an unscientific character (fiction, journalism, essays) ”. His work could be disseminated in Poland only after 1989.
He is the author of, among others: Sociology of the political party (together with Zygmunt Gross), 1928 1946; Proletariat and culture. Social and Economic Conditions of the Culture of the Proletariat, 1938 1986; The workers are writing (editor together with Z. Mysłakowski), 1938; Nomadics 1936; Crossroads of Two Continents. A Democratic Federation of East-Central Europe 1945; Humanist Socialism, 1946; Foreign policy analysis, 1954; Second Industrial Revolution, 1958; The seizure of political power in a century of revolutions, 1958; On social values, 1961; The Revolutionary Party, 1974; Ethnics in a Borderland, 1978; Ideologies, Goals, and Values, 1985; Memoirs of Adam Ciołkosz, 1987; Tolerance and Pluralism, 1992; European federations and confederations: pedigree and visions, 1994; The Civic and the Tribal State, 1998; Citizenship and Ethnicity, 1999; Values, science and epoch testimonies, 2002.
“… Today, pluralism is above all a cultural and political vision of complex communities with ideologically, culturally, ethically and racially diverse population groups. But it means more than that. It presupposes a constant choice between alternative possibilities. It is synonymous with social reconstruction and constant change as well as experimenting with various means and various ways and methods ... ”- wrote Feliks Gross in his book Tolerencja i pluralalizm, Polska Akademia Nauk (1992).
