„…Potrzebujemy demokracji jak powietrza do oddychania…” – Michaił Gorbaczow.
Michaił Siergiejewicz Gorbaczow, ros. Михаил Сергеевич Горбачёв (ur. 2 marca 1931 we wsi Priwolnoje, zm. 30 sierpnia 2022 w Moskwie) – rosyjski polityk, Sekretarz Generalny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (1985–1991) oraz przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRR (1988–1990). Pierwszy i jedyny prezydent ZSRR (1990–1991). W 1990 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.
Urodził się we wsi Priwolnoje w Kraju Stawropolskim jako syn Siergieja Andriejewicza (1909–1976) i Marii Pantielejewnej (1911–1995). Pochodził z rodziny chłopskiej. Rodzina od strony ojca miała korzenie rosyjskie, zaś od matki – ukraińskie.
Zdał maturę w 1950 roku ze srebrnym medalem i podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Moskiewskim zostając później pierwszym wśród przywódców ZSRR, który ukończył regularne studia uniwersyteckie. W 1952 roku wstąpił do Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Po ukończeniu studiów w 1955 roku kontynuował działalność partyjną w Kraju Stawropolskim. W latach 1958–1962 był I sekretarzem Konsomołu, w latach 1966–1968 I sekretarzem komitetu miejskiego KPZR w Stawropolu, a w latach 1970–1978 I sekretarzem komitetu krajowego. Zaocznie ukończył Stawropolski Instytut Rolniczy, uzyskując dyplom agronoma ekonomisty (ekonomisty rolnego) oraz od 1962 do 1966 roku zarządzał stawropolskimi kołchozami i sowchozami, dzięki czemu uznawano go za znawcę sowieckiego rolnictwa. W 1970 roku został członkiem Komitetu Centralnego. Dzięki poparciu Jurija Andropowa Gorbaczow został w 1978 roku sekretarzem KC do spraw rolnictwa.
Po śmierci Konstantina Czernienki 11 marca 1985 roku wybrano Gorbaczowa na sekretarza generalnego KC KPZR przez nadzwyczajne plenum KC. Wybór nowego sekretarza odbył się 4 godziny po ogłoszeniu śmierci Czernienki. Podczas objęcia rządów Gorbaczow miał 54 lata (podczas gdy średnia w Sekretariacie i Biurze Politycznym wynosiła 66 lat). Gorbaczow objął władzę podczas kryzysu gospodarczego w Związku Radzieckim oraz pogorszenia stosunków pomiędzy ZSRR z Zachodem. Będąc zastępcą Jurija Andropowa Gorbaczow opowiadał się za reformami gospodarczymi – oczekiwano, że Gorbaczow będzie kontynuować swoją dotychczasową politykę (według przywódcy Związku Radzieckiego idea reform pojawiła się podczas studiów na Uniwersytecie Moskiewskim.
Nowy sekretarz generalny odciął się od polityki poprzedników (zwłaszcza Leonida Breżniewa). W 1986 roku Gorbaczow zainicjował politykę pieriestrojki(przebudowy), która obejmowała modernizację gospodarki, zwiększenie swobód obywatelskich, ograniczenie korupcji i ocieplenie stosunków z Zachodem.
W ramach pieriestrojki Gorbaczow wprowadził głasnost (jawność), w ramach którego zniesiono cenzurę oraz wycofano z konstytucji zapis o kierowniczej roli KPZR. Głasnost zapoczątkował proces formowania się w Związku Radzieckim narodowościowych społeczeństw obywatelskich. Przywódca KPZR próbował także walczyć z alkoholizmem wśród mieszkańców ZSRR poprzez podniesienie cen wódki. W efekcie wzrosła produkcja samogonu i w konsekwencji niedobór cukru, a spadek dystrybucji alkoholu przyczynił się do spadku dochodów państwa oraz zwiększył niezadowolenie wśród obywateli Związku Radzieckiego. Wszystkie przeprowadzane reformy Gorbaczow przeprowadzał powoli, by nie zniechęcić do siebie konserwatywnej opozycji.
„…Jeżeli nie my, to kto? Jeżeli nie teraz, to kiedy?...“ – Michaił Gorbaczow.
Próba przebudowy gospodarki spotkała się z oporem konserwatywnych działaczy KPZR i biurokratów. Aby dopuścić do podejmowania decyzji w gospodarce także podmioty niepartyjne, Gorbaczow zaczął akcentować potrzebę demokratyzacji i otwartości. Na początku 1987 roku Michaił Gorbaczow proklamował demokratyzację, mówiąc: Albo demokracja, albo społeczna inercja i konserwatyzm; nie ma innej drogi, towarzysze. Decentralizacja procesu decyzyjnego, podnoszenie wydajności i różnicowanie płac spotkały się ze sprzeciwem robotników i konserwatystów. Opór ten skłonił Gorbaczowa do intensyfikacji reform politycznych, dzięki którym mógłby w późniejszym czasie wprowadzić zmiany gospodarcze.
W maju 1989 roku Zjazd Deputowanych Ludowych (powołany w czerwcu 1988 roku urząd wybierający członków Rady Najwyższej) wybrał Gorbaczowa na prezydenta Związku Radzieckiego. Na początku lat 90. Gorbaczow próbował wzmocnić urząd prezydenta, aby zmarginalizować konserwatystów z partii i wdrożyć swój program przy pomocy reformatorów. W lutym 1990 roku KPZR wyrzekł się monopolu na władzę. W marcu 1990 roku Zjazd Deputowanych Ludowych przeprowadził w zasadzie wolne i równe dla wszystkich wybory. Podczas majowego zjazdu wybrano nowego przewodniczącego Rady Najwyższej – Borysa Jelcyna. Wykorzystujący swą nową pozycję Jelcyn podważał zwierzchnictwo Gorbaczowa i instytucji ogólnozwiązkowych.
Gorbaczow starał się przywrócić dobre stosunki z Zachodem. W tym celu zrezygnował z wyścigu zbrojeń (w 1987 roku Gorbaczow i Ronadl Reagan podpisali porozumienie o redukcji rakiet średniego i krótszego zasięgu) oraz wycofał wojska z Afganistanu w 1989 roku. Po pierwszej wizycie w Londynie Margaret Thatcher powiedziała, że Gorbaczow jest człowiekiem, „z którym można robić interesy”. Duża popularność przywódcy Związku Radzieckiego przerodziła się w „gorbomanię”. Podczas wizyt zagranicznych Gorbaczow zauważył wysoki poziom życia mieszkańców państw kapitalistycznych oraz uświadomił sobie fasadowość radzieckiej propagandy.
Rzeczywisty cel polityki Gorbaczowa polegał na izolacji Europy od Stanów Zjednoczonych i realizacji sowieckich interesów w powiększonej strefie wpływów. Państwa europejskie i Wspólnoty Europejskie miały przyjąć i urzeczywistniać ideały komunistyczne, formułowane przez zjednoczony ruch eurokomunizmu i lewicy. 26 marca 1987 r. omawiano na spotkaniu Politbiura to przedsięwzięcie, które uzyskało nazwę „Wspólnego Europejskiego Domu”. Udział w wyznaczaniu jego ram mieli m.in. Wojciech Jaruzelski i Alessandro Natta.
Specjalnie przyleciałem z Nowego Jorku do Warszawy, aby fotografować wizyta sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Michaiła Gorbaczowa w Polsce (11-16 lipca 1988), na którą otrzymałem akredytację PAI (Polskiej Agencji Interpress). Muszę powiedzieć, że w Ameryce było wielkie zainteresowanie Gorbaczowem.
11 lipca 1988 r., rozpoczęła się wizyta Michaiła Gorbaczowa w Polsce. Po raz pierwszy przyjazd przywódcy ZSRS wzbudzał nadzieje społeczeństwa i niepokój władz. Jego pobyt zmienił wiele.
Latem 1988 r. system Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyraźnie zamierał. 19 czerwca w wyborach do Rad Narodowych odnotowano najniższą frekwencję w dziejach powojennej Polski, co w praktyce oznaczało zerową legitymację społeczną dla rządu. Mieczysław F. Rakowski przyznał wówczas, że „takiego dnia jeszcze nie było”, ale nie miał racji.
Zaledwie kilka miesięcy wcześniej, w listopadzie 1987 r., w referendum dotyczącym przemian ustrojowo-gospodarczych, Polacy stwierdzili na piśmie, że nie interesuje ich już demokracja na licencji PZPR. Wojciech Jaruzelski był wtedy załamany. Jaruzelski nie mógł już liczyć na wsparcie Moskwy, bo Moskwa w dotychczasowym kształcie właśnie przestawała istnieć. Pierestrojka i głasnost – przebudowa i jawność – naczelne hasła polityki Michaiła Gorbaczowa, w sposób zupełnie otwarty zapowiadały likwidację totalitarnego imperium sowieckiego i przekształcenia go w nie do końca wiadomo jaki w zamierzeniach, ale z pewnością bliższy demokracji twór ustrojowy. Do tego dochodził poważny kryzys gospodarczy, będący poniekąd pokłosiem stanu wojennego i odciętych możliwości pożyczek z zachodnich banków.
W takim właśnie momencie 11 lipca 1988 r. na płycie warszawskiego lotniska na Okęciu wylądował samolot z jednym z głównych autorów tej sytuacji – Michaiłem Gorbaczowem.
Gorbaczow był w Polsce postacią popularną. Początkowo co prawda odnoszono się do jego reformatorskich zapędów z nieufnością, ale już w październiku 1987 r., według badań CBOS, 75 proc. ankietowanych Polaków wyrażało sympatię dla I sekretarza i uznanie dla wprowadzonych przez niego reform w Związku Radzieckim, a w sondażowym plebiscycie na najwybitniejszego przywódcę tamtego roku bez problemu zajął pierwsze miejsce. Wielkim sukcesem okazała się też właśnie wydana w Polsce książka Gorbaczowa „Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i całego świata”. Jak wspominał ówczesny sekretarz Narodowej Rady Kultury Rafał Skąpski: „Była ona sensacją, może nie na miarę +Ulissesa+ Joyce’a, ale wciąż mam w oczach kolejkę po nią, ciągnącą się od Nowego Światu przez Foksal, aż do księgarenki PIW; nakład się rozszedł i szybko zadecydowano o dodruku. Autentyczne zainteresowanie książką radzieckiego przywódcy, zmiany wprowadzane przez Gorbaczowa w ZSRS, pobudzały nadzieję na przyswojenie +pieriestrojki+ w Polsce, tworzyły, obok wielu zdarzeń politycznych w kraju, dobrą atmosferę dla przyjęcia gościa”.
Wszystko to było widać na ulicach. „Witano Gorbaczowa w Warszawie, Krakowie czy Szczecinie niezwykle serdecznie, spontanicznie otaczały go życzliwe tłumy, a on chętnie rozdawał autografy, na co pozwalała niezbyt rygorystyczna ochrona” – dodawał Skąpski po latach, a sam Jaruzelski przyznawał, że „nikogo nie witano tak w Polsce oprócz Papieża”.
W Warszawie Gorbaczow brał udział w posiedzeniu Sejmu i uderzał w ton niemal rewolucyjny: „Polska przeżywa niełatwe czasy. Burzenie tego, co stare, co jest przeżytkiem, szukanie dróg do przezwyciężania nagromadzonych problemów gospodarczych, społecznych i politycznych, określenie i realizacja strategii socjalistycznej odnowy społeczeństwa – wszystko to w sprawach głównych zbiega się z tym, czym zajmujemy się również w Związku Radzieckim. Socjalizm światowy w gruncie rzeczy wkroczył na drogę głębokich przemian”.
Podczas spotkania Gorbaczowa z przedstawicielami świata kultury i nauki na Zamku Królewskim organizujący to spotkanie Skąpski wspominał: „…Zauważyłem, że siedzący w prezydium Gorbaczow, Jaruzelski i Suchodolski wymieniają się uwagami. Gorbaczow zaskoczony był przebiegiem spotkania, dyskusją, padającymi pytaniami i stwierdzeniami. Miał pretensje do swoich doradców, że nie przygotowali go ani na spotkanie z Suchodolskim, ani nie uprzedzili, że po przemówieniu profesora może nastąpić żywa, autentyczna, niczym nieskrępowana dyskusja. Marcin Król zapytał przecież o zakres suwerenności Polski i o to, czy doktryna Breżniewa jest nadal stosowana względem Polski i krajów sąsiadujących. Na szybko więc uzgodniono, że gość nie odniesie się do poszczególnych wypowiedzi, a przyśle odpowiedź na piśmie i cała dyskusja oraz jego list będą opublikowane. Gorbaczow jednak głos zabrał, ale nie odpowiedział na żadne pytanie wprost czy bezpośrednio, przemówił dość ogólnie, a swą pisemną wypowiedź przysłał kilka tygodni później…”.
W ocenie wizyty Gorbaczowa w 1988 r. historycy są zgodni, że najwięcej korzyści przyniosła ona Jaruzelskiemu. Zarówno partyjny beton, jak i społeczeństwo otrzymali znak, że jest odgórna zgoda na zmiany. Jaruzelski miał zatem realnie wolną rękę. Wizyta Gorbaczowa dała mu zaplecze w postaci poparcia mocarstwowej siły ZSRS, a chaos na ulicach polskich miast – bezpośredni pretekst do przeprowadzenia zmian.
Liberalizacja polityczna w Związku Radzieckim ujawniła społecznie niezadowolenie z ustroju komunistycznego, tendencje separatystyczne republik, a w krajach satelickich stała się bodźcem do Jesieni Ludów. W 1990 roku Michaił Gorbaczow zgodził się na zjednoczenie Niemiec. Polityka zagraniczna Gorbaczowa cieszyła się powszechną sympatią na świecie.
15 października 1990 roku Michaił Gorbaczow otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Komitet noblowski nagrodził go za swoje skuteczne działania mające na celu zakończenie zimnej wojny.
W 1990 roku Gorbaczow poparł ogłaszanie przez republiki związkowe (w tym przez Rosję) suwerenności, nie uznając jednak deklaracji niepodległości przez Litwę, Łotwę i Estonię. Upadek Związku Radzieckiego był wbrew intencjom Gorbaczowa, który pragnął naprawić problemy państwa przy utrzymaniu systemu komunistycznego.
Po tym jak 11 marca 1990 roku Litewska Rada Najwyższa ogłosiła deklarację niepodległości Litwy, władze Związku Radzieckiego wysłały czołgi i zbrojne patrole na ulice miast litewskich, przejęły prasę, opanowały kilka budynków rządowych oraz wcieliły do wojska tysiące litewskich poborowych. Sowieckie myśliwce regularnie odbywały loty nad Wilnem, a śmigłowce rozrzucały propagandowe ulotki. Z kraju wyproszeni zostali zagraniczni dziennikarze. Kilka miesięcy później zdecydowano na wprowadzenie blokady ekonomicznej Litwy, co doprowadziło do częstych przerw w dostawach prądu i napędziło inflację. Ponadto rząd Związku Radzieckiego inspirował demonstracje rosyjskiej mniejszości przeciwko władzom litewskim i wysłał oddziały specjalne, które miały chronić etnicznych Rosjan.
Po niespodziewanym upadku rządu litewskiego 12 stycznia 1991 roku władzę na Litwie przejął Litewski Komitet Ocalenia Narodowego. W tym samym czasie Gorbaczow wysłał do Litwy ultimatum, w którym zapowiedział zbrojną interwencję w przypadku nieprzyjęcia konstytucji Związku Radzieckiego. Jednocześnie, nie czekając na odpowiedź, Armia Radziecka przejęła najważniejsze budynki państwowe w Wilnie. 13 stycznia 1991 roku 14 osób zginęło podczas starć wokół wieży telewizyjnej, a 702 odniosło rany.
W Związku Radzieckim popularność Gorbaczowa zaczęła maleć. Wpływ na to miał spadek poziomu życia społeczeństwa oraz wycofanie się z kontroli Europy Wschodniej (co odebrano jako rezygnację ze statusu mocarstwa). 19 sierpnia 1991 roku doszło do wybuchu puczu moskiewskiego, podczas którego puczyści (będący partyjnymi spiskowcami) próbowali objąć władzę. Po upadku zamachu stanu 21 sierpnia pozycja Gorbaczowa gwałtownie zmalała przy ogromnym wzroście autorytetu Jelcyna, który uchodził wśród Rosjan za bohatera.
Po utworzeniu przez prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna Wspólnoty Niepodległych Państw (8 grudnia 1991 roku) Gorbaczow (będący prezydentem faktycznie nieistniejącego już Związku Radzieckiego) 25 grudnia 1991 roku złożył urząd. Protestował przeciwko porozumieniu białowieskiemu, uznając je za nielegalne, co dowodzi zamiaru Gorbaczowa co do reformy Związku Radzieckiego, a nie dążenia do jego rozpadu.
W 1992 roku Gorbaczow powołał fundację swojego imienia poświęconą studiom politycznym. W 1996 roku kandydował w wyborach prezydenckich, ale uzyskał znikome poparcie. W 1998 roku założył Rosyjską Zjednoczoną Partię Socjaldemokratów, która nie zdobyła dużego znaczenia w życiu politycznym Rosji.
W 2007 Gorbaczow został twarzą kampanii reklamowej ekskluzywnej marki toreb Louis Vuitton. Już wcześniej razem z córką brał udział w reklamach różnorakich produktów (m.in. reklama Pizzy Hut). Spotkało się to w Rosji z falą krytyki.
30 stycznia 2015 roku Michaił Gorbaczow skrytykował propozycję Nikołaja Iwanowa potępiającą aneksję Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Według oświadczenia Iwanowa, w NRD (w przeciwieństwie do Krymu) nigdy nie odbyło się referendum dotyczące zmiany przynależności państwowej terytorium. Gorbaczow krytykując pomysł stwierdził, że nie można porównywać kontekstu obu zdarzeń i nie wolno oceniać z obecnego punktu widzenia dawnych wydarzeń.
W maju 2016 roku Slużba Bezpieczeństwa Ukrainy wydała dla Michaiła Gorbaczowa zakaz wjazdu na Ukrainę. Służby tłumaczyły tę decyzję względami bezpieczeństwa, wskazując, że Gorbaczow m.in. publicznie poparł rosyjską aneksję Krymu.
W pierwszych latach rządów Władimira Putina Gorbaczow wspierał go zdecydowanie. 26 września 2000 r. i 17 czerwca 2002 r. obaj politycy spotkali się na Kremlu. To ostatnie spotkanie przebiegło, według centrum prasowego Fundacji Gorbaczowa, „w atmosferze pełnego zrozumienia”. Z biegiem czasu Gorbaczow zaczął coraz bardziej krytycznie odnosić się do polityki Putina, wskazując na jego autorytarne tendencje.
W styczniu 2008 r. w wywiadzie dla The New York Times Gorbaczow ostro skrytykował stan rosyjskiego systemu wyborczego. Wezwał do gruntownej reformy systemu, w którym cała władza znajduje się w rękach świty prezydenta Putina. „W naszych wyborach nie wszystko jest w porządku, a nasz system wyborczy wymaga poważnych zmian” – powiedział Gorbaczow.
W lutym 2011 r. Gorbaczow w wywiadzie dla Radia Swoboda sformułował główne zarzuty dotyczące „tandemu” Putina i Miedwiediewa: upadku demokracji, korupcji i dominacji oficerów bezpieczeństwa. Gorbaczow był także niezadowolony z faktu, że nie pozwolono mu zarejestrować swojej Partii Socjaldemokratycznej. Sam Putin unikał ostrych reakcji na krytykę Gorbaczowa, ale jego sekretarz prasowy Dmitrij Pieskow zrobił to co najmniej dwa razy: w 2011 r. Pieskow stwierdził, że „były szef ZSRR zasadniczo zrujnował kraj”, a w 2013 wyraził przekonanie, że nigdy już nie będzie w nowej Rosji czegoś takiego jak „pierestrojka” Gorbaczowa.
24 grudnia 2011 roku, po masowym wiecu protestu przeciwko fałszowaniu wyników szóstego zwołania wyborów do Dumy Państwowej, Gorbaczow na antenie radia Echo Moskwy wezwał Putina, by nie uczestniczył w następnych wyborach prezydenckich w Rosji: „Radziłbym Władimirowi Władimirowiczowi wyjść teraz. Wyłoniły się trzy terminy: dwie kadencje prezydenta, jedna kadencja premiera – trzy kadencje, no, dość, wystarczy”.
2 marca 2013 r., w telegramie gratulacyjnym z okazji 82. urodzin byłego przywódcy ZSRR, rosyjski prezydent W. Putin zwrócił uwagę na ważne inicjatywy Gorbaczowa w dziedzinie współpracy międzynarodowej i jego dążenie do wzmocnienia autorytetu Rosji w świecie.
Po kryzysie krymskim i wydarzeniach na Ukrainie w 2014 r. stosunek Gorbaczowa do Putina znów się ocieplił. Odbywając 6 listopada wizytę w Niemczech, by spotkać się z niemiecką kanclerz Merkel w związku z 25. rocznicą upadku muru berlińskiego, Gorbaczow wyraził przekonanie, że Putin jest najlepszym obrońcą interesów Rosji i nie godzi się z jego krytykami. W Niemczech Gorbaczow zwrócił uwagę opinii publicznej Zachodu na przemówienie Putina przed Klubem Wałdajskim, w którym widział sposób na zmniejszenie napięć w stosunkach między Rosją a Zachodem, a w przyszłości – na podstawę budowania nowych partnerstw.
W dniu 6 grudnia 2017 r. w rozmowie z RIA Nowosti Gorbaczow powiedział, że „dzisiaj Putin jest przywódcą, który zasłużył sobie na poparcie ludzi i musimy się z tym liczyć, i myślę, że powinniśmy się kierować tym, o czym myślą ludzie”.
Oczywiście nie sposób pisać o Gorbaczowie, nie wspominając o jego żonie Raisie, która bardzo ocieplała jego wizerunek.Raisa Maksimowna Gorbaczowa z domu Titarenko, ros. Раиса Максимовна Горбачёва (ur. 5 stycznia 1932 w Rubcowsku, zm. 20 września 1999 w Munsterze) – socjolog, działaczka społeczna, żona ostatniego sekretarza generalnego KPZR i prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa.
Wykładała filozofię (w 1967 obroniła doktorat z socjologii). Po 1985, po wyborze męża na najwyższy urząd partyjno-państwowy, zajęła się działalnością społeczną. Utworzyła m.in. Radziecki Fundusz Kultury, finansujący odbudowę cerkwi i pomników oraz zakup za granicą arcydzieł rosyjskiej sztuki. Zajmowała się także działalnością charytatywną. Towarzysząc mężowi w licznych spotkaniach zagranicznych, zdobyła znaczną popularność za granicą. Otrzymała liczne tytuły honorowe, a także doktoraty honoris causa.
W ZSRR jej styl życia wywoływał zarówno pozytywne, jak i negatywne reakcje. Podczas sierpniowego puczu w 1991 aresztowanie męża przypłaciła zawałem. Później brała udział w różnych społecznych projektach. Uważa się, że wywierała znaczny wpływ na męża. Zmarła na białaczkę w Munsterze w Niemczech.
„…Michaił Gorbaczow odegrał pierwszoplanową rolę swoją decyzją, aby w 1989 r. nie interweniować w Polsce zbrojnie. Gdyby w ZSRR rządził jeszcze Leonid Breżniew i jego następcy, mielibyśmy interwencję wojskową. Gorbaczowa namawiali do niej Erich Honecker i Nicolae Ceausescu. Ceausescu trafnie rozpoznał sytuację, że zmiany w Polsce staną się jego końcem…” – Krzysztof Skubiszewski (2009).
PORTRAIT with HISTORY Mikhail Gorbachev
"... We need democracy like air to breathe ..." - Mikhail Gorbachev.
Mikhail Sergeyevich Gorbachev, Russian Михаил Сергеевич Горбачёв (born March 2, 1931 in the village of Privolnoye, he died on August 30, 2022 in Moscow) - Russian politician, Secretary General of the Communist Party of the Soviet Union (1985–1991) and chairman of the Presidium of the Supreme Soviet of the USSR (1988-1990). The first and only president of the USSR (1990–1991). In 1990 he was awarded the Nobel Peace Prize.
He was born in the village of Privolnoje in the Stavropol Krai, the son of Sergei Andreevich (1909–1976) and Maria Pantielejewna (1911–1995). He came from a peasant family. The family from the father's side was Russian, and from the mother - Ukrainian.
He passed his high school diploma in 1950 with a silver medal and enrolled in law at Moscow University, later becoming the first among the USSR leaders to complete regular university studies. In 1952 he joined the Communist Party of the Soviet Union. After graduating in 1955, he continued his party activities in the Stavropol Krai. In the years 1958–1962 he was the first secretary of the Consomol, in the years 1966–1968 the first secretary of the city committee of the CPSU in Stavropol, and in the years 1970–1978 the first secretary of the national committee. He graduated from the Stavropol Agricultural Institute in absentia, obtaining the diploma of agronomist and economist (agricultural economist), and from 1962 to 1966 he managed the Stavropol kolkhozes and sovkhozes, thanks to which he was considered an expert on Soviet agriculture. In 1970 he became a member of the Central Committee. Thanks to the support of Yuri Andropov, Gorbachev became the secretary of the Central Committee for agriculture in 1978.
After the death of Konstantin Czernienka, on March 11, 1985, Gorbachev was elected Secretary General of the Central Committee of the CPSU by an extraordinary plenary session of the Central Committee. The election of the new secretary took place 4 hours after the announcement of Czernienka's death. When he took office, Gorbachev was 54 years old (while the average in the Secretariat and Political Bureau was 66). Gorbachev took power during the economic crisis in the Soviet Union and the deterioration of relations between the USSR and the West. As Yuri Andropov's deputy, Gorbachev advocated economic reforms - Gorbachev was expected to continue his current policy (according to the leader of the Soviet Union, the idea of reform appeared while studying at Moscow University.
The new secretary general distanced himself from the policies of his predecessors (especially Leonid Brezhnev). In 1986, Gorbachev initiated a policy of perestroika (reconstruction) that included modernizing the economy, increasing civil liberties, reducing corruption, and warming relations with the West.
As part of perestroika, Gorbachev introduced glasnost (openness), under which censorship was abolished and the provision on the leading role of the CPSU was withdrawn from the constitution. Głasnost initiated the process of forming national civil societies in the Soviet Union. The leader of the CPSU also tried to fight alcoholism among the inhabitants of the USSR by raising the price of vodka. As a result, the production of moonshine and, consequently, the shortage of sugar increased, and the decrease in alcohol distribution contributed to a decline in state income and increased dissatisfaction among the citizens of the Soviet Union. Gorbachev carried out all reforms slowly so as not to discourage the conservative opposition.
"... If not us, who? If not now, when? ... “- Mikhail Gorbachev.
The attempt to reconstruct the economy met with resistance from conservative CPSU activists and bureaucrats. In order to allow also non-party entities to make decisions in the economy, Gorbachev began to emphasize the need for democratization and openness. In early 1987, Mikhail Gorbachev proclaimed democratization, saying: Either democracy or social inertia and conservatism; there is no other way, comrades. Decentralization of the decision-making process, increasing productivity and wage differentiation met with opposition from workers and conservatives. This resistance prompted Gorbachev to intensify political reforms, thanks to which he could introduce economic changes at a later date.
In May 1989, the Congress of People's Deputies (the office of electing members of the Supreme Council established in June 1988) elected Gorbachev as the president of the Soviet Union. In the early 1990s, Gorbachev tried to strengthen the president's office to marginalize conservatives from the party and implement his program with the help of reformers. In February 1990, the CPSU renounced its monopoly on power. In March 1990, the Congress of People's Deputies held, in principle, free and equal elections for all. During the convention in May, a new chairman of the Verkhovna Rada - Boris Yeltsin was elected. Taking advantage of his new position, Yeltsin undermined the authority of Gorbachev and all-union institutions.
Gorbachev tried to restore good relations with the West. To this end, he gave up the arms race (in 1987 Gorbachev and Ronadl Reagan signed an agreement on the reduction of medium and shorter-range missiles) and withdrew troops from Afghanistan in 1989. After her first visit to London, Margaret Thatcher said Gorbachev was a man "with whom you can do business." The great popularity of the leader of the Soviet Union turned into "gorbomania". During his foreign visits, Gorbachev noticed the high standard of living of the inhabitants of capitalist countries and realized the façade of Soviet propaganda.
The real goal of Gorbachev's policy was to isolate Europe from the United States and pursue Soviet interests in an enlarged sphere of influence. European states and the European Communities were to adopt and implement communist ideals, formulated by the united movement of Eurocommunism and the left. On March 26, 1987, this project was discussed at a Politburo meeting, which was given the name of the "Common European House". Participation in setting its framework was played by, inter alia, Wojciech Jaruzelski and Alessandro Natta.
I flew from New York to Warsaw to photograph the visit of the Secretary General of the Communist Party of the Soviet Union Mikhail Gorbachev in Poland (July 11-16, 1988), for which I received PAI (Polish Interpress Agency) accreditation. I must say that there was great interest in Gorbachev in America.
On July 11, 1988, Mikhail Gorbachev's visit to Poland began. For the first time, the arrival of the USSR leader aroused the hopes of the public and the anxiety of the authorities. His stay changed a lot.
In the summer of 1988, the system of the Polish People's Republic clearly died down. On June 19, the lowest turnout in the history of post-war Poland was recorded in the elections to the National Councils, which in practice meant zero social legitimacy for the government. Mieczysław F. Rakowski admitted then that "there was no such day yet", but he was wrong.
Just a few months earlier, in November 1987, in a referendum on political and economic changes, Poles stated in writing that they were no longer interested in democracy licensed by the Polish United Workers' Party. Wojciech Jaruzelski was devastated then. Jaruzelski could no longer count on Moscow's support, because Moscow in its current shape was just ceasing to exist. Perestroika and glasnost - reconstruction and openness - the main slogans of Mikhail Gorbachev's policy, openly announced the liquidation of the totalitarian Soviet empire and transforming it into a system that is not fully known, but certainly closer to democracy. In addition, there was a serious economic crisis, which was in a way the aftermath of martial law and the cut off of loans from Western banks.
It was at this point that, on July 11, 1988, a plane with one of the main authors of this situation - Mikhail Gorbachev - landed on the tarmac at the Warsaw airport in Okęcie.
Gorbachev was a popular figure in Poland. Initially, his reformist aspirations were referred to with distrust, but already in October 1987, according to CBOS research, 75 percent Poles polled expressed sympathy for the first secretary and appreciation for the reforms he introduced in the Soviet Union, and in the poll for the most outstanding leader of that year, he easily took first place. Gorbachev's book, "Rebuilding and New Thinking for Our Country and the World", which was just published in Poland, also turned out to be a great success. As the then secretary of the National Council of Culture, Rafał Skąpski, recalled: "It was a sensation, maybe not to the measure of + Ulysses + Joyce, but I still have a queue in my eyes for it, stretching from Nowy Świat through Foksal to the PIW bookstore; the circulation went away and it was quickly decided to reprint. Authentic interest in the book of the Soviet leader, the changes introduced by Gorbachev in the USSR, stimulated hope for the assimilation of + perestroika + in Poland, created, apart from many political events in the country, a good atmosphere for receiving a guest ”.
You could see it all in the streets. "Gorbachev was welcomed in Warsaw, Krakow or Szczecin very warmly, spontaneously surrounded by friendly crowds, and he willingly gave autographs, which was allowed by not very strict protection," added Skąpski years later, and Jaruzelski himself admitted that "no one was welcomed in such a except the Pope ".
In Warsaw, Gorbachev took part in a session of the Sejm and struck an almost revolutionary tone: “Poland is going through difficult times. Tearing down what is old, what is obsolete, looking for ways to overcome the accumulated economic, social and political problems, defining and implementing the strategy of socialist renewal of society - all this in the main matters coincides with what we are also doing in the Soviet Union. World socialism has, in fact, entered the path of profound changes. "
During the meeting between Gorbaczow and representatives of the world of culture and science at the Royal Castle, Skąpski, who organized the meeting, recalled: “… I noticed that Gorbaczow, Jaruzelski and Suchodolski, sitting in the presidium, were exchanging comments. Gorbachev was surprised by the course of the meeting, discussion, questions and statements. He had a grudge against his advisers that they had not prepared him for a meeting with Suchodolski, nor had they warned him that the professor's speech might be followed by a lively, authentic, unhampered discussion. After all, Marcin Król asked about the scope of Poland's sovereignty and whether the Brezhnev doctrine is still applied to Poland and neighboring countries. So it was quickly agreed that the guest would not comment on individual statements, but would send a written answer and the entire discussion and his letter would be published. However, Gorbachev did take the floor, but did not answer any question directly or directly, he spoke quite generally, and he sent his written statement a few weeks later… ”.
In the opinion of Gorbachev's visit in 1988, historians agree that it brought Jaruzelski the most benefits. Both the party's concrete and the public received a sign that there was agreement from the top down. Jaruzelski therefore had a really free hand. Gorbachev's visit gave him support in the form of support from the superpower force of the USSR, and the chaos in the streets of Polish cities - a direct excuse to introduce changes.
Political liberalization in the Soviet Union revealed social dissatisfaction with the communist system, separatist tendencies of the republics, and in the satellite countries it became a stimulus for the Autumn of Nations. In 1990, Mikhail Gorbachev agreed to the reunification of Germany. Gorbachev's foreign policy was popular in the world.
On October 15, 1990, Mikhail Gorbachev was awarded the Nobel Peace Prize. The Nobel Prize Committee rewarded him for his successful efforts to end the Cold War.
In 1990, Gorbachev supported the declaration of sovereignty by union republics (including Russia), but did not recognize the declaration of independence by Lithuania, Latvia and Estonia. The collapse of the Soviet Union was against the intentions of Gorbachev, who wanted to repair the problems of the state while maintaining the communist system.
After the Lithuanian Supreme Council announced the declaration of independence of Lithuania on March 11, 1990, the authorities of the Soviet Union sent tanks and armed patrols to the streets of Lithuanian cities, seized the press, seized several government buildings, and incorporated thousands of Lithuanian conscripts into the army. Soviet fighters regularly flew over Vilnius, and helicopters scattered propaganda leaflets. Foreign journalists were asked to leave the country. A few months later, it was decided to introduce an economic blockade in Lithuania, which led to frequent power cuts and fueled inflation. In addition, the government of the Soviet Union inspired demonstrations by the Russian minority against the Lithuanian authorities and sent special forces to protect ethnic Russians.
After the unexpected collapse of the Lithuanian government on January 12, 1991, the Lithuanian National Salvation Committee took over power in Lithuania. At the same time, Gorbachev sent an ultimatum to Lithuania in which he announced military intervention in the event of the failure to adopt the constitution of the Soviet Union. At the same time, without waiting for a reply, the Soviet Army seized the most important state buildings in Vilnius. On January 13, 1991, 14 people were killed in clashes around the TV tower and 702 were injured.
In the Soviet Union, Gorbachev's popularity began to decline. This was due to the decline in the standard of living of the society and the withdrawal from control of Eastern Europe (which was interpreted as a resignation from the status of a superpower). On August 19, 1991, the Moscow coup broke out, during which the putschists (who were party conspirators) tried to take power. After the fall of the coup on August 21, Gorbachev's position sharply declined amid the enormous rise of Yeltsin's authority, which was considered a hero among Russians.
After the creation of the Commonwealth of Independent States by the President of the Russian Federation, Boris Yeltsin (December 8, 1991), Gorbachev (who was the president of the actually defunct Soviet Union) resigned on December 25, 1991. He protested against the Białowieża Agreement, deeming it illegal, which proves Gorbachev's intention to reform the Soviet Union, and not to seek its disintegration.
In 1992, Gorbachev established a foundation in his name dedicated to political studies. In 1996, he ran for the presidential election but received little support. In 1998, he founded the Russian United Party of Social Democrats, which did not gain much importance in the political life of Russia.
In 2007, Gorbachev became the face of an advertising campaign for the exclusive brand of Louis Vuitton bags. Earlier, he and his daughter participated in advertisements for various products (including the Pizza Hut advertisement). This met with a wave of criticism in Russia.
On January 30, 2015, Mikhail Gorbachev criticized Nikolai Ivanov's proposal to condemn the annexation of the German Democratic Republic. According to Ivanov's statement, there has never been a referendum in the GDR (as opposed to Crimea) on changing the nationality of the territory. Gorbachev, criticizing the idea, stated that the context of both events could not be compared and that past events must not be judged from the present point of view.
In May 2016, the Security Service of Ukraine issued a ban on entry to Ukraine for Mikhail Gorbachev. The services explained this decision on security grounds, pointing out that Gorbachev, inter alia, publicly supported the Russian annexation of Crimea.
In the first years of Vladimir Putin's rule, Gorbachev strongly supported him. On September 26, 2000 and June 17, 2002, the two politicians met in the Kremlin. This last meeting took place, according to the press center of the Gorbachev Foundation, "in an atmosphere of full understanding." Over time, Gorbachev became increasingly critical of Putin's policy, pointing to his authoritarian tendencies.
In January 2008, Gorbachev sharply criticized the state of the Russian electoral system in an interview with The New York Times. He called for a thorough reform of the system in which all power rests in the hands of President Putin's entourage. "Not everything is fine in our elections, and our electoral system needs major changes," Gorbachev said.
In February 2011, Gorbachev, in an interview with Radio Svoboda, formulated the main allegations about the "tandem" of Putin and Medvedev: the collapse of democracy, corruption and the domination of security officers. Gorbachev was also dissatisfied with the fact that he was not allowed to register his Social Democratic Party. Putin himself avoided harsh reactions to Gorbachev's criticism, but his press secretary Dmitry Peskov did so at least twice: in 2011, Peskov stated that "the former head of the USSR basically ruined the country," and in 2013 he expressed the belief that he would never be in in the new Russia of something like Gorbachev's "perestroika".
On December 24, 2011, after a mass rally against the rigging of the results of the sixth convocation of the State Duma elections, Gorbachev on radio Echo Moscow urged Putin not to participate in the next presidential elections in Russia: "I would advise Vladimir Vladimirovich to leave now.
Three terms have emerged: two terms of the president, one term of the prime minister - three terms, well, that's enough ”.
On March 2, 2013, in a congratulatory telegram on the 82nd birthday of the former USSR leader, Russian President V. Putin drew attention to Gorbachev's important initiatives in the field of international cooperation and his efforts to strengthen Russia's authority in the world.
After the Crimean crisis and the events in Ukraine in 2014, Gorbachev's attitude towards Putin warmed again. Visiting Germany on November 6 to meet German Chancellor Merkel on the 25th anniversary of the fall of the Berlin Wall, Gorbachev expressed his conviction that Putin is Russia's best defender and does not agree with his critics. In Germany, Gorbachev drew the attention of Western public opinion to Putin's speech to the Valdai Club, in which he saw a way to ease tensions in relations between Russia and the West and, in the future, to build new partnerships.
On December 6, 2017, in an interview with RIA, Novosti Gorbachev said that "today Putin is a leader who deserves the support of the people and we have to reckon with that, and I think we should be guided by what people think."
Of course, it is impossible to write about Gorbachev, not to mention his wife Raisa, who greatly warmed his image. Raisa Maksimovna Gorbacheva née Titarenko, Russian Raisa Максимовна Горбачёва (born January 5, 1932 in Rubcowsko, died September 20, 1999 in Munster) sociologist, social activist, wife of the last secretary general of the CPSU and the president of the USSR, Mikhail Gorbachev.
She taught philosophy (in 1967 she defended her doctorate in sociology). After 1985, after her husband was elected to the highest party and state office, she took up social activity. She created, among others Soviet Cultural Fund, financing the reconstruction of churches and monuments and the purchase of masterpieces of Russian art abroad. She was also involved in charity work. Accompanying her husband in numerous meetings abroad, she gained considerable popularity abroad. She has received numerous honorary titles as well as honorary doctorates.
In the USSR, her lifestyle caused both positive and negative reactions. During the August 1991 coup, my husband's arrest resulted in a heart attack. Later, she took part in various social projects. It is believed that she exercised considerable influence over her husband. She died of leukemia in Munster, Germany.
"... Mikhail Gorbachev played a leading role with his decision not to intervene in Poland in an armed manner in 1989. If Leonid Brezhnev and his successors still ruled the USSR, we would have had a military intervention. Gorbachev was encouraged by Erich Honecker and Nicolae Ceausescu. Ceausescu accurately recognized the situation that changes in Poland will end it ... ”- Krzysztof Skubiszewski (2009).