Leszek Leo Kantor (ur. 27 maja 1940 w Charkowie, obecnie Ukraina) – publicysta, redaktor Radio Wolna Europa, pedagog, reżyser filmów dokumentalnych.
Absolwent i nauczyciel akademicki związany z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Opolu. Od 1968 roku mieszkający w Sztokholmie. W 2018 koordynator warszawskich uroczystości 50 rocznicy Marca 68.
Leszek Leo Kantor urodził się w 1940 r. jako syn Mery Bord i Natana Siroty. W czasie II wojny światowej przebywał na Syberii (1943 r.) oraz z matką Mery na Uralu w miasteczku Ałapajewsk koło Jekaterynburga. Jego ojciec Natan Sirot zginął w 1941 r. na froncie. W 1945 r. został zaadoptowany przez Grzegorza Kantora stolarza z Kołomyi, podoficera Wojska Polskiego.
W 1946 r. razem z matką i ojczymem przybył do Strzegomia, gdzie spędził lata swoje dzieciństwa. Na początku lat 60. XX w. zaczął studiować filologię rosyjską na Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu, gdzie następnie został wykładowcą. Do dzisiaj istnieje tam klub Studentów Opola „Skrzat”, który założył wraz Zimową Giełdą Piosenki Studenckiej”. Po wydarzeniach marcowych w 1968 r. został zwolniony z pracy „za ukryte pochodzenie” i nie tłumienie strajków studenckich w akademiku „Mrowisko”, którego był opiekunem z ramienia Senatu WSP. W lipcu 1968 r. zmarła jego matka w wieku 49 lat, zwolniona z pracy we Wrocławiu, gdzie była zatrudniona jako księgowa. Nie podpisała protestu przeciwko „agresji Izraela na państwa arabskie”.
W Łodzi poznał Reginę Liberman córkę łódzkich żydowskich rzemieślników z ulicy Wschodniej, pobrali się. W 1969 r. razem wyjechali do Szwecji z dokumentem podroży w jedną stronę. Mają syna Marka Davida Kantora.
W 1970 r. Leszek Kantor związał się z Uniwersytetem Sztokholmskim, w którym pracował do 2005 r. Od 2001 r. jest Prezesem Centralnej Federacji Emigrantów w Szwecji. W latach 1995–2005 był członkiem Rządowej Rady ds. Równości Etnicznej.
W latach 1970–1975 pracował dla Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Od 1990 r. jest szefem Międzynarodowego Forum Kultury w Szwecji, które zajmuje się obroną praw człowieka i tolerancją.
W czasie stanu wojennego był odpowiedzialny za audycje Sveriges Radio w 1 programie po raz pierwszy w historii radia szwedzkiego po polsku. Z jego inicjatywy powstała później redakcja polska Sveriges Radio, która działała przez wiele lat aż do 1989 r.
Po 20 latach (od zakazu wjazdu do Polski w 1969 r.) wraca do kraju i wykłada gościnnie na uniwersytetach w Polsce. Zasiada w jury wielu międzynarodowych festiwali filmowych. Organizator pierwszej konferencji w historii Szwecji na temat Holocaustu. Publikował w „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczpospolitej” i w wielu skandynawskich czołowych gazetach wielonakładowych. Jest reżyserem filmów dokumentalnych o Żydach polskich „Tam gdzie rosną porzeczki” i „W poszukiwaniu utraconego krajobrazu”, pokazywanych na wielu festiwalach na świecie. Od 2010 do 2015 był dyrektorem Festiwalu Filmów Dokumentalnych „Humanity in the world” w Szwecji.
Odznaczony w 2008 r. główną nagrodą Federacji Artystów Szwedzkich za obronę praw człowieka i walkę z rasizmem w filmie dokumentalnym. W 1989 r. z rak minister Izy Cywińskiej odznaczony medalem Zasłużony dla Kultury Polskiej, a w 2000 r. odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP.
Leszek Kantor zrealizował filmy dokumentalno-biograficzne m.in.: 2014 – autobiograficzny dokument pt.W poszukiwaniu utraconego krajobrazu (39 minut), Polska, 2014 - scenariusz, reżyseria, producent; 2011 – autobiograficzny dokument pt.Tam, gdzie rosną porzeczki (34 minut), 2011 - scenariusz, reżyseria, producent.
Myślę, że poznaliśmy się w 2010 r., byłem w kawiarni na Pl.Konstytucji w Warszawie, przeglądałem aktualną prasę. Miałem chyba otworzoną „Rzeczpospolitą”, z boku podszedł do mnie facet, powiedział dzień dobry i pokazał, to jest artykuł o mnie…Tak zaczęła się naszą wieloletnia przyjaźń. Spotykaliśmy się później w tej kawiarni wielokrotnie, jak Leszek przylatywał ze Sztokholmu, a ja z Nowego Jorku.
W 2016 r. Leszek Kantor powołał Światowe Forum Żydów Polskich Zikaron – Pamięć - Memory. Z okazji 50 rocznicy Marca '68 i był jednym z głównych koordynatorów i autorem wielu uroczystości w Polsce i na świecie. Przypomniano wydarzenia, które rozpoczęły się 8 marca 1968 r. na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego odbył się wiec protestacyjny w związku ze zdjęciem przez władze komunistyczne wystawianych w Teatrze Narodowym „Dziadów” Adama Mickiewicza w reż. Kazimierza Dejmka oraz relegowaniem z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Zgromadzeni na wiecu studenci zostali brutalnie zaatakowani przez oddziały milicji oraz tzw. aktyw robotniczy.
Zapoczątkowało to tzw. wydarzenia marcowe - czyli falę studenckich protestów oraz walkę polityczną wewnątrz PZPR, rozgrywaną w atmosferze antysemickiej i antyinteligenckiej propagandy. W ich wyniku w latach 1968-69 z Polski wyemigrowało ponad 15 tys. osób pochodzenia żydowskiego.
Przyglądałem się, a nawet wzięłem udział, udostępniając Leo Kantorowi – zdjęcia Nathana Rapoporta, autora Pomnika Bohaterów Getta w Warszawie i wielu pomników w Ameryce, z którym na początku lat 80.tych znałem się w New York.
MARZEC ’68 - Zdjęcia, które Żydzi zabrali ze sobą – Leo Kantor, Sztokholm/Warszawa 2018 Galeria Kordegarda w Warszawie. Te z pozoru zwykłe, amatorskie fotografie, przedstawiające sceny rodzinne, ze szkoły, z pracy, z wakacji w 1968 r. nabrały szczególnej wartości. Stały się najcenniejszymi pamiątkami zabranymi z Polski przez emigrantów marcowych.
„…Tu jest mało zdjęć z Warszawy. Są głównie z Dolnego Śląska, gdzie po wojnie przez krótki czas żyło prawie 100 tys. Żydów, a potem zostało jeszcze wiele tysięcy do 1968 r. To było przedłużenie sztetla. Wydaje się, że po drugiej wojnie światowej nie było w Polsce żydowskich miasteczek. Otóż były, tylko na Dolnym Śląsku: Dzierżoniów, Wałbrzych, Kłodzko, Zgorzelec, Świdnica, Legnica. Jeszcze do lat 70. na ulicach mojego rodzinnego Wałbrzycha mówiono w jidisz – przypomina Artur Hofman, przewodniczący Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce…” – Leszek Leo Kantor.
KIM JEST ARTYSTA? – to temat, który drążyłem przez sześć lat, podczas spotkań z wybitnymi postaciami kultury, na spotkaniach pt. „ARTYŚCI w ŁAZIENKACH” w Pałacu Myśliwieckim w Łazienkach Królewskich w Warszawie.
—Czesław Czapliński: Kim jest artysta?
– Leszek Kantor: Artystą jest człowiek, który niezależnie od układów politycznych słowem, rysunkiem, malarstwem, muzyką, tańcem, lub aparatem fotograficznym albo kamerą, potrafi przedstawić człowieka i jego świat w nowym świetle. Będzie miał swoje charakterystyczne spojrzenie i wrażliwość.
Kwestionariusz Prousta to rodzaj zabawy towarzyskiej znanej wśród europejskich mieszczuchów i salonowców co najmniej od 2 poł. XIX wieku. Tytuł kwestionariusza pochodzi od nazwiska francuskiego pisarza Marcela Prousta (1871–1922). Kwestionariusz składał się z kilkunastu pytań dotyczących osobowości osoby, która na nie odpowiadała, jej upodobań, zamiłowań itp. Pozornie błahy, stał się kwestionariusz Prousta jednym z pierwszych przykładów „testu” osobowości.
—Główna cecha mojego charakteru?
– Leszek Kantor: Trudna odpowiedzieć jak scharakteryzować siebie samego, lepiej jeśli to zrobi ktoś bliski, przyjaciel lub żona, syn…
—Cechy, których szukam u mężczyzny?
– Leszek Kantor: Zaradność, wiedza, chęć przysłużenia się jakiej większej sprawie w obronie innego człowieka. Odwaga w obronie innego.
—Cechy, których szukam u kobiety?
– Leszek Kantor: Piękna, skromności, wiedzy. Opiekuńczość.
—Co cenię najbardziej u przyjaciół?
– Leszek Kantor: Żeby byli blisko, uczciwi, pomocni w razie chwili potrzeby.
—Moja główna wada?
– Leszek Kantor: Nie wiem sam.
—Moje ulubione zajęcie?
– Leszek Kantor: Film, napisanie dobrego tekstu, który spodoba się komuś.
—Moje marzenie o szczęściu?
– Leszek Kantor: Zdrowe dzieci robią, mnie szczęśliwym, zdrowa żona, syn.
—Co wzbudza we mnie obsesyjny lęk?
– Leszek Kantor: Raczej nie mam takich stanów.
—Co byłoby dla mnie największym nieszczęściem?
– Leszek Kantor: Utrata bliskich.
—Kim lub czym chciałbym być, gdybym nie był tym, kim jestem?
–Leszek Kantor: Redaktorem dużej gazety lub stacji TV.
—Kiedy kłamię?
– Leszek Kantor: Wtedy kiedy wiem, że może to, co wiem lub powiem, dotknęłoby tej osoby.
—Słowa, których nadużywam?
– Leszek Kantor: Nie sposób je znaleźć.
—Ulubieni bohaterowie literaccy?
– Leszek Kantor: Czechow, Grynberg, Konwicki.
—Ulubieni bohaterowie życia codziennego?
– Leszek Kantor: Andrzej Bart
—Czego nie cierpię ponad wszystko?
– Leszek Kantor: Zarozumiałości, fałszu, chciwości.
—Dar natury, który chciałbym posiadać?
– Leszek Kantor: Nie wiem.
—Jak chciałbym umrzeć?
– Leszek Kantor: We śnie.
—Obecny stan mojego umysłu?
– Leszek Kantor: Jest OK.
—Błędy które najczęściej wybaczam?
– Leszek Kantor: Zazdrość.
Proust, zanim jeszcze został uznanym pisarzem, miał odpowiadać dwukrotnie na zestaw pytań zadanych przez przyjaciółkę; raz jako zaledwie nastolatek i ponownie jako młodzieniec. Manuskrypt z odpowiedziami Prousta został odnaleziony w roku 1924, już po śmierci słynnego pisarza. I w ten sposób nazwisko Prousta zostało powiązane z pytaniami z kwestionariusza na zawsze. Amerykańska pop-kultura pokochała zresztą stylistykę tego typu pytań. Od roku 1993 kwestionariusz Prousta zagościł na łamach „Vanity Fair” jako stała rubryka.
PORTRAIT with HISTORY Leszek Leo Kantor
Leszek Leo Kantor (born May 27, 1940 in Kharkiv, now Ukraine) - journalist, editor of Radio Free Europe, teacher, director of documentaries.
Graduate and academic teacher associated with the Pedagogical University in Opole. From 1968 living in Stockholm. In 2018, the coordinator of the Warsaw celebrations of the 50th anniversary of March 68.
Leszek Leo Kantor was born in 1940 as the son of Mera Bord and Natan Sirota. During World War II he was in Siberia (1943) and with his mother Mera in the Urals in the town of Alapajewsk near Yekaterinburg. His father, Natan Sirot, died in 1941 at the front. In 1945 he was adopted by Grzegorz Kantor, a carpenter from Kołomyja, a non-commissioned officer of the Polish Army.
In 1946, he came to Strzegom with his mother and stepfather, where he spent the years of his childhood. In the early 1960s, he began studying Russian philology at the Pedagogical University in Opole, where he later became a lecturer. To this day, there is a club of the Students of Opole "Skrzat", which he founded together with the Winter Student Song Exchange ". After the March events in 1968, he was dismissed from work "for hidden descent" and for not suppressing student strikes at the "Mrowisko" dormitory, which he was supervising on behalf of the Senate of the Military University of Social Sciences and Humanities. In July 1968, his mother died at the age of 49, dismissed from her job in Wrocław, where she was employed as an accountant. It did not sign a protest against "Israel's aggression against Arab states."
In Lodz, he met Regina Liberman, the daughter of Lodz Jewish craftsmen from Wschodnia Street, and they got married. In 1969 they left for Sweden together with a one-way travel document. They have a son, Marek David Kantor.
In 1970, Leszek Kantor joined the University of Stockholm, where he worked until 2005. Since 2001, he has been the President of the Central Federation of Emigrants in Sweden. In the years 1995–2005 he was a member of the Government Council for Ethnic Equality. In the years 1970–1975 he worked for the Polish Broadcasting Station of Radio Free Europe. Since 1990, he has been the head of the International Cultural Forum in Sweden, which deals with the defense of human rights and tolerance. During martial law, he was responsible for Sveriges Radio broadcasts in 1 program for the first time in the history of Swedish radio in Polish. On his initiative, the Polish editorial office of Sveriges Radio was later established, which operated for many years until 1989. After 20 years (from the ban on entering Poland in 1969), he returns to the country and lectures at universities in Poland. He sits on the juries of many international film festivals. Organizer of the first conference in the history of Sweden on the Holocaust. He has published in "Gazeta Wyborcza", "Rzeczpospolita" and in many Scandinavian leading multi-circulation newspapers. He is the director of documentaries about Polish Jews "Where Currants Grow" and "In Search of a Lost Landscape", shown at many festivals around the world. From 2010 to 2015 he was the director of the Documentary Film Festival "Humanity in the world" in Sweden. In 2008, he was awarded the main prize of the Federation of Swedish Artists for the defense of human rights and the fight against racism in a documentary. In 1989, Minister Iza Cywińska was awarded the Medal of Merit for Polish Culture, and in 2000 he was awarded the Knight's Cross of the Order of Merit of the Republic of Poland. Leszek Kantor made documentary and biographical films, including: 2014 - autobiographical documentary In Search of a Lost Landscape (39 minutes), Poland, 2014 - script, direction, producer; 2011 - autobiographical documentary Where currants grow (34 minutes), 2011 - script, direction, producer.
I think we met in 2010, I was in a cafe on Plac Konstytucji in Warsaw, browsing the current press. I think I had “Rzeczpospolita” open, a guy approached me from the side, said good morning and showed me, this is an article about me ... This is how our long-term friendship began. We later met in this cafe many times, when Leszek flew in from Stockholm and I flew in from New York.
In 2016, Leszek Kantor established the World Forum of Polish Jews Zikaron - Memory - Memory. On the occasion of the 50th anniversary of March '68, he was one of the main coordinators and the author of many celebrations in Poland and around the world. The events that began on March 8, 1968 were recalled. In the courtyard of the University of Warsaw, a protest rally was held in connection with the photo by the communist authorities of Adam Mickiewicz's "Dziadów" staged at the National Theater, dir. Kazimierz Dejmek and relegating Adam Michnik and Henryk Szlajfer from the university. The students gathered at the rally were brutally attacked by militia and the so-called worker activist. This started the so-called March events - the wave of student protests and the political struggle inside the PZPR, fought in an atmosphere of anti-Semitic and anti-intellectual propaganda. As a result, in the years 1968-69, over 15 thousand people emigrated from Poland. people of Jewish origin.
I watched and even participated, sharing with Leo Kantor - photos of Nathan Rapoport, the author of the Monument to the Ghetto Heroes in Warsaw and many monuments in America, with whom I knew in New York in the early 1980s. MARCH '68 - Pictures that the Jews took with them - Leo Kantor, Stockholm / Warsaw 2018 Kordegarda Gallery in Warsaw. These seemingly ordinary, amateur photos, depicting family, school, work and vacation scenes in 1968, acquired a special value. They became the most valuable souvenirs taken from Poland by March emigrants.
“… There are few photos from Warsaw here. They are mainly from Lower Silesia, where almost 100,000 people lived for a short time after the war. Jews, and then many thousands more remained until 1968. It was an extension of the shtetl. It seems that there were no Jewish towns in Poland after the Second World War. Well, there were, only in Lower Silesia: Dzierżoniów, Wałbrzych, Kłodzko, Zgorzelec, Świdnica, Legnica. Until the 1970s, Yiddish was spoken in the streets of my native Wałbrzych, recalls Artur Hofman, chairman of the Social and Cultural Society of Jews in Poland… ”- Leszek Leo Kantor.
WHO IS AN ARTIST? - this is a topic that I have been investigating for six years, during meetings with outstanding figures of culture, at meetings entitled "ARTISTS in ŁAZIENKI" at the Myśliwiec Palace in Łazienki Królewskie in Warsaw.
—Czesław Czapliński: Who is the artist?
- Leszek Kantor: An artist is a man who, irrespective of political systems, can present a man and his world in a new light by means of words, drawings, paintings, music, dancing, or a camera or video camera. It will have its own distinctive gaze and sensitivity.
The Proust Questionnaire is a type of social game known among European townspeople and parlors from at least the second half of the XIX century. The questionnaire is named after the French writer Marcel Proust (1871–1922). The questionnaire consisted of a dozen or so questions about the personality of the person who answered them, their likes and dislikes, etc. Seemingly trivial, the Proust questionnaire became one of the first examples of a personality "test".
—Main Character Trait?
- Leszek Kantor: It is difficult to answer how to characterize yourself, it is better if someone close to you, a friend or wife, son ...
—Features I am looking for in a man?
- Leszek Kantor: Resourcefulness, knowledge, willingness to contribute to a larger cause in defense of another person. Courage to defend another.
—Features I am looking for in a woman?
- Leszek Kantor: Beautiful, modest, knowledge. Protecting.
—What do I value most about my friends?
- Leszek Kantor: Let them be close, honest, and helpful when needed.
—My main flaw?
- Leszek Kantor: I don't know myself.
—My favorite activity?
- Leszek Kantor: A movie, writing a good text that someone will like.
—My dream of happiness?
- Leszek Kantor: Healthy children make me happy, healthy wife, son.
—What makes me obsessive?
- Leszek Kantor: I don't really have such conditions.
—What would be the greatest misfortune for me?
- Leszek Kantor: Loss of loved ones.
—Who or what I would like to be if I were not who I am?
–Leszek Kantor: Editor of a large newspaper or TV station.
—When am I lying?
- Leszek Kantor: Then when I know that maybe what I know or say would affect this person.
—Words that I overuse?
- Leszek Kantor: It is impossible to find them.
—Favorite literary heroes?
- Leszek Kantor: Czechow, Grynberg, Konwicki.
—The favorite heroes of everyday life?
- Leszek Kantor: Andrzej Bart.
—What do I hate above all else?
- Leszek Kantor: Self-righteousness, falsehood, greed.
—A gift of nature that I would like to have?
- Leszek Kantor: I don't know.
—How would I like to die?
- Leszek Kantor: In a dream.
—The current state of my mind?
- Leszek Kantor: It's OK.
—The mistakes I forgive most often?
- Leszek Kantor: Jealousy.
Proust, before becoming an established writer, was to answer twice a set of questions asked by a friend; once as a teenager and again as a youth. The manuscript with Proust's answers was found in 1924, after the famous writer's death. And thus Proust's name was linked to the questions in the questionnaire forever. American pop-culture has fallen in love with the style of this type of question. Since 1993, the Proust questionnaire has appeared in “Vanity Fair” as a permanent column.
