„…Trzeba pożerać porażki, zjadać cierpienia – zamieniać je w doświadczenia wzbogacające…” – Krystian Lupa.
Krystian Lupa (ur. 7 listopada 1943 w Jastrzębiu-Zdroju) – reżyser teatralny, scenograf, grafik, dramaturg, tłumacz.
Początkowo studiował na Wydziale Fizyki UJ w Krakowie. W latach 1963–1969 studiował na ASP im. Jana Matejki w Krakowie (dyplom na Wydziale Grafiki, 1969), później przez dwa lata studiował reżyserię filmową w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Tealewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, a następnie reżyserię teatralną w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie w latach 1973–1977. W trakcie studiów był asystentem Jerzego Krasowskiego i Jerzego Golińskiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.
Zadebiutował 8 maja 1976 reżyserią Rzeźni Sławomira Mrożka na deskach Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Po studiach związał się z dwoma teatrami: Teatren im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze, prowadzonym wówczas przez reżyserkę Alinę Obiednik, gdzie z grupą młodych aktorów prowadził poszukiwania nowych form teatralnego wyrazu i ze Starym Teatrem im. Haliny Modrzejewskiej w Krakowie, który od 1984 stał się najczęstszym miejscem jego pracy.
Okres jeleniogórski to spektakle autorskie: „Przezroczysty pokój” (1979), „Kolacja” (1980), oraz inscenizacje sztuk Stanisława Ignacego Witkiewicza (polskiego prekursora teatru absurdu): „Nadobnisie i koczkodany” (1978), „Pragmatyści” (1981), „Maciej Korbowa i Bellatrix” (1986). Przedstawienia te, nazwane w manifeście reżysera „Teatrem Ujawnienia”, traktowały teatr jako jedną z możliwości poznania i przekroczenia granic ludzkiej osobowości. Syntezą tego kierunku poszukiwań stał się spektakl według powieści Alfreda Kubina „Po tamtej stronie” – 1985 („Die andere Seite”) – „Miasto snu” w Starym Teatrze w Krakowie, który był rodzajem podróży w głąb jaźni.
Następne spektakle powstałe w Starym Teatrze stanowiły zwrot w problematyce – podjęcie problemów etycznych oraz zgłębienie sytuacji duchowej człowieka w okresie wielkiej kulturowej przemiany. Były to: „Marzyciele” (1988) Roberta Musila, „Bracia. Dialogi o miłości i zbrodni...” według Fiodora Dostojewskiego (PWST w Krakowie) (1988), „Bracia Karamazow” (1990) według Fiodora Dostojewskiego, „Szkice z Człowieka bez właściwości” (1990) według Roberta Musila (spektakl zrealizowany w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej), „Malte” (1991) według Rainera Marii Rilkego, „Kalkwerk” (1992) według Thomasa Bernharda i „Lunatycy. Esch czyli anarchia” (1995) według Hermanna Brocha.
„Kalkwerk” według powieści Thomasa Bernharda rozpoczął przygodę z twórczością tego pisarza („Immanuel Kant” w Teatrze Polskim we Wrocławiu – 1996 i „Rodzeństwo” w Starym Teatrze – 1996) – która stała się okazją zgłębienia irracjonalnych mechanizmów osobowości i eksperymentów na temat „medialnego aktorstwa”.
Syntezą refleksji na temat duchowych przemian człowieka formacji europejsko-chrześcijańskiej stała się adaptacja III tomu „Lunatyków” Brocha – spektakl „Lunatycy. Huguenau, czyli rzeczowość” w Starym Teatrze w Krakowie (1998).
W następnych realizacjach („Powrót Odysa” Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie i „Prezydentki” Wernera Schwaba w Teatrze Polskim we Wrocławiu – oba w 1999) – podjęte zostały penetracje nieświadomych kreacji mitycznych. W adaptacji powieści-testamentu Thomasa Bernharda „Auslöschung – Wymazywanie”, Teatr Dramatyczny w Warszawie (2001), została podjęta radykalna próba penetracji kulturowych zafałszowań, w tym również – a może przede wszystkim – zafałszowań kondycji twórczej. W 2009 rozpoczął pracę nad tryptykiem „Persona.Tryptyk”. Pierwsza część (2009) – „Persona.Marilyn” poświęcona została Marilyn Monroe, druga – „Persona.Ciało Simone” – Simone Weil (2010).
Od 1983 jest pedagogiem, od 14 stycznia 1994 jest prof. zwyczajnym Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (do września 2017 funkcjonującej pod nazwą: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna), w latach 1990-1996 pełnił funkcję dziekana Wydziału Reżyserii Dramatu. Posiada tytuł profesora sztuk teatralnych o specjalizacji reżyseria i scenografia.
W 2008 roku w wywiadzie dla miesięcznika „Film” Krystian Lupa publicznie oświadczył, że jest gejem. W latach sześćdziesiątych należał do ruchu hipissowskiego, a jego ówczesnym partnerem był malarz Zbysław Marek Maciejewski (1946–1999). Wieloletnim partnerem Lupy jest aktor Piotr Skiba.
"(...) prawdziwym aktorem czuję się tylko u Lupy: powołanym i wybranym" - mówi Skiba. - "Krystian nauczył mnie rzeczy najważniejszej, że teatr służy czemuś więcej niż popisowi, zaprezentowaniu się, czemuś więcej niż zaspokojenie własnej próżności. Teatr powinien być mostem do krainy duchowości. (...)"
Krystian Lupa jest wielokrotnie nagradzany i odznaczany m.in. Nagrody im. Konrada Świniarskiego – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr” (1988) za reżyserię przedstawienia „Marzyciele” Roberta Musila w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, Nagroda im. Leona Schillera (1992) oraz licznych nagród na festiwalach krajowych i zagranicznych, m.in. Grand Prix dla „Lunatyków” za najlepszy spektakl zagraniczny we Francji w sezonie (1998/99); został odznaczony austriackim Krzyżem Honorowym Nauki i Sztuki I klasy za działalność na polu kultury, w tym samym roku otrzymał również Nagrodę Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI - Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego za popularyzację polskiego teatru na świecie (2000); został odznaczony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005); otrzymał prestiżową Europejską Nagrodę Teatralną (2009); otrzymał prestiżową austriacką nagrodę Nestroy Preis w kategorii najlepsza reżyseria - za spektakl „Holzfaellen” w Schauspielhaus Graz (2014); otrzymał litewską nagrodę teatralną Złoty Krzyż Sceny za wystawienie Placu Bohaterów Thomasa Bernharda w Litewskim Narodowym Teatrze Dramatycznym w Wilnie (2016); otrzymał nagrody francuskiego Stowarzyszenia Krytyków Teatru, Muzyki i Tańca za najlepsze przedstawienie zagraniczne oraz najlepszą książkę o teatrze (2017); został odznaczony francuskim Orderem Sztuki i Literatury w rangach Kawalera (2002) i Komandora (2017).
Na zdjęcia z Krystianem Lupą umówiłem się w Teatrze Powszechnym w Warszawie 19 września 2019 r., na próbie do sztuki „Capri – wyspa uciekinierów”, której premiera odbyła się 12 października 2019 r. Od dawna chciałem go sfotografować, wiedziałem o nim dużo, zresztą po spektaklu w Warszawie miał przyjechać do Nowego Jorku.
Niezależnie ile się wie o osobie, którą fotografuję, to jednak bezpośrednie spotkanie jest kluczowe. Tak jak myślałem, zrobiłem mu kilka dostojnych portretów na czarnym tle, aby nic nie rozpraszało kontaktu z intensywnym spojżeniem Krystiana Lupy. Po czym, Krystian Lupa lekko uśmiechając się, usiadł na przygotowanym wcześniej łóżku, z przykrytą kołdrą postacią. Kiedy zrobiłem mu kilka zdjęć, odkrył kołdrę, zrobiłem zdjęcie, ale myślę, że nie mogę go pokazać w mediach społecznościowych, ze względu na cenzurę obyczajową. Na plakacie sztuki, było napisane, że „Spektakl wyłącznie dla widzów dorosłych”.
Portrety Krystiana Lupy, pojawiły się publicznie już 10 grudnia 2019 r. w Ośrodku Kultury Plastycznej w niesamowitej galerii ”Wieży ciśnień” w Kaliszu, który ważny jest dla mnie, bo tam urodził się mój polski mistrz fotografii Benedykt Jerzy Dorys (1901-1990).
„…Lupa jest prawdziwym artystą, a z prawdziwymi naprawdę rzadko można się spotkać. To jest człowiek, dla którego każde szeregowe przedstawienie jest najwyższą stawką. Każde. A kiedy robi nawet taką uwagę, która przewraca myślenie o roli, to po prostu ma rację. Myślę, że niezwykle przy tym spotkaniu skorzystałam – niezależnie od rezultatu. Inna rzecz, że świat Krystiana Lupy jest dla mnie trudny do zaakceptowania…”– Joanna Szczepkowska.
„…Artysta jest bydlęciem straszliwie cierpiącym. Cierpi głębiej niż zwykły człowiek. Jest bardziej bezradnym czy narażonym na rany. Jest w nim demon, który niejako czuwa nad tym, żeby to cierpienie było ekstremalne. Bo artysta ma w sobie zarówno tego „wampira” inspiratora, jak i „murzyna” wykonawcę. Ten „murzyn” cierpi, nie zdając sobie sprawy, że jest mięsem ofiarnym albo królikiem doświadczalnym po to, żeby później powstało dzieło sztuki. To wszystko dzieje się w jakimś osobliwym zamroczeniu…” – Krystian Lupa.
PORTRAIT with HISTORY Krystian Lupa
"... You have to devour failures, eat sufferings - turn them into experiences that enrich ..." - Krystian Lupa.
Krystian Lupa (born November 7, 1943 in Jastrzębie-Zdrój) - theater director, set designer, graphic artist, playwright, translator.
Initially, he studied at the Faculty of Physics of the Jagiellonian University in Kraków. In the years 1963–1969 he studied at the Academy of Fine Arts Jan Matejko in Krakow (diploma at the Faculty of Graphics, 1969), then he studied film directing for two years at the State Higher School of Film, TV and Theater. Leon Schiller in Łódź, and then theater directing at the State Higher School of Theater. Ludwik Solski in Krakow in the years 1973–1977. During his studies, he was an assistant to Jerzy Krasowski and Jerzy Goliński at the Teatr im. Juliusz Słowacki in Krakow.
He made his debut on May 8, 1976 with the directing of The Slaughterhouse by Sławomir Mrożek at the Teatr im. Juliusz Słowacki in Krakow. After graduation, he joined two theaters: Teatren im. Cyprian Kamil Norwid in Jelenia Góra, then led by director Alina Obiednik, where with a group of young actors he was searching for new forms of theatrical expression and with the Stary Teatr im. Halina Modrzejewska in Krakow, which since 1984 has become the most frequent place of his work.
The Jelenia Góra period includes original performances: "Transparent Room" (1979), "Dinner" (1980), and staging of plays by Stanisław Ignacy Witkiewicz (a Polish precursor of absurd theater): "Nadobnisie i koczkodany" (1978), "Pragmatists" (1981), Maciej Korbowa i Bellatrix (1986). These performances, called "The Disclosure Theater" in the director's manifesto, treated theater as one of the possibilities of getting to know and crossing the boundaries of human personality. This direction of exploration was synthesized in the performance based on Alfred Kubin's novel "On the other side" - 1985 ("Die andere Seite") - "City of Dream" at the Stary Theater in Krakow, which was a kind of journey into the depths of the self.
The following performances at the Stary Theater were a turn in the problem - taking up ethical problems and exploring the spiritual situation of a man in the period of great cultural change. They were: "Marzyciele" (1988) by Robert Musil, "Brothers. Dialogues about love and crime ... "by Fyodor Dostoyevsky (PWST in Krakow) (1988)," The Brothers Karamazov "(1990) by Fyodor Dostoyevski," Sketches from a Man without Qualities "(1990) by Robert Musil (a performance produced in Krakow State Higher School of Theater), "Malte" (1991) by Rainer Maria Rilke, "Kalkwerk" (1992) by Thomas Bernhard and "Sleepwalkers. Esch or Anarchy ”(1995) according to Hermann Broch. "Kalkwerk", based on the novel by Thomas Bernhard, began an adventure with the writer's work ("Immanuel Kant" at the Polski Theater in Wrocław - 1996 and "Siblings" at the Stary Theater - 1996) - which became an opportunity to explore the irrational mechanisms of personality and experiments on the subject of "media acting ". The adaptation of the third volume of Broch's "Sleepwalkers" - the play "Sleepwalkers. A synthesis of the reflection on the spiritual transformations of the human being in the European-Christian formation." Huguenau, or Objectivity ”at the Stary Theater in Krakow (1998). In the following productions ("The Return of Odysseus" by Stanisław Wyspiański at the Dramatic Theater in Warsaw and "The President" by Werner Schwab at the Polski Theater in Wrocław - both in 1999) - penetrations of unconscious mythical creations were undertaken. In the adaptation of Thomas Bernhard's novel-testament "Auslöschung - Erasing", Dramatyczny Theater in Warsaw (2001), a radical attempt was made to penetrate cultural falsifications, including - and perhaps above all - the distortions of the creative condition. In 2009 he started working on the triptych "Persona.Tryptyk". The first part (2009) - "Persona.Marilyn" is devoted to Marilyn Monroe, the second - "Persona. The body of Simone" - Simone Weil (2010).
Since 1983 he has been a teacher, since January 14, 1994 he is prof. ordinary of the Academy of Theater Arts Stanisław Wyspiański in Krakow (until September 2017 operating under the name: State Higher School of Theater), in the years 1990-1996 he was the dean of the Department of Drama Directing. He holds the title of professor of theater arts with a specialization in directing and set design.
In 2008, in an interview for the "Film" monthly, Krystian Lupa publicly stated that he was gay. In the 1960s, he belonged to the hippie movement, and his partner at that time was the painter Zbysław Marek Maciejewski (1946–1999). The actor Piotr Skiba is Lupa's long-term partner. "(...) I feel I am a real actor only in Lupa: called and chosen," says Skiba. - "Krystian taught me the most important thing that theater serves something more than a show, presenting itself, something more than satisfying one's own vanity. Theater should be a bridge to the land of spirituality. (...)"
Krystian Lupa has received numerous awards and distinctions, incl. Awards Konrad Świniarski - awarded by the editors of the monthly "Teatr" (1988) for directing the performance "Marzyciele" by Robert Musil at the Stary Teatr im. Helena Modrzejewska in Krakow, the Leon Schiller (1992) and numerous awards at national and international festivals, incl. Grand Prix for "Sleepwalkers" for the best foreign performance in France in the season (1998/99); he was awarded the Austrian Honorary Cross of Science and Art 1st Class for his activities in the field of culture, in the same year he also received the Award of the Theater Critics Section of PO ITI - Polish Center of the International Theater Institute for popularizing Polish theater in the world (2000); was decorated by the Minister of Culture and National Heritage with the Gold Medal for Merit to Culture Gloria Artis (2005); received the prestigious European Theater Award (2009); he received the prestigious Austrian Nestroy Preis award in the Best Director category - for the performance "Holzfaellen" at the Schauspielhaus Graz (2014); received the Lithuanian Theater Award Golden Cross of Stage for his staging of Thomas Bernhard's Heroes' Square at the Lithuanian National Drama Theater in Vilnius (2016); received the awards of the French Association of Theater, Music and Dance Critics for the best foreign performance and the best book about theater (2017); he was awarded the French Order of Arts and Letters with the ranks of Knight (2002) and Commander (2017).
I had an appointment with Krystian Lupa at the Powszechny Theater in Warsaw on September 19, 2019, at the rehearsal for the play "Capri - the island of refugees", which premiered on October 12, 2019. I wanted to photograph him for a long time, I knew a lot about him after the performance in Warsaw, he was to come to New York. Regardless of how much you know about the person I'm photographing, face-to-face meeting is crucial. As I thought, I made a few dignified portraits of him on a black background so that nothing would distract the contact with Krystian Lupa's intense gaze. After that, Krystian Lupa, smiling slightly, sat down on the previously prepared bed, with a figure covered with a duvet. When I took some pictures of him, he discovered the quilt, I took a picture, but I think I can't show it on social media due to moral censorship. On the poster of the play, it said, "A performance for adult audiences only." The portraits of Krystian Lupa appeared in public on December 10, 2019 in the Art Culture Center in the amazing gallery "Water Tower" in Kalisz, which is important to me, because my Polish master of photography, Benedykt Jerzy Dorys (1901-1990) was born there.
“… Lupa is a true artist, and real ones are really rare. This is the man for whom each serial performance is the highest bidder. Every. And when she even makes a remark that distracts us from thinking about the role, she's just right. I think I benefited greatly from this meeting - regardless of the result. Another thing is that Krystian Lupa's world is difficult for me to accept ... ”- Joanna Szczepkowska.
“… The artist is a terribly suffering animal. He suffers deeper than an ordinary person. He is more helpless or exposed to wounds. There is a demon in him who, as it were, watches over that this suffering is extreme. Because the artist has both the "vampire" inspirer and the "negro" performer in him. This "Negro" suffers, not realizing that he is sacrificial meat or a guinea pig in order to create a work of art later. It all happens in some strange obscurity… ” - Krystian Lupa.
