„…Żeby życie było interesujące, trzeba je umieć przeżyć świadomie…” – Józef Robakowski.
Józef Robakowski (ur. 20 lutego 1939 w Poznaniu) – artysta współczesny, artysta multimedialny, fotograf, autor filmów, obrazów, instalacji, cyklów fotografii i działań akcyjnych; uczestnik niezależnego ruchu artystycznego w Polsce; pedagog, profesor PWSFTViT w Łodzi.
Mieszka i pracuje w Łodzi. Był mężem Małgorzaty Potockiej, z którą ma córkę Matyldę (ur. 1978).
Ukończył historię sztuki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, a następnie PWSFTViT w Łodzi, której jest profesorem. Jest współzałożycielem wielu eksperymentujących grup artystycznych m.in. fotograficznej Zero-61 (1961–1969) oraz Warsztatu Formy Filmowej (1970–1977). Zorganizował wystawy i przeglądy, m.in. Kinolaboratorium (1973), Nieme Kino I-II (1983–1984), Lochy Manhattanu (1989) oraz cykl programów telewizyjnych Żywa Galeria (1998). Od 1978 prowadzi prywatną Galerię Wymiany (Exchange Gallery). Był aktywnym uczestnikiem tzw. Kultury Zrzuty, podziemnego życia artystycznego w stanie wojennym. Zainicjował powołaną w 2001 Nagrodę im. Katarzyny Kobro. Jest członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Artystów Künstlergremium.
Odznaczony m.in. Złoty Medal „Zasłużony dla Fotografii Polskiej”, nadany przez Kapitułę Fotoklubu RP; Krzyż Wolności i Solidarności nadany przez prezydenta RP Andrzeja Dudę (23 czerwca 2017), Złotym Medalem Gloria Artis (2007) i Medal 600.lecia Łodzi (2023).
Twórczość Robakowskiego wyrasta przede wszystkim z tradycji polskiej awangardy międzywojennej (Tytus Czyżewski, Karol Hiller, Stefan Themerson, Witkacy), w tym szczególnie z analitycznych prac Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego.
Rozpoczęła się ona od eksperymentów z fotografią (Foto-malarstwo 1958–1967), które doprowadziły do wykroczenia poza zakres tego medium poprzez łączenie go z instalacją i obiektami (Krzesło (fotoobiekt interaktywny), 1970), a później także z video (Portret wielokrotny, ciąg dalszy, 1998) i innymi środkami wyrazu.
Twórczość fotograficzna Robakowskiego ma charakter efemeryczny oraz odwołuje się niekiedy do środków pozaoptycznych (tworzona bez użycia aparatu fotograficznego) (Termogramy, 1998–2000). W 1969 roku pojawiły się tzw. przedmioty mentalne i instalacje interaktywne, a postawiony w wielu pracach problem podwójności zbliża artystę do pierwszych rozwiązań tautologicznych. Łączenie wielu mediów oraz wypowiadanie się jednocześnie przy pomocy różnych środków (Kąty energetyczne, 1975–2002) stały się jedną z cech charakterystycznych jego twórczości. Robakowski wielokrotnie traktuje sztukę jako zapis i uwalnianie energii. Koncepcja energii w sztuce stanowi jeden z głównych motywów jego działań. Z początkiem lat 70. działalność w Warsztacie Formy Filmowej zaowocowała pracami związanymi z kinem analitycznym i strukturalnym (Test I/II, 1971), aby następnie przejść w kierunku zainteresowania relacją pomiędzy autorem i medium (Ćwiczenie na dwie ręce, 1976). Prace Robakowskiego cechuje również konceptualizm (Relacje, 1975) mający często charakter przewrotnej manipulacji czy mistyfikacji (Fotografia astralna, 1972–2002). Artysta ten jako jeden z pierwszych w Polsce podjął problematykę refotografii (Video portraits, 1982). Dzięki filmom takim jak Hommage a Breżniew (1982–1988), Z mojego okna (1978–1999), Sztuka to potęga (1985) jest uznawany za jednego z najważniejszych polskich przedstawicieli sztuki video.
„…Wychowany na przedwojennej polskiej awangardzie lat 20. i 30., z pracami Themersonów na czele, absolwent historii sztuki, twórca i animator życia artystycznego, którego główny etap twórczy przypada na lata komunizmu, nigdy nie porzucił swojej podstawowej zasady, nie tyle nawet stricte artystycznej, ile życiowej – zasady permanentnego eksperymentowania i szlifowania własnego języka. Jeśli robić sztukę, to tylko po swojemu, a jednocześnie ciągle poszukiwać i poszerzać granice procesu twórczego w kierunku multimedialności i interdyscyplinarności. Fotografia, akcjonizm, performance, happening, instalacje – zawsze chodziło o otwieranie się na inne dziedziny doświadczenia, które można połączyć z ideą kina…” – pisał o Robakowskim Aleksander Hirszfeld.
Spotykaliśmy się przy różnych okazjach, ale nie było nigdy okazji, aby zrobić zdjęcia. Dopiero kiedy 14 lipca 2023 r., spotkaliśmy się na ul. Foksal w Warszawie, gdzie miała swoją wystawę jego żona Małgorzata Potocką, zdecydowałem się na zrobienie mu serii zdjęć. Znaleźliśmy się w miejscu, gdzie nic i nikt nie zakłócał nam przestrzeni. Zawsze chciałem mu zrobić zdjęcia, gdzie nic nie będzie nas rozpraszało, ponieważ jego twarz, mówi sama za siebie.
Ważnym nurtem w działalności Robakowskiego są także zapisy i dokumentacje utrwalające wydarzenia artystyczne w Polsce np. festiwal w Jarocinie, akcje Pomarańczowej Alternatywy.
Twórczość Józefa Robakowskiego obejmuje m.in.: eksperymentalne filmy krótkometrażowe i zapisy video, m.in. 6 000 000 (1962), Po człowieku (1969–1970), Rynek(1970), Idę (1973), Z mojego okna (1978–1999), Pamięci L. Breżniewa (1982), Sztuka to potęga! (1984), Jadziu odbierz telefon (1992), Party z Lutosławskim (1997), Manifest energetyczny (2003); cykle fotograficzne, m.in. Foto-malarstwo (1958–1967), Fotografia astralna (1972–2002), Czeluście (1978), Kąty energetyczne (1975–2004), Termogramy(1998–2000); instalacje i obiekty, m.in. Autoportret przestrzenny (1969), Krzesło (1970), Rolki (1970), Równoważnia dźwiękowa (obiekt interaktywny) (1972), Pan Jeleń (auto videoepitafium) (1990–1994), Kiner I i Kiner II (1992–2004); filmy dokumentalne o sztuce, m.in. Portret Tymona Niesiołowskiego (1970), Żywa Galeria (1974–1975), Witkacy (1980), Konstrukcja w Procesie (1981–1982) oraz z cyklu Uderzenie Sztuki – portrety telewizyjne: Wacław Szpakowski, Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński.
Jest także autorem tekstów krytycznych i wydawnictw ulotnych, np. PST – sygnia nowej sztuki (1984), Żywa Galeria – łódzki progresywny ruch artystyczny 1969–1981, Dekada 1980–1990, Teczka nr XII – druki ulotne 1980–1992, Teksty interwencyjne 1970–1995. Wraz z Andrzejem Ciesielskim redagował czasopismo „Uwaga”.
Prace Józefa Robakowskiego znajdują się m.in. w kolekcjach: Muzeum Narodowego w Warszawie; Muzeum Narodowego we Wrocławiu; Muzeum Narodowego w Poznaniu; Muzeum Sztuki w Łodzi; Centrum Sztuki Współczesnej – Warszawa Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu – Toruń; Galerii Zachęta – Warszawa; Biennale di Venezia – Wenecja; Vidéo-Film Collection – Centre Georges Pompidou – Paryż; Deutsches Video Institut – Berlin; L’Archive de La Sept Vidéo (ARTE) – Paryż; La Collection du Vidéographe – Montreal; Archive for Small Press & Communication – Antwerpia, Queens Museum of Art – Nowy Jork; Collection of International Short Film Festival – Oberhausen; Collection Electronic Arts Intermix – Nowy Jork.
W manifeście z 1971 roku "Jeszcze raz o 'czysty film' " Robakowski pisał: Obecnie przedmiotem mojej pracy jest eliminowanie z filmu elementów charakterystycznych dla wypowiedzi literackiej. Zdaję sobie sprawę z tego, że taka koncepcja krępuje swobodę działania, stawia sztuczne bariery oraz prowadzi na peryferie gatunku. Jednak wierzę, a właściwie jestem przekonany, że przez różnego rodzaju badania, próby, propozycje, uda mi się uwolnić film z balastu nawyków przyjętych z literatury, bezkrytycznie akceptowanych prawie powszechnie zarówno przez twórców filmowych, jak i odbiorców…”.
PORTRAIT with HISTORY Józef Robakowski
“…For life to be interesting, you have to be able to live it consciously…” – Józef Robakowski.
Józef Robakowski (born February 20, 1939 in Poznań) – contemporary artist, multimedia artist, photographer, author of films, paintings, installations, series of photographs and action activities; participant in the independent artistic movement in Poland; pedagogue, professor at PWSFTViT in Łódź.
He lives and works in Łódź. He was married to Małgorzata Potocka, with whom he has a daughter, Matylda (born in 1978).
He graduated from art history at the Nicolaus Copernicus University in Toruń, and then at the PWSFTViT in Łódź, where he is a professor. He is a co-founder of many experimental artistic groups, e.g. photography studio Zero-61 (1961–1969) and Film Form Workshop (1970–1977). He organized exhibitions and reviews, e.g. Kinolaboratorium (1973), Silent Cinema I-II (1983–1984), Dungeons of Manhattan (1989) and a series of television programs Living Gallery (1998). Since 1978, he has been running a private Exchange Gallery. He was an active participant in the Zrzuty culture, underground artistic life under martial law. He initiated the 2001 Award of Katarzyna Kobro. He is a member of the International Association of Artists Künstlergremium.
He was awarded, among others, Gold Medal "Meritorious for Polish Photography", awarded by the Chapter of the Photoclub of the Republic of Poland; Cross of Freedom and Solidarity awarded by the President of the Republic of Poland Andrzej Duda (June 23, 2017).
Robakowski's work stems primarily from the tradition of the Polish interwar avant-garde (Tytus Czyżewski, Karol Hiller, Stefan Themerson, Witkacy), especially from the analytical works of Katarzyna Kobro and Władysław Strzemiński.
It began with experiments with photography (Photo-painting 1958–1967), which led to going beyond the scope of this medium by combining it with installation and objects (Krzesło (interactive photoobject), 1970), and later also with video (Multiple Portrait, continued, 1998) and other means of expression.
Robakowski's photographic work is ephemeral and sometimes refers to non-optical means (created without the use of a camera) (Thermograms, 1998–2000). In 1969, the so-called mental objects and interactive installations, and the problem of doubleness posed in many works brings the artist closer to the first tautological solutions. Combining multiple media and expressing oneself simultaneously using various means (Energy Corners, 1975–2002) became one of the characteristics of his work. Robakowski often treats art as a record and release of energy. The concept of energy in art is one of the main motives of his activities. At the beginning of the 1970s, his activity at the Workshop of the Film Form resulted in work related to analytical and structural cinema (Test I/II, 1971), and then moved towards an interest in the relationship between the author and the medium (Exercise for Two Hands, 1976). Robakowski's works are also characterized by conceptualism (Relations, 1975), often having the character of perverse manipulation or mystification (Astral Photography, 1972–2002). This artist was one of the first artists in Poland to take up the issue of rephotography (Video portraits, 1982). Thanks to films such as Hommage a Brezhnev (1982–1988), From My Window (1978–1999), Art Is Power (1985), he is considered one of the most important Polish representatives of video art.
“… Brought up on the pre-war Polish avant-garde of the 1920s and 1930s, with the works of Themersons at the forefront, a graduate of art history, creator and animator of artistic life, whose main creative stage falls on the years of communism, he never abandoned his basic principle, not even strictly artistic as well as life - the principle of permanent experimentation and polishing one's own language. If you want to make art, do it only in your own way, and at the same time constantly search for and expand the boundaries of the creative process towards multimedia and interdisciplinarity. Photography, actionism, performance, happening, installations – it was always about opening up to other areas of experience that could be combined with the idea of cinema…”wrote Aleksander Hirszfeld about Robakowski.
We met on various occasions, but there was never a chance to take pictures. Only when, on July 14, 2023, we met at ul. Foksal in Warsaw, where his wife Małgorzata Potocka had her exhibition, I decided to take a series of photos of him. We found ourselves in a place where nothing and no one disturbed our space. I always wanted to take pictures of him where nothing would distract us, because his face speaks for itself.
An important trend in Robakowski's activity are also records and documentation recording artistic events in Poland, e.g. the festival in Jarocin, actions of the Orange Alternative.
Józef Robakowski's work includes, among others: experimental short films and video recordings, e.g. 6,000,000 (1962), After Man (1969–1970), Rynek (1970), I'm Going (1973), From My Window (1978–1999), In Memory of L. Brezhnev (1982), Art is Power! (1984), Jadzia, Answer the Phone (1992), Party with Lutosławski (1997), Energy Manifesto (2003); photographic series, incl. Photo-painting (1958–1967), Astral Photography (1972–2002), Abyss (1978), Energy Angles (1975–2004), Thermograms (1998–2000); installations and facilities, e.g. Spatial self-portrait (1969), Chair (1970), Rollers (1970), Balance beam (interactive object) (1972), Mr. Deer (auto video epitaph) (1990–1994), Kiner I and Kiner II (1992–2004); documentaries about art, e.g. Portrait of Tymon Niesiołowski (1970), Living Gallery (1974–1975), Witkacy (1980), Construction in Process (1981–1982) and from the series Impact of Art – television portraits: Wacław Szpakowski, Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński.
He is also the author of critical texts and ephemeral publications, e.g. PST – the sign of new art (1984), Żywa Galeria – a progressive artistic movement in Łódź 1969–1981, Decade 1980–1990, Folder No. XII – ephemera 1980–1992, Intervention texts 1970– 1995. Together with Andrzej Ciesielski, he edited the magazine "Uwaga".
Józef Robakowski's works can be found, among others, in in the collections of: National Museum in Warsaw; the National Museum in Wrocław; the National Museum in Poznań; the Museum of Art in Łódź; Center for Contemporary Art - Warsaw Center for Contemporary Art "Znaki Czasu" - Toruń; Zachęta Gallery - Warsaw; Biennale di Venezia - Venice; Video-Film Collection - Center Georges Pompidou - Paris; Deutsches Video Institute – Berlin; L'Archive de La Sept Video (ARTE) - Paris; La Collection du Videoographe - Montreal; Archive for Small Press & Communication - Antwerp, Queens Museum of Art - New York; Collection of International Short Film Festival - Oberhausen; Collection Electronic Arts Intermix - New York.
In the 1971 manifesto "Once again for 'pure film'", Robakowski wrote: Currently, the subject of my work is the elimination of elements characteristic of literary expression from film. I realize that such a concept restricts freedom of action, creates artificial barriers and leads to the periphery of the genre. However, I believe, or rather I am convinced, that through various types of research, trials, and proposals, I will be able to free the film from the ballast of habits adopted from literature, uncritically accepted almost universally by both filmmakers and audiences…”.
