“…Jaką krechę trudniej narysować: prostą czy krzywą? Dla prostej trzeba mieć przyrządy, a krzywą to nawet pijany nogą narysuje. Tak samo w życiu…” – Jerzy Pomianowski.
Jerzy Pomianowski, pierwotnie Jerzy Birnbaum (ur. 13 stycznia 1921 w Łodzi, zm. 29 grudnia 2016 w Krakowie) – prozaik, eseista, ekspert do spraw historii Europy Wschodniej, krytyk teatralny, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury pięknej z języka rosyjskiego i niemieckiego.
Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Stanisława Birnbauma (zm. 1959), technika włókiennika, i Janiny z domu Kliger (zm. 1960), nauczycielki języka polskiego; był wnukiem chazana i kompozytora Abrahama Bera Birnbauma (1865–1923) oraz bratankiem aktorki Heleny Gruszeckiej (1901–1982) i publicysty Mieczysława Birnbauma (1889–1940). Rodzina Birnbaumów zmieniła nazwisko na Pomianowski po II wojnie światowej.
Debiutował w 1937 (pod pseudonimem Dyonizy Aczkolwiek) w „Próbach”, pierwsze fraszki i przekłady literackie zamieszczał w „Szpilkach”, był także felietonistą pisma „Młodzi idą” (organ Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego OM TUR). W 1938 zdał maturę w Polskim Gimnazjum Społecznym w Łodzi (języka polskiego uczył go Mieczysław Jastrun, chodził do klasy m.in. z Jerzym Jochimkiem). Rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (seminarium Tadeusza Kotarbińskiego).
Po wybuchu II wojny światowej uciekł do radzieckiej strefy okupacyjnej. Został zwerbowany do pracy w kopalni w Donbasie. Po napaści III Rzeszy na Związek Radziecki w 1941 wyjechał do Tadżykistanu, gdzie rozpoczął studia medyczne w Stalinabadzie; pracował w prosektorium.
W latach 1944–1946 redaktor PAP Polpress w Moskwie. Publikował m.in. w „Nowych Widnokręgach” (organie Związku Patriotów Polskich). W 1946 jako repatriant wrócił do Polski. Wstąpił do PPR. W tym samym roku wyjechał do ZSRR jako korespondent prasowy. W 1947 ukończył I Instytut Medyczny w Moskwie.
W latach 1947–1951 był kierownikiem Samodzielnego Referatu Prasy i Propagandy Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia (u ministra Tadeusza Michejdy). W latach 1951–1958 kierownik działu teatralnego tygodnika „Nowa Kultura”, a w latach 1953–1957 wykładowca na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Publikował m.in. w tygodniku „Świat”. W latach 1958–1961 kierownik literacki Teatru Narodowego za dyrekcji Wilama Horzycy i Władysława Daszewskiego, następnie w latach 1961–1968 zespołu filmowego Syrena[4].
W 1966 wystąpił z PZPR, po proteście przeciwko wyrzuceniu z niej prof. Leszka Kołakowskiego.
W lutym 1969 na fali antysemickiej kampanii, która była następstwem wydarzeń marcowych, pozbawiony pracy i możliwości druku, wyjechał do Włoch. W latach 1969–1970 wykładał na Akademii Teatralnej (Accademia nazionale d'arte drammatica) w Rzymie. Stypendysta włoskiego MSZ w Rzymie (1971–1973). Od 1974 profesor nadzwyczajny literatury polskiej na Uniwersytecie w Bari, Florencji i Pizie. Był współpracownikiem pism francuskich i włoskich oraz doradcą oficyny E/O (wydawcy wielu polskich dzieł). Współpracował z paryską „Kulturą”, tłumacząc dla Instytutu Literackiego w Paryżu (pod pseudonimem Michał Kaniowski) dzieła dysydentów rosyjskich, takich jak Andriej Sacharow i Aleksandr Sołżenicyn (m.in. trzytomowy Archipelag Gułag, nadawany też przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa). Tłumaczył także inne utwory literatury rosyjskiej i radzieckiej: Izaaka Babla, Michała Bułhakowa, Antoniego Czechowa, Eugeniusza Szwarca, Lwa Tołstoja, Anny Achmatowej, Osipa Mandelsztama, Leonida Martynowa, a także języka niemieckiego: m.in. Ericha Kästnera, Klabunda i Ericha Mühsama.
Do Polski wrócił w 1994. Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Gazetą Wyborczą” i „Rzeczpospolitą”. Z inspiracji Jerzego Giedroycia założył w 1999 i redagował miesięcznik „Nowaja Polsza”. Przez kilka lat jego sekretarką była Sylwia Frołow.
Członek ZPL, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiego PEN-Clubu (od 1999 członek Zarządu), SFP, jeden z założycieli i prezes Polskiej Unii Pisarzy-Medyków (1967–1969).
Dwukrotnie żonaty (z Anną Rembacz, a następnie Aleksandrą Kurczab). Mieszkał w Krakowie i Warszawie.
Ordery i odznaczenia m.in.: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 2005), Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (4 lutego 1998), Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955), Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (1989), Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (13 stycznia 2006), Medal „Zasłużony dla Tolerancji” (2003).
Nagrody m.in.: Nagroda państwowa II stopnia za scenariusz filmu pt. Godziny nadziei (1955); Nagroda ministra kultury i sztuki (za przygotowanie i wystawienie sztuki Mikołaja Pogodina pt. Kremlowskie kuranty, 1962); Nagroda za literackie i sceniczne walory przekładu sztuki E. Szwarca „Nagi król” wystawionej w Teatrze im. Stefana Jaracza Olsztyn-Elbląg (Toruń – V FTPP 1963); Nagroda ZAiKS-u dla tłumaczy literatury polskiej za granicą oraz literatur obcych na język polski za 1988; Nagroda Literatury na Świecie za najlepsze przekłady opublikowane w 1990 roku; Nagroda Polskiego PEN-Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu za rok 1990; Nagrody Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1994); Nagrody im. Juliusza Mieroszewskiego (1997); Nagroda Ambasady Polskiej w Moskwie za szczególne zasługi w budowaniu zaufania między społeczeństwami obu krajów (2001); Nagrody Przeglądu Wschodniego im. Aleksandra Gieysztora (2004); Nagroda „Rzeczpospolitej” im. Dariusza Fikusa za wieloletnie działania na rzecz dialogu między Polakami a Rosjanami (2005); Nagrody im. Jerzego Giedroycia (2006).
“…Z Jerzym Pomianowskim spotkałem się we wrześniu 1990 r. w wydawnictwie Janusza Podowskiego w Warszawie, który pokazywał mu moją pierwszą książkę, która wyszła w Nowym Jorku „Saga rodu Styków” (1988) w której były trzy rozkładane panoramy z Racławicką na czele. Rozmawialiśmy o kilku ciekawych projektach. Ale nie omieszkałem zrobić serii zdjęć, gdyż twarz Pomianowskiego była nietuzinkowa, co na zdjęciach widać jeszcze bardziej. Niestety więcej się już nie spotkaliśmy, ale zdjęcia pozostały…” – Czesław Czapliński.
“…I met Jerzy Pomianowski in September 1990 at Janusz Podowski's publishing house in Warsaw, who showed him my first book, published in New York, "The Styka Family Saga" (1988), which included three fold-out panoramas with Racławicka at the head. We talked about some interesting projects. But I did not fail to take a series of photos, because Pomianowski's face was extraordinary, which is even more visible in the photos. Unfortunately, we never met again, but the photos remain…” – Czesław Czapliński.
“…Which line is more difficult to draw: a straight line or a curve? You need tools to make a straight line, and even a drunk person can draw a curve with his foot. Same in life…” – Jerzy Pomianowski.
PORTRAIT with HISTORY – Jerzy Pomianowski, originally Jerzy Birnbaum (born January 13, 1921 in Łódź, died December 29, 2016 in Kraków) - prose writer, essayist, expert on the history of Eastern Europe, theater critic, film screenwriter, translator of fiction from Russian and German.
He made his debut in 1937 (under the pseudonym Dyonizy Aczełko) in "Tryings", he published his first epigrams and literary translations in "Szpilki", he was also a columnist of the magazine "Młodzi idą" (organ of the Youth Organization of the Society of the Workers' University of OM TUR). In 1938, he passed his high school leaving examination at the Polish Social Secondary School in Łódź (he was taught Polish by Mieczysław Jastrun, and he went to classes with, among others, Jerzy Jochimek). He began studying philosophy at the University of Warsaw (Tadeusz Kotarbiński's seminar).
In February 1969, due to the anti-Semitic campaign that followed the March events, he left for Italy, deprived of work and the possibility of printing. In the years 1969–1970 he lectured at the Theater Academy (Accademia nazionale d'arte drammatica) in Rome. Scholarship holder of the Italian Ministry of Foreign Affairs in Rome (1971–1973). Since 1974, associate professor of Polish literature at the Universities of Bari, Florence and Pisa. He was a collaborator of French and Italian magazines and an advisor to the E/O publishing house (the publisher of many Polish works). He collaborated with the Parisian "Kultura", translating for the Literary Institute in Paris (under the pseudonym Michał Kaniowski) the works of Russian dissidents such as Andrei Sakharov and Aleksandr Solzhenitsyn (including the three-volume Gulag Archipelago, also broadcast by the Polish Broadcasting Station of Radio Free Europe). He also translated other works of Russian and Soviet literature: Isaac Babel, Mikhail Bulgakov, Anton Chekhov, Eugene Schwartz, Leo Tolstoy, Anna Akhmatova, Osip Mandelstam, Leonid Martynov, as well as German: including: Erich Kästner, Klabund and Erich Mühsam.
He returned to Poland in 1994. He collaborated with "Tygodnik Powszechny", "Gazeta Wyborcza" and "Rzeczpospolita". Inspired by Jerzy Giedroyc, in 1999 he founded and edited the monthly "Nowaja Polsza". For several years, Sylwia Frołow was his secretary.
Member of ZPL, Association of Polish Writers and Polish PEN-Club (member of the Management Board since 1999), SFP, one of the founders and president of the Polish Union of Medical Writers (1967–1969).
Orders and decorations include: Grand Cross of the Order of Polonia Restituta (November 11, 2005), Commander's Cross with Star of the Order of Polonia Restituta (February 4, 1998), Medal of the 10th Anniversary of the People's Republic of Poland (January 19, 1955), Honorary Badge of Merit for Culture Polska” (1989), Gold Medal for Merit to Culture Gloria Artis (January 13, 2006), Medal for Merit for Tolerance (2003).