„…Słowa są uniwersalną bronią – do ataku i do obrony, drobnych starć i wielkich wojen…” – Henryk Grynberg.
Henryk Grynberg (ur. 4 lipca 1936 w Warszawie) – prozaik, poeta, dramaturg, eseista, aktor.
W okresie okupacji niemieckiej, ze względu na żydowskie pochodzenie, w latach 1942–1944 ukrywał się w Radoszynie i okolicach oraz – na tzw. aryjskich papierach – w Warszawie. Z całej licznej rodziny Holocaust przeżyli – dzięki pomocy Polaków – tylko on i jego matka.
Szkołę średnią, Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki, skończył w Łodzi. W latach 1954–1958 studiował na Wydziale Dzięnnikarstwa UW.
Od 1 kwietnia 1959 do 31 grudnia 1967 pracował w warszawskim Teatrze Żydowskim, o którym Grynberg mówił: „…Był dla mnie oazą żydowskiej kultury, do której instynktownie tęskniłem, na pustyni, gdzie w miarę dojrzewania byłem coraz bardziej samotny. Graliśmy głównie żydowską klasykę, z której uczyłem się być Żydem. Aktorzy – prawie wszyscy o pokolenie starsi ode mnie – byli żywym zabytkiem żydowskiej przeszłości. Czułem się jak w wehikule czasu, który pozwolił mi do niej wrócić…”.
W 1967 wraz z zespołem teatru wyjechał na występy do USA i pozostał na emigracji, nie wracając do Polski. Studiował literaturę rosyjską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, pracował w U.S. Information Agency i w rozgłośni Głos Ameryki w Waszyngtonie, współpracował z emigracyjnymi pismami literackimi.
Debiutował opowiadaniem „Ekipa Antygona” („Współczesność” 1959, nr 22). Jego pierwszą książką był zbiór opowiadań pod tym samym tytułem (1963).
W książce „Dziedzictwo” zbadał i opisał okoliczności śmierci najbliższych krewnych. Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji PRL (List 59).
Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Jego utwory zostały przetłumaczone na wiele języków, m.in. angielski, francuski, niemiecki, hebrajski i niderlandzki.
Nagradzany i wyróżniany m.in. Nagrodą Kościelskich (1966), Nagrodą Koret Jewish Book Award za książkę "Drohobycz, Drohobycz" (2003), cztery jego książki były nominowane do Nagrody Literackiej Nike.
Henryk Grynberg jest autorem prozy, poezji i dramatów – proza to m.in. „Ekipa Antygona” (1963), „Żydowska wojna” (1965), „Zwycięstwo” (1969), „Życie ideologiczne” (1975), „Życie osobiste” (1979), „Życie codzienne i artystyczne” (1980), „Prawda nieartystyczna” (1984), „Kadisz” (1987), „Szkice rodzinne” (1990), „Dziedzictwo” (1993), „Pamiętnik Marii Koper” (1993), „Dzieci Syjonu” (1994), „Ojczyzna” (1999), „Drohobycz, Drohobycz” (1997), „Memorbuch” (2000), „Szmuglerzy”, wraz z Janem Kostańskim (2001), „Monolog polsko-żydowski” (2003), „Uchodźcy” (2004), „Janek i Maria”, wraz z Janem Kostańskim (2006), „Ciąg dalszy” (2008), „Pamiętnik 1” (2011), „Pamiętnik 2” (2014), „Pamiętnik 3” (2017) – poezja to m.in. „Święto kamieni” (1964), “Antynostalgia” (1971), “Wiersze z Ameryk”i (1980), „Po zmartwychwstaniu” (1982), „Wśród nieobecnych” (1983), „Wiersze wybrane z lat 1964–1983”, wybór J. Salmonowicz (1985), „Pomnik nad Potomakiem” (1989), „Wróciłem. Wiersze wybrane z lat 1964–1989”, wybór i oprac. R. Stiller (1991), “Rysuję w pamięci” (1995), „Z Księgi Rodzaju” (2000), “Dowód Osobisty” (2006) – dramatów m.in. „Kronika” (1984), „Pamiętnik pisany w stodole” (1992), „Kabaret po tamtej stronie” (1997).
Grynberg jest bohaterem filmu dokumentalnego „Miejsce urodzenia” (1992) w reżyserii Pawła Łodzińskiego.
Pierwszy raz spotkaliśmy się w Nowym Jorku w lutym 1983 r., wiedziałem, że prawie przez dziesięć lat był Grynberg aktorem w Teatrze Żydowskim w Warszawie. To od razu zmienia podejście do zdjęć, kontakt wzrokowy z aparatem. Powstała seria niesamowitych zdjęć. Potem spotykaliśmy się przy różnych okazjach literackich na najwyższym szczeblu. Drogi raz zdjęcia Grynbergowi na poważnie robiłem dwadzieścia lat później 23 stycznia 2002 w Warszawie, tu już był zupełnie inny, odpowiedział mi na pytania, które zadaje artystom.
—Czesław Czapliński: Pierwsze zapamiętane wspomnienie?
—Henryk Grynberg: Niech odpowie za mnie kawałek mojego wiersza pt. "Rysuję w pamięci":
Ryję w pamięci stół przy oknie
i małego chłopca przy stole
jest to pierwszy stół w jego życiu
matka podaje talerz
jedzenie jest nie całkiem koszerne
więc chłopiec spogląda w okno
czy nie nadchodzi ojciec
który nie powinien wiedzieć
stół jest szary i szaro w oknie
nawet talerz jest wypełniony szarością nie na
światła ani koloru w tym wspomnieniu
—Cz.Cz.: Niespełniona miłość?
—H.G.: O niespełnionej miłości nie mogę nic powiedzieć, bo się nie spełniła. O spełnionej też lepiej nic nie mówić. . .
—Cz.Cz. Czym jest dla mnie przemijanie?
—H.G.: Przemijanie to dla mnie wszystko oprócz pisania.
„…Ameryka najpierw przybysza zachwyca, a potem szokuje, wzbudza opór. Wtedy trzeba wrócić do starego kraju, gdzie najpierw wszystko będzie się bardzo podobało, a potem już nic. I wtedy z ulgą „wraca się” do Ameryki…” – Henryk Grynberg.
“…Co to jest wolność? Siedzieć pod własnym drzewkiem figowym i niczego się nie bać – mówili starożytni Żydzi. I bez obawy pisać – dodałby Żyd nowoczesny. Tylko pytanie, skąd to drzewko wziąć?...” – Henryk Grynberg.
PORTRAIT with HISTORY Henryk Grynberg
"... Words are a universal weapon - for attack and defense, small clashes and great wars ..." - Henryk Grynberg.
Henryk Grynberg (born on July 4, 1936 in Warsaw) - prose writer, poet, playwright, essayist, actor.
During the German occupation, due to his Jewish origin, in the years 1942-1944 he hid in Radoszyn and its vicinity, and in the so-called Aryan papers - in Warsaw. Out of the large family, only he and his mother survived the Holocaust - thanks to the help of Poles.
Secondary school, Junior High School Tadeusz Kościuszko, finished in Łódź. In the years 1954–1958 he studied at the Faculty of Journalism at the University of Warsaw.
From April 1, 1959 to December 31, 1967, he worked at the Jewish Theater in Warsaw, about which Grynberg said: “… He was an oasis of Jewish culture for me, for which I instinctively longed, in the desert, where I became more and more lonely as I matured. We played mostly Jewish classics from which I was learning to be a Jew. The actors - almost all of them a generation older than me - were a living relic of the Jewish past. I felt like I was in a time machine that allowed me to come back to her… ”.
In 1967, together with the theater company, he went to perform in the USA and remained in exile, never returning to Poland. He studied Russian literature at the University of California, Los Angeles, and worked in the U.S. Information Agency and the Voice of America broadcasting in Washington, he collaborated with émigré literary magazines.
He made his debut with the short story "Team Antygona" ("Współczesność" 1959, No. 22). His first book was a collection of short stories of the same title (1963).
In the book "Dziedzictwo" he researched and described the circumstances of the death of his closest relatives. He signed a letter from Polish writers in Abroad, in solidarity with the signatories of the protest against the changes in the Constitution of the People's Republic of Poland (Letter 59).
He is a member of the Polish Writers Association.
His works have been translated into many languages, incl. English, French, German, Hebrew and Dutch.
Awarded and distinguished, among others The Kościelski Award (1966), the Koret Jewish Book Award for the book "Drohobycz, Drohobycz" (2003), four of his books were nominated for the Nike Literary Award.
Henryk Grynberg is the author of prose, poetry and plays - prose includes "The Antygona Team" (1963), "Jewish War" (1965), "Victory" (1969), "Ideological Life" (1975), "Personal Life" (1979), "Everyday and Artistic Life" (1980), " Truth nieartystyczna (1984), Kadisz (1987), Family Sketches (1990), Heritage (1993), The Diary of Maria Koper (1993), Children of Zion (1994), The Fatherland ( 1999), "Drohobycz, Drohobycz" (1997), "Memorbuch" (2000), "Smugglers", together with Jan Kostański (2001), "Polish-Jewish monologue" (2003), "Refugees" (2004), "Janek and Maria ", together with Jan Kostański (2006)," Continue "(2008)," Pamiętnik 1 "(2011)," Pamiętnik 2 "(2014)," Pamiętnik 3 "(2017) "Stone Festival" (1964), "Antynostalgia" (1971), "Poems from the Americas" and (1980), "After resurrection" (1982), "Among the absent" (1983), "Selected poems from 1964-1983" , selected by J. Salmonowicz (1985), "Monument on the Potomac" (1989), "I came back. Poems selected from the years 1964–1989 ”, selection and ed. R. Stiller (1991), "I draw in memory" (1995), "From Księgi Genu" (2000), "Dowód Osobisty" (2006) - dramas incl. "Chronicle" (1984), "Diary Written in a Barn" (1992), "Cabaret on the other side" (1997).
Grynberg is the protagonist of the documentary "Birthplace" (1992), directed by Paweł Łodziński.
We met for the first time in New York in February 1983, I knew that Grynberg had been an actor at the Jewish Theater in Warsaw for almost ten years. This immediately changes the approach to photos, eye contact with the camera. A series of amazing photos was taken. Then we met on various literary occasions at the highest level. Dear once, I took photos of Grynberg seriously twenty years later on January 23, 2002 in Warsaw, here he was completely different, he answered the questions he asked artists.
—Czesław Czapliński: First remembered memory?
—Henryk Grynberg: Let him answer for me a piece of my poem entitled "I draw in memory":
I remember the table by the window
and a little boy at the table
it is the first table in his life
mother is giving the plate
the food is not entirely kosher
so the boy looks out the window
is Father not coming
who shouldn't know
the table is gray and gray in the window
even the plate is filled with gray not over
light or color in this memory
—Cz.Cz .: Unfulfilled love?
—H.G .: I can't say anything about unfulfilled love, because it didn't come true. It is better not to say anything about the fulfilled one. . .
—Cz.Cz. What is transience to me?
—H.G .: For me, passing is all but writing.
“… America first impresses a newcomer, and then shocks and arouses resistance. Then you have to go back to the old country, where you will like everything first, and then nothing. And then he "returns" to America with relief ... "- Henryk Grynberg.
“… What is freedom? To sit under your own fig tree and not be afraid of anything, ancient Jews used to say. And write without fear - a modern Jew would add. The only question is, where to get this tree from? ... ”- Henryk Grynberg.
