„…Jeśli dwóch ludzi rozmawia, a reszta słucha – to już jest teatr…” – Gustaw Holoubek.
Gustaw Teofil Holoubek (ur. 21 kwietnia 1923 w Krakowie, zm. 6 marca 2008 w Warszawie, pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński, w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej, odznaczył go Orderem Orła Białego, został pochowany 12 marca na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 14-1-1) – aktor teatralny i filmowy, reżyser i dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, członek Polskiej Akademii Umiejętności, poseł na Sejm PRL VII i VIII kadencji (1976–1982), senator I kadencji (1989–1991). Określany mianem jednego z najwybitniejszych polskich aktorów oraz reżyserów teatralnych i filmowych w historii.
Był jedynym dzieckiem Czecha Gustawa, który osiedlił się w Polsce po I wojnie światowej, żeniąc się z owdowiałą Eugenią Estreicher z Krakowa. Jego ojciec ukończył Terezjańską Akademię Wojskową, w czasie I wojny światowej służył w II Brygadzie Legionów Polskich.
Gustaw Holoubek miał piątkę przyrodniego rodzeństwa. W dzieciństwie grał w piłkę nożną w juniorach Cracovii. W 1935 podjął naukę w I Gimnazjum przy Placu na Groblach, w 1939 – jeszcze przed wybuchem wojny – zdał egzamin dojrzałości.
W 1939 na ochotnika zaciągnął się do wojska i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Został żołnierzem 20 Pułku Piechoty w Krakowie, z którym znalazł się we Lwowie. Gdy oddział zaczął się wycofywać, Gustaw Holoubek znalazł się w grupie, która przekroczyła granicę stref okupacyjnych pod Przemyślem. Po ujęciu osadzono go w obozie jenieckim w Magdeburgu, następnie przeniesiono do fortu w Toruniu. Tam na przełomie lat 1939/1940 zachorował na gruźlicę, z którą zmagał się później przez wiele lat. W kwietniu 1940 uzyskał zwolnienie; nastąpiło to po interwencji jego matki, która powołała się na zasługi ojca z czasów I wojny światowej. Do końca okupacji Gustaw Holoubek mieszkał w Krakowie, tam pracował w lokalnej gazowni.
Uczęszczał do I Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. W 1945 rozpoczął naukę w Studiu Aktorskim przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego. W trakcie nauki grał epizodyczne role oraz statystował w wystawianych w teatrze przedstawieniach. W 1947 ukończył studia w krakowskim Państwowym Studiu Dramatycznym (przekształconym później w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną).
W teatrze zadebiutował 1 marca 1947 rolą Charysa w Odysie u Feaków Stefana Flukowskiego w Starym Teatrze w Krakowie. 9 lipca 1947 zdał egzamin do ZASP, w ramach zadania egzaminacyjnego przedstawił wraz z Haliną Gryglaszewską scenę z dramatu Sędziowie Stanisława Wyspiańskiego, otrzymując ocenę celującą.
W latach 1949–1956 pracował jako kierownik artystyczny, reżyser i aktor Teatru Śląskiego w Katowicach.
W trakcie swojej kariery teatralnej wcielił się m.in. w doktora Ranka w dramacie Dom lalki Henrika Ibsena. Główną rolę żeńską w tej sztuce (wyreżyserowanej przez aktora) zagrała jego żona Danuta Kwiatkowska (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1954). Zagrał także rolę tytułową w Fantazym Juliusza Słowackiego we własnej reżyserii (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1955), sędziego Custa w Trądzie w pałacu sprawiedliwości Ugo Bettiego w reż. Marii Wiercińskiej (Scena Kameralna Teatru Polskiego w Warszawie, 1958), Goetza w Diable i Panu Bogu Jean-Paula Sartre’a w reż. Ludwika René (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1960), Skrzypka w Rzeźni Sławomira Mrożka (1975), tytułową w Królu Learze Williama Szekspira (1977, oba przedstawienia w reż. Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie). W 1989 wystąpił w przedstawieniu Mała apokalipsa na podstawie powieści swego przyjaciela Tadeusza Konwickiego, wyreżyserowanym przez Krzysztofa Zaleskiego (Teatr Ateneum w Warszawie).
Był Gustawem-Konradem w Dziadach Adama Mickiewicza, inscenizowanych w 1967 przez Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Zdjęcie tego przedstawienia z afisza przez władze przyczyniło się do wybuchu demonstracji studenckich i zapoczątkowało w wydarzenia marcowe w 1968[5]. Kreacja Gustawa Holoubka, odtwórcy głównej roli, wpłynęła na wymowę widowiska i oddźwięk społeczny przedstawienia. W 1981 zagrał Superiusza w Pieszo Sławomira Mrożka, w reżyserii Jerzego Jarockiego. Zaprotestowała wówczas m.in. grupa wojskowych, publikując list w „Żołnierzu Wolności”.
Był wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie. Został odwołany w styczniu 1983 z powodu konfliktu z ówczesnymi władzami.
W filmie zadebiutował rolą Feliksa Dzierżyńskiego w filmie biograficznym Żołnierz zwycięstwa (1953) w reż. Wandy Jakubowskiej. Pod koniec lat 50. stworzył głośne kreacje w Pętli (1957) oraz Pożegnaniach (1958) Wojciecha Hassa, surrealistycznym Jak daleko stąd, jak blisko (1971) oraz Lawie (1989) Tadeusza Konwickiego, z którym aktor przez wiele lat się przyjaźnił, a także w filmie Prawo i pięść (1964) Jerzego Hoffmana. Do jego znaczących ról należały występy w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1965) oraz Sanatorium pod Klepsydrą (1973) Wojciecha Hasa. W ciągu całego swojego życia aktor zagrał ponad 50 ról filmowych.
Był reżyserem noweli filmowej Czas przybliża, czas oddala, będącej pierwszą częścią cyklu Spóźnieni przechodnie (1962), a także reżyserem i scenarzystą filmu Mazepa (1975), zrealizowanego na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego.
Zagrał w prawie stu przedstawieniach Teatru Telewizji, współpracując z wieloma polskimi reżyserami, m.in. Adamem Hanuszkiewiczem, Zygmuntem Hübnerem, Andrzejem Łapickim, Olgą Lipińską, Jerzym Gruzą, Janem Englertem, Andrzejem Wajdą i Krzysztofem Kieślowskim. Jako reżyser przeniósł na ekran Teatru Telewizji m.in. Fantazego (1971) i Kordiana (1980) Juliusza Słowackiego, Hamleta Williama Szekspira (1974), Na dnieMaksima Gorkiego (1994), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego (1999) i Króla EdypaSofoklesa (2005).
W 1976 i 1980 uzyskiwał mandat posła na Sejm PRL z ramienia Frontu Jedności Narodu. W 1982, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, zrezygnował z zasiadania w parlamencie.
Pierwsze osobiste spotkanie i pierwszy portret Gustawawowi Holoubkowi zrobiłem w 14 sierpnia 1987 r., w jego mieszkaniu na ulicy Narbutta w Warszawie. Pamiętam, że Holoubek przywitał mnie w drzwiach, poprowadził do salonu, usiadł w dużym fotelu i zaczeliśmy rozmawiać. Po chwili zapytał, jak chciałbym zrobić zdjęcie? Wszystko się tutaj zgadza, jak w najlepszej „scenografii“, aktor w ulubionym miejscu, światło wpadające z okna, spokój na twarzy, błysk w oku, to jest to, co potrzebuje - powiedziałem. Holoubek uśmiechnął się w sposób, który pamiętam do dziś. Portret, który wówczas zrobiłem znalazł się na mojej wystawie „TWARZĄ w TWARZ“ w warszawskiej Zachęcie (styczeń 1989) w związku ze 150.leciem wynalezienia fotografii, a Holoubek był na wernisażu, obok wiel gwiazd jakie zaszczyciły swoją obecnością m.in. Beata Tyszkiewicz, Eryk Lipiński, Irena Dziedzic, Artur Sandauer, który zmarł kilka miesięcy później. Całość nagrywała Polska Kronika Filmowa i TVP zrobiła osobny film pt. „Wernisaż Czesława Czaplińskiego w Zachęcie“ w reż. Niny Terentiew, której portret również było na wystawie.
Drugi raz spotkałem, filmowałem i portretowałem Holoubka dwadzieścia lat później 20 października 2005 r. w Aninie pod Warszawą. Razem z Krzysztofem Strykierem kończyłem prace nad filmem dokumentalnym pt. „Kolekcjoner“ o Janie Nowaku Jeziorańskim, jako kolekcjonerze dzieł sztuki. Zastanawialiśmy się, kto mógłby powiedzieć coś niebanalnego o autorytecie moralnym jakim był Nowak Jeziorański. Prawie równocześnie wpadliśmy na pomysł, że powinien to być Holoubek, z którym Krzysztof grywał w brydża. Przedstawiliśmy Holoubkowi koncepcje filmu o Nowaku, jako kolekcjonerze dzieł sztuki, nieznanej dziedzinie jego zainteresowań i to, że po jego śmierci, cała kolekcja polskich dzieł sztuki, zebrana w Ameryce, trafiła do Ossolineum we Wrocławiu. Motywowaliśmy to tym, że Holoubek jest podobnie jak Nowak niekwestionowanym autorytetem. Na co Holoubek powiedział, że jeśli by w to uwierzył, to byłaby jego klęska. Ale zgodził się, mimo, że takich rzeczy nie robił.
Zaproponowałem mu, że w dniu nagrania odbiorę go z domu taksówką i dowiozę do miejsca nagrania w Aninie. Okazało się, że w tym dniu Holoubek był w szpitalu i poprosił abym odebrał go z tamtąd. Podjeżdżając taksówką po zmroku pod wyjście do szpitala, zobaczyłem jego charakterystyczną lekko przygarbioną sylwetkę. Gdy taksówkarz się zatrzymał, wyszedłem, aby się z nim przywitać, otworzyłem tylne drzwi i zaprosiłem do środka. Holoubek powiedział, że chciałby usiąść z przodu, koło kierowcy. Lekko zdziwiony wsiadłem do tyłu. Czekało nas dwadzieścia minut jazdy do Anina. Planowałem tak, że w czasie jazdy, siedząc koło niego na tylnym siedzeniu, pokaże mu kartkę z projektem jego wypowiedzi. Usiadł z przodu, cały pomysł wziął w łep.
Jak kierowca ruszył, powiedziałem, aby jechał ostrożnie, gdyż wiezie legendę. Holoubek odwrócił się do mnie i kwaśno się uśmiechnął.
Po tym Holoubek zwrócił się do kierowcy z pytaniem:
— Przepraszam bardzo, ale od kilku godzin nie paliłem, kłuli mnie igłami w szpitalu, czy mógłbym zapalić?
— Kierowca pokazał umieszczony nad lusterkiem napis „PALENIE ZABRONIONE!“ i przekreślony papieros. Ale zaraz dodał — pan jest jedyną osobą, która może w tym samochodzie zapalić. Proszę tylko uchylić okno.
Holoubek przez ramię spojrzał w moją stronę i uśmiechnął się kwaśno.
Po przyjeździe na miejsce, kiedy Holoubek usiadł na wybranym przez nas fotelu, podszedłem do niego z kartką, którą miałem z nim przedyskutować w taksówce. Holoubek rzucił wzrokiem na tekst, złożył kartkę na cztery i oddał mi mówiąc – wiem co mam powiedzieć. Bez prób i kartki, powiedział tak, że wstęp, stał się integralną częścią filmu. A dziś już historią. A film zdobył pretiżową nagrodę „Złotego Kopernika”.
W latach 1989–1991 był senatorem I kadencji wybranym z ramienia Komitetu Obywatelskiego (w trakcie kadencji przeszedł do Unii Demokratycznej). Od 1992 do 1993 zasiadał w radzie ds. kultury przy prezydencie Lechu Wałęsie.
Od 1994 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Współpracował z miesięcznikiem psychologicznym „Charaktery”.
Był autorem dwóch książek – Teatr jest światem (1986, wraz z Andrzejem Hausbrandtem) oraz Wspomnienia z niepamięci (1999).
Był mężem aktorek: Danuty Kwiatkowskiej, następnie Marii Wachowiak (którą poznał na planie filmu Pożegnania, gdzie Maria Wachowiak wcieliła się w postać Lidki), a od 1973 Magdaleny Zawadzkiej. Miał troje dzieci: Ewę (aktorkę lalkarkę związaną z Teatrem Lalek Guliwer) – z pierwszego małżeństwa, Magdalenę – z drugiego i Jana (operatora filmowego) – z trzeciego.
Kibicował klubowi piłkarskiemu Cracovia.
Jest autorem książek m.in. Teatr jest światem (z Andrzejem Hausbrandtem), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986; Wspomnienia z niepamięci (ilustr. Kazimierz Wiśniak), Muza, Warszawa 1999; oraz CD Dla towarzyszów drogi. Poezję Karola Wojtyły recytuje Gustaw Holoubek, BMG Poland, Warszawa 1998.
Wielokrotnie odznaczany i wyróżniany m.in. Order Orła Białego (pośmiertnie, 2008); Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2003); Order Sztandaru Pracy I klasy (1977); Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998); Order Sztandaru Pracy II klasy (1954); Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1953); Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974); Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955); Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005); Medal Komisji Edukacji Narodowej (1973); Medal „Pro Memoria” (2007); Medal Pamiątkowy „Pro Masovia” (2007); Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967); Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1977); Medal 400-lecia stołeczności Warszawy (1997).
Nagrody i wyróżnienia[edytuj m.in. 1949: Nagroda na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich; 1952: Nagroda Państwowa III stopnia za role: Łatki w Dożywociu Aleksandra Fredry, Fullera w przedstawieniu Trzydzieści srebrnikówHowarda Fasta i Generała de Marinisa w przedstawieniu Wzgórze 35 Jerzego Lutowskiego w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach; 1953: Nagroda Państwowa III stopnia za role: Króla Jana Kazimierza w Mazepie Juliusza Słowackiego i Admirała w Zagładzie eskadry Aleksandra Korniejczuka w Teatrze Śląskim w Katowicach; 1961: Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego; 1962: Złota Maska – nagroda w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszego aktora roku; 1963: Srebrna Maska w plebiscycie na najpopularniejszego aktora roku; 1964: Srebrna Maska w plebiscycie na najpopularniejszego aktora telewizyjnego; 1965: Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za role tytułowe w Don Juan, czyli Kamienny Gość i SkąpcuMoliera, Fantazym Juliusza Słowackiego i Lorda w Portrecie Doriana Graya Oscara Wilde’a; 1966: Srebrna Maska w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszego aktora w 1965; 1966: Nagroda Państwowa I stopnia za wybitne osiągnięcia w teatrze, filmie i telewizji; 1967: Srebrna Maska w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszego aktora w 1966; 1968: Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za kreację aktorską i reżyserię spektaklu Teatru Telewizji Mazepa Juliusza Słowackiego; 1970: Złoty Ekran za reżyserię Mazepy Juliusza Słowackiego w Teatrze Telewizji; 1973: Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za osiągnięcia w twórczości aktorskiej i reżyserskiej; 1975: Nagroda I stopnia XVI Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę Skrzypka w przedstawieniu RzeźniaSławomira Mrożka w Teatrze Dramatycznym w Warszawie; 1975: Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy; 1978: Nagroda województwa katowickiego w dziedzinie kultury i sztuki za 1977 za wybitne zasługi artystyczne i społeczne; 1978: Nagroda Państwowa I stopnia za wybitne kreacje aktorskie: Skrzypka w Rzeźni Sławomira Mrożka oraz tytułową w Królu Learze Williama Szekspira w Teatrze Dramatycznym w Warszawie; 1979: Złoty Szczupak – nagroda Festiwalu Twórczości Telewizyjnej w Olsztynie za role Chłopickiego w Warszawiance Stanisława Wyspiańskiego i Browna w Separacji Toma Stopparda; 1979: Dyplom Ministerstwa Kultury Związku Radzieckiego; 1980: Nagroda I stopnia XXI Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę Mistrza Fiora w przedstawieniu Operetce Witolda Gombrowicza w Teatrze Dramatycznym w Warszawie; 1980: Nagroda przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji I stopnia za wybitnie wartościową współpracę artystyczną z Polskim Radiem i Telewizją; 1981: I nagroda w konkursie teatrów telewizji XXI Kaliskich Spotkań Teatralnych za role Bohatera w Kartotece Tadeusza Różewicza i Stańczyka w Weselu Stanisława Wyspiańskiego; 1982: Nagroda VIII Opolskich Konfrontacji Teatralnych za rolę Tola w Skizie Gabrieli Zapolskiej; 1987: Nagroda prezydenta miasta Warszawy za rolę Ojca w spektaklu Staś Jerzego Jarockiego; 1988: Złoty Ekran, nagroda czasopisma „Ekran” za rolę Władysław Jagiełły w serialu telewizyjnym Królewskie sny; 1990: Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii za kreację aktorską w filmie Tadeusza Konwickiego Lawa; 1991: Wielki Splendor przyznawany przez Zespół Artystyczny Teatru Polskiego Radia; 1993: Nagroda XVIII Opolskich Konfrontacji Teatralnych za rolę Króla Jana Kazimierza w Mazepa Juliusza Słowackiego w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie; 1994: Superwiktor za całokształt twórczości; 1994: Prix Italia dla najlepszego aktora za rolę w Księciu Homburgu Heinricha von Kleista; 1995: Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” z okazji jubileuszu 50-lecia czasopisma; 1998: Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie teatru; 2001: Nagroda I Krajowego Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Telewizji „Dwa Teatry” w Sopocie za najlepszą rolę męską w spektaklu Teatru Telewizji Podróż Geralda Auberta (wspólnie z Piotrem Fronczewskim); 2001: Mistrz Mowy Polskiej 2004: I miejsce w plebiscycie publiczności na najlepsze przedstawienie XLIII Rzeszowskich Spotkań Teatralnych – Król Edyp Sofoklesa w Teatrze Ateneum w Warszawie; 2005: Wielka Nagroda Fundacji Kultury za 2004; 2005: Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida w dziedzinie teatru, przyznawana przez samorząd województwa mazowieckiego; 2005: Złoty Hipolit, nagroda Towarzystwa im. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu, przyznawana ludziom kierującym się w życiu zasadami pracy organicznej; 2005: Złota Żaba, nagroda specjalna XIII Festiwalu Camerimage w Łodzi za szczególne osiągnięcia w karierze aktorskiej; 2006: Wielka Nagroda VI Krajowego Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Telewizji „Dwa Teatry” w Sopocie za wybitne kreacje aktorskie w Polskim Radiu i Telewizji Polskiej.
„…Reżyser to taki człowiek, któremu nie powiodło się w aktorstwie, a aktor to taki człowiek, któremu nie powiodło się w życiu…” – Gustaw Holoubek.
PORTRAIT with HISTORY Gustaw Holoubek
"... If two people talk and the rest listen - this is theater..." - Gustaw Holoubek.
Gustaw Teofil Holoubek (born April 21, 1923 in Krakow, died March 6, 2008 in Warsaw, posthumously President Lech Kaczyński, in recognition of his outstanding merits for Polish culture, for outstanding achievements in artistic and didactic work, decorated him with the Order of the White Eagle, was buried March 12 at the Powązki Cemetery in Warsaw (quarter 14-1-1) - theater and film actor, director and director of theaters, educator, president of the Association of Polish Theater and Film Artists, member of the Polish Academy of Arts and Sciences, member of the Sejm of the Polish People's Republic of the 7th and 8th term ( 1976–1982), senator of the first term (1989–1991), described as one of the greatest Polish actors and theater and film directors in history.
He was the only child of the Czech Gustaw, who settled in Poland after World War I, marrying the widowed Eugenia Estreicher from Kraków. His father graduated from the Theresian Military Academy, and during World War I he served in the 2nd Brigade of the Polish Legions.
Gustaw Holoubek had five half-siblings. As a child, he played football in Cracovia's juniors. In 1935, he enrolled in the 1st Junior High School at Plac na Groblach, and in 1939, before the outbreak of the war, he passed his secondary school-leaving examination.
In 1939, he volunteered for the army and participated in the September Campaign. He became a soldier of the 20th Infantry Regiment in Krakow, with whom he ended up in Lviv. When the unit began to withdraw, Gustaw Holoubek found himself in a group that crossed the border of the occupation zones near Przemyśl. After being captured, he was imprisoned in a prisoner of war camp in Magdeburg, then transferred to the fort in Toruń. There, at the turn of 1939/1940, he fell ill with tuberculosis, which he later struggled with for many years. In April 1940 he was released; this was after the intervention of his mother, who invoked his father's merits during the First World War. Until the end of the occupation, Gustaw Holoubek lived in Kraków, where he worked at the local gasworks.
He attended the 1st State High School and Gimnazjum im. Bartłomiej Nowodworski in Krakow. In 1945, he began studying at the Actor's Studio at the Teatr im. Juliusz Słowacki. During his studies, he played episodic roles and acted as extras in theater productions. In 1947, he graduated from the State Drama Studio in Kraków (later transformed into the State Higher School of Theatre).
He made his theater debut on March 1, 1947 with the role of Charys in Stefan Flukowski's Odysseus in Feaks at the Stary Theater in Krakow. On July 9, 1947, he passed the ZASP exam. As part of the exam task, he presented a scene from the drama Judges by Stanisław Wyspiański together with Halina Gryglaszewska, receiving an excellent grade.
In the years 1949–1956 he worked as the artistic director, director and actor of the Silesian Theater in Katowice.
During his theatrical career, he played m.in. in Doctor Rank in Henrik Ibsen's A Doll's House. The main female role in this play (directed by the actor) was played by his wife Danuta Kwiatkowska (The Stanisław Wyspiański Silesian Theater in Katowice, 1954). He also played the title role in Juliusz Słowacki's Fantazy, directed by himself (The Stanisław Wyspiański Silesian Theater in Katowice, 1955), Judge Cust in Trąda in Ugo Betti's Palace of Justice, dir. Maria Wiercińska (Chamber Stage of the Polish Theater in Warsaw, 1958), Goetz in Jean-Paul Sartre's Devil and God, dir. Ludwik René (The Dramatic Theater in Warsaw, 1960), Sławomir Mrożek's Violin in the Slaughterhouse (1975), the title role in William Shakespeare's King Lear (1977, both productions directed by Jerzy Jarocki at the Dramatyczny Theater in Warsaw). In 1989, he appeared in the production Mała apokalipsa based on the novel by his friend Tadeusz Konwicki, directed by Krzysztof Zaleski (Ateneum Theater in Warsaw).
He was Gustaw-Konrad in Adam Mickiewicz's Forefathers' Eve, staged in 1967 by Kazimierz Dejmek at the National Theatre. The removal of this performance by the authorities contributed to the outbreak of student demonstrations and marked the beginning of the March events in 1968[5]. The performance of Gustaw Holoubek, who played the main role, influenced the meaning of the spectacle and the social resonance of the performance. In 1981, he played Superius in Sławomir Mrożek's On Foot, directed by Jerzy Jarocki. She then protested a group of military men, publishing a letter in "Żołnierz Wolności".
He was a lecturer at the Theater Academy in Warsaw. For many years he was the director of the Dramatic Theater in Warsaw. It was canceled in January 1983 due to a conflict with the then authorities.
He made his film debut with the role of Feliks Dzerzhinsky in the biographical film Soldier of Victory (1953), dir. Wanda Jakubowska. At the end of the 1950s, he made famous roles in Pętla (1957) and Farewells (1958) by Wojciech Hass, the surreal How Far From Here, How Close (1971) and Lawa (1989) by Tadeusz Konwicki, with whom the actor was friends for many years, and in the film The Law and the Fist (1964) by Jerzy Hoffman. His significant roles included appearances in The Manuscript Found in Saragossa (1965) and Sanatorium pod Klepsydrą (1973) by Wojciech Has. Throughout his life, the actor played more than 50 film roles.
He was the director of the film novella Time is coming closer, time is moving away, which is the first part of the series Late Passers-by (1962), as well as the director and screenwriter of the film Mazepa (1975), based on Juliusz Słowacki's drama.
He played in almost a hundred performances of the Television Theater, collaborating with many Polish directors, including Adam Hanuszkiewicz, Zygmunt Hübner, Andrzej Łapicki, Olga Lipińska, Jerzy Gruza, Jan Englert, Andrzej Wajda and Krzysztof Kieślowski. As a director, he has brought to the screen of the Television Theater i.a. Fantazy (1971) and Kordian (1980) by Juliusz Słowacki, Hamlet by William Shakespeare (1974), At the Bottom by Maxim Gorky (1994), Two Theaters by Jerzy Szaniawski (1999) and Oedipus Rex by Sophocles (2005).
In 1976 and 1980 he was elected to the Sejm of the People's Republic of Poland on behalf of the Front of National Unity. In 1982, after the introduction of martial law in Poland, he resigned from the parliament.
I made the first personal meeting and the first portrait of Gustawaw Holoubek on August 14, 1987, in his apartment on Narbutta Street in Warsaw. I remember Holoubek greeted me at the door, led me into the living room, sat down in a large armchair, and we started talking. After a while he asked how I would like to take a picture? Everything fits here, as in the best "stage design", the actor in his favorite place, the light coming in from the window, the calmness on the face, the twinkle in the eye, that's what he needs - I said. Holoubek smiled in a way I remember to this day. The portrait I made then was included in my exhibition "FACE TO FACE" in Zachęta in Warsaw (January 1989) in connection with the 150th anniversary of the invention of photography, and Holoubek was at the vernissage, next to many stars who graced with their presence, e.g. Beata Tyszkiewicz, Eryk Lipiński, Irena Dziedzic, Artur Sandauer, who died a few months later. The whole thing was recorded by the Polish Film Chronicle and TVP made a separate film entitled "Vernissage of Czesław Czapliński at Zachęta" dir. Nina Terentiew, whose portrait was also on display.
I met, filmed and portrayed Holoubek for the second time twenty years later on October 20, 2005 in Anin near Warsaw. Together with Krzysztof Strykier, I was finishing work on a documentary entitled "The Collector" about Jan Nowak Jeziorański as a collector of works of art. We were wondering who could say something original about the moral authority that was Nowak Jeziorański. Almost simultaneously we came up with the idea that it should be Holoubek, with whom Krzysztof used to play bridge. We presented Holoubek with the concepts of the film about Nowak as a collector of works of art, an unknown field of his interests, and the fact that after his death, the entire collection of Polish works of art, collected in America, ended up in the Ossolineum in Wrocław. We motivated it by the fact that Holoubek, like Nowak, is an unquestionable authority. To which Holoubek said that if he believed it, it would be his defeat. But he agreed, even though he didn't do such things.
I offered him that on the day of the recording I would pick him up from home by taxi and drive him to the recording site in Anin. It turned out that Holoubek was in the hospital that day and asked me to pick him up from there. Pulling up in a taxi after dark to the entrance to the hospital, I saw his characteristic slightly stooped figure. When the taxi driver pulled up, I went out to greet him, opened the back door, and invited him in. Holoubek said he would like to sit in the front, next to the driver. Slightly surprised, I got in the back. We had a twenty-minute drive to Anin. I planned that during the drive, sitting next to him in the back seat, I would show him a piece of paper with a draft of his speech. He sat in the front, the whole idea in his head.
As the driver took off, I told him to drive carefully because he was carrying a legend. Holoubek turned to me and smiled sourly.
After that, Holoubek asked the driver: "I'm sorry, but I haven't smoked in a few hours, they were pricking me with needles in the hospital, could I smoke?"
The driver showed the sign "NO SMOKING!" above the mirror and a crossed-out cigarette. But then he added, "You're the only person who can smoke in this car." Please just open the window.
The Holoubek looked over his shoulder at me and smiled sourly.
After arriving at the place, when Holoubek sat in the chair we had chosen, I approached him with a piece of paper that I was to discuss with him in the taxi. Holoubek glanced at the text, folded the page in four, and handed it back to me, saying, "I know what to say." Without rehearsals and pages, he said so that the introduction became an integral part of the film. And today it's history. And the film won the prestigious "Golden Copernicus" award
In the years 1989-1991 he was a senator of the first term elected on behalf of the Citizens' Committee (during the term he joined the Democratic Union). From 1992 to 1993 he was a member of the cultural council of President Lech Wałęsa.
From 1994 he was a member of the Polish Academy of Arts and Sciences. He collaborated with the psychological monthly "Charaktery".
He was the author of two books - Theater is the world (1986, together with Andrzej Hausbrandt) and Memories from oblivion (1999).
He was married to actresses: Danuta Kwiatkowska, then Maria Wachowiak (whom he met on the set of the film Pożegnania, where Maria Wachowiak played the role of Lidka), and from 1973 to Magdalena Zawadzka. He had three children: Ewa (an actress and puppeteer associated with the Gulliver Puppet Theatre) from his first marriage, Magdalena from his second and Jan (a cinematographer) from his third.
He supported the Cracovia football club.
He is the author of books such as Theater Is the World (with Andrzej Hausbrandt), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986; Memories from oblivion (illustration by Kazimierz Wiśniak), Muza, Warsaw 1999; and CD For traveling companions. Karol Wojtyła's poetry is recited by Gustaw Holoubek, BMG Poland, Warsaw 1998.
Awarded and honored many times, e.g. Order of the White Eagle (posthumously, 2008); Grand Cross of the Order of Polonia Restituta (2003); Order of the Banner of Labor, 1st class (1977); Commander's Cross with Star of the Order of Polonia Restituta (1998); Order of the Banner of Labor, 2nd class (1954); Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta (1953); Medal of the 30th Anniversary of People's Poland (1974); Medal of the 10th Anniversary of People's Poland (1955); Gold Medal for Merit to Culture Gloria Artis (2005); Medal of the Commission of National Education (1973); Medal "Pro Memoria" (2007); "Pro Masovia" Commemorative Medal (2007); Badge of the 1000th anniversary of the Polish State (1967); Honorary badge "For Merits for Warsaw" (1977); Medal of the 400th anniversary of the capital city of Warsaw (1997).
Awards and distinctions[edit m.in. 1949: Prize at the Festival of Russian and Soviet Arts; 1952: State Award of the 3rd degree for the roles of Łatki in An Annuity by Aleksander Fredro, Fuller in Thirty Silversmiths by Howard Fast and General de Marinis in Jerzy Lutowski's Wzgórze 35 at Teatr Śląski im. Stanisław Wyspiański in Katowice; 1953: 3rd degree State Award for the roles of: King Jan Kazimierz in Mazepa by Juliusz Słowacki and Admiral in Aleksander Korniejczuk's The Destruction of the Squadron at the Śląski Theater in Katowice; 1961: Award of Tadeusz Boy-Żeleński; 1962: Golden Mask - award in the "Express Wieczorny" plebiscite for the most popular actor of the year; 1963: Silver Mask in the poll for the most popular actor of the year; 1964: Silver Mask in the poll for the most popular TV actor; 1965: Award of the Chairman of the Committee for Radio and Television Affairs for the title roles in Moliera's Don Juan, or The Stony Guest and the Miser, Juliusz Słowacki's Fantazy and Lord in Oscar Wilde's The Picture of Dorian Gray; 1966: Silver Mask in the "Express Wieczorny" plebiscite for the most popular actor in 1965; 1966: First Class State Award for Outstanding Achievement in Theatre, Film and Television; 1967: Silver Mask in the "Express Wieczorny" plebiscite for the most popular actor in 1966; 1968: Award of the Chairman of the Radio and Television Committee for acting and direction of Juliusz Słowacki's Mazepa Television Theatre; 1970: Golden Screen for directing Juliusz Słowacki's Mazepa at the Television Theatre; 1973: Award of the Minister of Culture and Art of the first degree in the field of theater for achievements in acting and directing; 1975: First Prize at the 16th Festival of Polish Contemporary Plays in Wrocław for the role of the Violinist in Sławomir Mrożek's Rzeźnia at the Dramatic Theater in Warsaw; 1975: Award of the Capital City of Warsaw; 1978: Award of the Katowice Province in the field of culture and art for 1977 for outstanding artistic and social contributions; 1978: 1st degree State Award for outstanding acting performances: The Violinist in Slaughterhouse by Sławomir Mrożek and the title role in William Shakespeare's King Lear at the Dramatic Theater in Warsaw; 1979: Golden Pike – award at the Festival of Television Creativity in Olsztyn for the roles of Chłopicki in Stanisław Wyspiański's Warszawianka and Brown in Tom Stoppard's Separation; 1979: Diploma of the Ministry of Culture of the Soviet Union; 1980: 1st Prize at the 21st Festival of Polish Contemporary Plays in Wrocław for the role of Master Fior in Witold Gombrowicz's Operetta at the Dramatic Theater in Warsaw; 1980: Award of the chairman of the Radio and Television Committee of the first degree for exceptionally valuable artistic cooperation with Polish Radio and Television; 1981: 1st prize in the television theater competition of the 21st Kalisz Theater Meetings for the roles of the Hero in Tadeusz Różewicz's Card Index and Stańczyk in Stanisław Wyspiański's Wesele; 1982: Award of the 8th Opole Theater Confrontations for the role of Tola in Gabriela Zapolska's Skiza; 1987: Award of the Mayor of the City of Warsaw for the role of Father in Jerzy Jarocki's Staś; 1988: Golden Screen, Award of the magazine "Ekran" for the role of Władysław Jagiełło in the TV series Królewskie sny; 1990: Award of the Chairman of the Cinematography Committee for the performance in the film by Tadeusz Konwicki Law; 1991: Wielki Splendor awarded by the Artistic Group of the Polish Radio Theatre; 1993: Award of the 18th Opole Theater Confrontations for the role of King John Casimir in Mazepa by Juliusz Słowacki at the Ateneum Theater Stefan Jaracz in Warsaw; 1994: Superwiktor for lifetime achievement; 1994: Prix Italia for Best Actor for Heinrich von Kleist's The Prince of Homburg; 1995: Award of Aleksander Zelwerowicz, awarded by the editors of the monthly "Teatr" on the occasion of the 50th anniversary of the magazine; 1998: Award of the Minister of Culture in the field of theatre; 2001: Award of the 1st National Festival of Polish Radio and Television Theater "Dwa Teatry" in Sopot for the best male role in the television theater spectacle Gerald Aubert's Journey (together with Piotr Fronczewski); 2001: Master of Polish Speech 2004: 1st place in the audience plebiscite for the best performance of the XLIII Rzeszów Theater Meetings - Sophocles' Oedipus Rex at the Ateneum Theater in Warsaw; 2005: Grand Prize of the Cultural Foundation for 2004; 2005: Award of Cyprian Kamil Norwid in the field of theatre, awarded by the local government of the Mazowieckie Voivodeship; 2005: Golden Hipolit, award of the Society of Hipolit Cegielski in Poznań, awarded to people who follow the principles of organic work in life; 2005: Golden Frog, special prize of the 13th Camerimage Festival in Łódź for special achievements in acting career; 2006: Grand Award of the 6th National Festival of Polish Radio and Television Theater "Dwa Teatry" in Sopot for outstanding acting performances on Polish Radio and Polish Television.
"... A director is a man who has failed in acting, and an actor is a man who has failed in life..." - Gustaw Holoubek.