"…Jeden z największych dziennikarzy polskich przełomu wieków. Człowiek legenda! Nazywałem go największym romantykiem wśród pozytywistów i największym pozytywistą wśród romantyków…" - Sławomir Popowski.
Stefan Tadeusz Aleksander Bratkowski (ur. 22 kistopada 1934 we Wrocławiu, zm. 18 kwietnia 2021) – dziennikarz, publicysta, pisarz.
W latach 1980–1990 prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, w latach 1991–1992 prezes Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, przewodniczący Rady Programowej Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Był synem Stefana Janusza Bratkowskiego, konsula Rzeczypospolitej Polskiej we Wrocławiu w latach 1932–1936 i oficera wywiadu RP.
W 1936 zamieszkał w Warszawie. Po upadku powstania warszawskiego w 1944 i kilku latach tułaczki wychowywał się w Domu Młodzieży w Krzeszowicach. Był bratem ekonomisty i polityka Andrzeja Bratkowskiego, mężem Romy Przybyłowskiej-Bratkowskiej ojcem Katarzyny Bratkowskiej.
W 1949 został członkiem Związku Młodzieży Polskiej. Jesienią 1956 rozwiązał ZMP na UJ. W grudniu tego samego roku zorganizował pierwszy zjazd Rewolucyjnego Związku Młodzieży w Warszawie z udziałem trzech tysięcy delegatów. Od 1956 do 1957 zasiadał w komitecie centralnym Związku Młodzieży Socjalistycznej.
W 1954 wstąpił do PZPR. Był członkiem egzekutywy PZPR w Związku Literatów Polskich. Z partii został usunięty dyscyplinarnie w 1981.
W 1954 współorganizował Klan Płonącego Pomidora, prywatny klub dyskusyjny zbuntowanej młodzieży. W 1955 organizował Uniwersytecki Klub Dyskusyjny w Krakowie, a w 1956 pierwsze krakowskie juwenalia, podczas których po raz pierwszy tysiące młodzieży przeszło ulicami miasta w niekontrolowanej manifestacji. W 1955 ukończył prawo na Uniwersytecie Jagielońskim. W latach 1954–1956 był zatrudniony jako pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Prawa UJ.
Od listopada 1956 pracował w redakcji „Po Prostu”, od stycznia 1957 – jako reporter. Był inicjatorem ruchu na rzecz samorządu. Napisał z Januszem Roszką i Jerzym Zielińskim kilka książek reporterskich. Pod koniec lat 60. szeroką popularność zyskała jego Księga wróżb prawdziwych, opisująca przyszłość tworzoną przez postęp nauki i techniki. Napisał z bratem Andrzejem książkę Gra o jutro, która podważała tryb funkcjonowania gospodarki PRL, popularyzowała zachodnie doświadczenia w zarządzaniu i postulowała przywrócenie pieniądza jako miernika efektywności zamiast wykonywania planów. Od maja 1970 był redaktorem „Życia i Nowoczesności” (czwartkowego dodatku do „Życia Warszawy”), z którego w październiku 1973 z przyczyn politycznych został – wraz z trzonem zespołu – usunięty.
W latach 1971–1974 Stefan Bratkowski był również kierownikiem Pracowni Prognoz Rozwoju Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Informatyki. Pozostawał następnie do 1980 bez stałego zatrudnienia. Był autorem scenariuszy części odcinków serialu telewizyjnego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1979–1981).
Jako prawnik i historyk zajął się studiami historycznymi, napisał źródłowe studium o historii wojskowości XVIII w. i wykształceniu zawodowym Tadeusza Kościuszki jako inżyniera wojskowego. W 1978 z Bogdanem Gotowskim i Andrzejem Wielowiejskim zainicjował Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” (DiP), działające początkowo w ramach Kolegium Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej pod opieką Adama Uziembły. Po zakazie publicznych dyskusji paneliści tej inicjatywy zajmowali się rozpisywaniem ankiet i opracowywaniem na ich podstawie raportów, z których pierwszy, zatytułowany O stanie Rzeczypospolitej i drogach wiodących do jej naprawy, ukazał się w 1979. Ich masową dystrybucję prowadziła Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWa, ukazywały się również w radiu Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
Jesienią 1980 na fali przemian związanych z powstaniem „Solidarności” został wybrany na prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Po wprowadzeniu stanu wojennego kierował działającym wówczas nielegalnie Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich. Od 1983 do 1988 realizował jednoosobową samopowielającą się „Gazetę Dźwiękową”, którą uzupełniał piosenkami bardów oporu i rozpowszechniał w kilkuset egzemplarzach kaset magnetofonowych Piotr Szwemin. Uczestniczył w Konwersatorium im. Bogdana Gotowskiego, w 1987 współorganizował tzw. „sześćdziesiątkę”, grupującą intelektualistów polskich, członków władz NSZZ „Solidarność” oraz rozwiązanych stowarzyszeń twórczych i naukowych.
10 września 1987 r. na ul. Wiejskiej, przed Wyd. Czytelnik, podczas mego pobytu w Warszawie, spotkałem się z Wiesławem Prażuchem red.nacz. magazynu „Fotografia”, który przygotowywał o mnie materiał. Nagle jak z pod ziemi pojawił się Stefan Bratkowski i Jerzy Waldorff. Poprosiłem Prażucha, aby mnie z nimi poznał. Wówczas, właściwie na ulicy powstały portrety Waldorffa, co zresztą wcześniej opisałem w PORTRET z HISTORIĄ Jerzy Waldorff, które były początkiem naszej przyjaźni i dalszych spotkań. Zrobiłem wówczas również portrety Stefana Bratkowskiego, który już wtedy był legendą. Potwierdza się jeszcze raz reguła, że dobry portret może powstać wszędzie i zawsze, trzeba być ciągle gotowym na wyzwania jakie nas spotkają. Nigdy nie wiadomo, czy sytuacja powtórzy się w przyszłości. Z Wielkiej Trójki, którą wówczas spotkałem już nikt nie żyje, dziś zmarł Stefan Bratkowski, a wczasńiej Wiesław Prażuch (1925-1992) i Jerzy Waldorff (1910-1999).
W 1988 Bratkowski wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu jako członek obrad plenarnych oraz podzespołu ds. stowarzyszeń.
W 1989 ponownie został prezesem zalegalizowanego SDP, funkcję tę pełnił do 1990, po czym został honorowym prezesem stowarzyszenia. Również w 1989 współorganizował „Gazetę Wyborczą”, do której do 1995 pisywał felietony, był wśród założycieli przedsiębiorstwa Agora. Potem krótko był felietonistą tygodnika „Computerworld”, a następnie publicystą „Rzeczpospolitej”, z którą zerwał współpracę w 2006, zarzucając redaktorowi naczelnemu ingerencję w swoje teksty.
W 1991 brał udział w założeniu (razem z World Press Freedom Committee) Fundacji Centrum Prasowe dla Krajów Europy Środkowo-Wschodniej, pełnił funkcję przewodniczącego rady tej organizacji, a w 2007 stanął na czele jej zarządu.
Działa jako społeczny redaktor niezależnego portalu publicystycznego Studio Opinii. Został też członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz członkiem honorowym ZPAP. W latach 1997–2001 zasiadał w Radzie Programowej, a od 2002 w Radzie Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy. W 2007 reaktywował „Doświadczenie i Przyszłość”.
Został prowadzącym audycję radiową Salon – Z boku w Tok FM, publicystą niezależnego portalu dziennikarskiego Studio Opinii, a także członkiem kapituły ustanowionej w 2013 Nagrody Newsweeka im. Teresy Torańskiej.
Wielokrotnie odznaczany i wyróżniany m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2011), laureat Nagrody im. Adolfa Bocheńskiego (1980), Nagrody Kisiela (1990), Nagrody Superwiktora (2015), Nagrody PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego (1998) z tej okazji Ryszard Kapuściński napisał o nim: "W tym, o co walczy - jest pozytywistą, w sposobie, w jaki walczy - romantykiem".
Jest autorem m.in. Księga wróżb prawdziwych (1969), Gra o jutro (1970, współautor z Andrzejem Bratkowskim), Skąd przychodzimy (1975), Z czym do nieśmiertelności (1977), Oddalający się kontynent (1978), Programować może każdy (1978), Nie tak stromo pod tę górę (1980), Nowy Marsyliusz czyli społeczeństwo inteligentne (1981), Kilka sposobów na niemożliwość, czyli poradnik dla tych, którzy nie wiedzą, że nic się nie da zrobić (1983), Jak robić interesy razem (1989), Wiosna Europy (1997), Najkrótsza historia Polski (1998), Pan Nowogród Wielki: prawdziwe narodziny Rusi (1999), Podróż do nowej przeszłości (2000), Pod wspólnym niebem: krótka historia Żydów w Polsce i stosunków polsko-żydowskich (2001), Nieco inna historia cywilizacji: dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego (2003).
„…Amerykanie mają obowiązek być szczęśliwi. No i są tak cholernie szczęśliwi, że aż nie starcza im psychoanalityków, by się z nimi tym szczęściem dzielić…” – Stefan Bratkowski – znając Amerykę, muszę powiedzieć, że tak dowcipnie, a zarazem celnie mało kto się wypowiedział.
„…Był nieprawdopodobnym erudytą – napisali dziś (18 IV 2021) we wspólnym pożegnaniu Bogdan Miś i cały zespół „Studia Opinii”. – Miał przy tym komputerową pamięć, nigdy nie zapominał niczego z tysięcy przeczytanych książek. Gdy ktoś z nim dyskutował – sięgał do półek z książkami, zawalającymi całe jego maleńkie mieszkanie i bezbłędnie odnajdywał potrzebne akapity. Nigdy się nie mylił w takim działaniu; co nie znaczy, że zawsze miał rację: kolejną jego groźną i… sympatyczną cechą był ogrom zaufania do ludzi, którym zdarzało mu się zawierzyć czasami zanadto…”.
PORTRAIT with HISTORY Stefan Bratkowski
"... One of the greatest Polish journalists of the turn of the century. A legend man! I called him the greatest romantic among positivists and the greatest positivist among romantics ..." - Sławomir Popowski.
Stefan Tadeusz Aleksander Bratkowski (born November 22, 1934 in Wrocław, died April 18, 2021) - journalist, publicist, writer.
In 1980–1990, president of the Association of Polish Journalists, in 1991–1992, president of the Czytelnik Publishing Cooperative, chairman of the Program Council of the Association of Employees, Collaborators and Friends of the Polish Radio Free Europe named after Jan Nowak-Jeziorański.
He was the son of Stefan Janusz Bratkowski, consul of the Republic of Poland in Wrocław in 1932–1936 and an intelligence officer of the Republic of Poland.
In 1936 he moved to Warsaw. After the fall of the Warsaw Uprising in 1944 and several years of wandering, he grew up in the Youth House in Krzeszowice. He was the brother of the economist and politician Andrzej Bratkowski, the husband of Roma Przybyłowska-Bratkowska and the father of Katarzyna Bratkowska.
In 1949 he became a member of the Polish Youth Union. In the fall of 1956, he dissolved the ZMP at the Jagiellonian University. In December of the same year, he organized the first congress of the Revolutionary Youth Union in Warsaw with the participation of three thousand delegates. From 1956 to 1957 he was a member of the central committee of the Union of Socialist Youth.
In 1954 he joined the Polish United Workers' Party. He was a member of the PZPR executive in the Polish Writers' Union. He was disciplinarily removed from the party in 1981.
In 1954, he co-organized the Klan Burning Pomidora, a private discussion club for rebellious youth. In 1955, he organized the University Discussion Club in Krakow, and in 1956, the first Krakow Juwenalia, during which, for the first time, thousands of young people walked through the city streets in an uncontrolled demonstration. In 1955, he graduated in law from the Jagiellonian University. In the years 1954–1956 he was employed as a researcher and lecturer at the Faculty of Law of the Jagiellonian University.
From November 1956 he worked in the editorial office of "Po Prostu", from January 1957 - as a reporter. He was the initiator of the movement for local government. He wrote several reportage books with Janusz Roszka and Jerzy Zieliński. In the late 1960s, his Book of True Fortune-Tales, describing the future created by the progress of science and technology, gained wide popularity. With his brother Andrzej, he wrote the book Gra o jutro, which undermined the functioning of the economy of the Polish People's Republic, popularized Western experience in management and called for the restoration of money as a measure of effectiveness instead of making plans. From May 1970, he was the editor of "Życie i Nowoczesności" (the Thursday supplement to "Życie Warszawy"), from which in October 1973 he was - together with the core of the team - removed for political reasons.
In the years 1971–1974 Stefan Bratkowski was also the head of the Development Forecasting Laboratory of the IT Research and Development Center. He then remained unemployed until 1980. He wrote the scripts for some episodes of the TV series The Longest War in Modern Europe (1979–1981).
As a lawyer and historian, he took up historical studies, wrote a primary study of the military history of the 18th century and the professional education of Tadeusz Kościuszko as a military engineer. In 1978, with Bogdan Gotowski and Andrzej Wielowiejski, he initiated the "Experience and Future" Conversatory (DiP), initially operating as part of the College of the Free Polish University Society under the supervision of Adam Uziembła. After the ban on public discussions, the panellists of this initiative dealt with writing polls and preparing reports based on them, the first of which, entitled On the State of the Republic and the Roads Leading to Its Repair, appeared in 1979. Their mass distribution was carried out by the NOW Independent Publishing House. on the radio of the Polish Broadcasting Station of Radio Free Europe.
In the fall of 1980, on the wave of changes related to the creation of "Solidarity", he was elected president of the Association of Polish Journalists. After the imposition of martial law, he headed the then illegal Association of Polish Journalists. From 1983 to 1988 he realized the one-man, self-replicating "Gazeta Dźwiękowa" which he supplemented with songs of resistance bards and distributed in several hundred copies of cassette tapes by Piotr Szwemin. He participated in the Seminar of Bogdan Gotowski, in 1987 he co-organized the so-called "Sixty", grouping Polish intellectuals, members of the authorities of NSZZ "Solidarność" and dissolved creative and scientific associations.
September 10, 1987 at ul. Wiejska, before the Ed. During my stay in Warsaw, the reader met Wiesław Prażuch, editor-in-chief. "Fotografia" magazine, which prepared material about me. Suddenly, Stefan Bratkowski and Jerzy Waldorff appeared from underground. I asked Prażuch to meet me with them. It was then that the portraits of Waldorff were created on the street, which I described earlier in Jerzy Waldorff's PORTRAIT with HISTORY, which were the beginning of our friendship and further meetings. At that time, I also made portraits of Stefan Bratkowski, who was already a legend at that time. The rule that a good portrait can be created anywhere and anytime is confirmed once again, you must be constantly ready for the challenges that will meet us. You never know if the situation will repeat itself in the future. Out of the Big Three, whom I met then, no one is alive, Stefan Bratkowski died today, and then Wiesław Prażuch (1925-1992) and Jerzy Waldorff (1910-1999).
In 1988, Bratkowski joined the Citizens' Committee of Lech Wałęsa. He took part in the Round Table talks as a member of the plenary sessions and the sub-team for associations.
In 1989 he was again the president of the legalized SDP, he held this position until 1990, after which he became the honorary president of the association. Also in 1989 he co-organized "Gazeta Wyborcza", for which he wrote columns until 1995, he was among the founders of Agora. After that, he was a columnist for the "Computerworld" weekly, and then a columnist for "Rzeczpospolita", with which he broke off cooperation in 2006, accusing the editor-in-chief of interfering with his texts.
In 1991 he participated in the founding (together with the World Press Freedom Committee) of the Press Center Foundation for the Countries of Central and Eastern Europe, he was the chairman of the council of this organization, and in 2007 he headed its board.
Acts as a social editor of the independent journalistic portal Studio Opinii. He also became a member of the Polish Writers' Association and an honorary member of the Association of Polish Artists and Designers. In the years 1997–2001 he was a member of the Program Council, and from 2002 he was a member of the Consultative Council of the Press Freedom Monitoring Center. In 2007, he reactivated "Experience and Future".
He became the host of the radio program Salon - Z bok in Tok FM, a publicist for the independent journalistic portal Studio Opinii, and a member of the jury established in 2013 by the Newsweek Award. Teresa Torańska.
He has been awarded and distinguished many times, incl. Commander's Cross of the Order of Polonia Restituta (2011), laureate of the Adolf Bocheński (1980), Kisiel Awards (1990), Superwiktor Awards (2015), PEN Club Awards Ksawery Pruszyński (1998), on this occasion, Ryszard Kapuściński wrote about him: "In what he fights for - he is a positivist, in the way he fights - a romantic".
He is the author of, among others The book of true divinations (1969), Game for tomorrow (1970, co-author with Andrzej Bratkowski), Where do we come from (1975), With what to immortality (1977), A withdrawing continent (1978), Anyone can program (1978), Not so steeply up this hill (1980), New Marsilius or an intelligent society (1981), A few ways of the impossibility, or a guide for those who do not know that nothing can be done (1983), How to do business together (1989), Spring of Europe (1997), The Shortest History of Poland (1998), Pan Nowogród Wielki: The Real Birth of Ruthenia (1999), Journey to the New Past (2000), Under the Common Sky: a Short History of Jews in Poland and Polish-Jewish Relations (2001), Somewhat Different history of civilization: history of banks, bankers and money trading (2003).
“… Americans have a duty to be happy. And they are so damn happy that they do not have enough psychoanalysts to share this happiness with them ... "- Stefan Bratkowski - knowing America, I must say that few people spoke so humorously and at the same time accurately.
"... He was an unbelievable erudite - wrote today (April 18, 2021) in a joint farewell to Bogdan Miś and the entire team of" Opinion Studies ". - He also had a computer memory, he never forgot anything from the thousands of books he read. Whenever someone was arguing with him, he would reach for the bookshelves that covered his tiny apartment, and would find the necessary paragraphs flawlessly. He was never wrong in doing so; which does not mean that he was always right: another of his dangerous and ... nice trait was the enormity of trust in people, who sometimes trusted him too much ... ”.
Comments