PORTRET z HISTORIĄ Maciej Karpiński

„…Każdy boi się śmierci. Pewnie dlatego tak kurczowo trzymamy się życia. Człowiek mniej boi się śmierci, kiedy wie, co po sobie zostawia…” – Maciej Karpiński. 

Maciej Karpiński (ur. 21 listopada 1950 w Warszawie, zm. 24 października 2025) – polski prozaik, dramaturg, scenarzysta, krytyk literacki i teatralny, pedagog. 

Absolwent warszawskiego II Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Batorego (rocznik maturalny 1968). Ukończył historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim (1974). Jako literat zadebiutował w roku 1969 tekstami satyrycznymi w Studenckim Teatrze Satyryków. 

Współpracował jako krytyk z redakcjami wielu pism. W latach 80. wykładał na uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych. Do Polski wrócił w 1987.

„…Macieja Karpińskiego poznałem i fotografowałem po raz pierwszy w grudniu 1982 r. w Nowym Jorku.

W 1982 zawarł związek małżeński z Ewą Morawską, tłumaczką. W tymże roku zaproszony przez Josepha Pappa, aktora, reżysera, organizatora życia teatralnego w USA, był jako pisarz-rezydent (writer in residence) w New York Shakespeare Festival Public Theater w Nowym Jorku. Następnie do 1987 wykładał jako assistant professor na uniwersytetach amerykańskich: Columbia University w Nowym Jorku, Southern Methodist University w Dallas, Lehight University w Bethlenem, Muhlemberg College w Allentown. W tym czasie publikował na łamach prasy amerykańskiej ( „The New York Times Book Review”), a także zajmował się reżyserią teatralną. W 1987 powrócił na stałe do Polski, kontynuując swoją pracę literacką i artystyczną.

W 2016 r. w UE w Brukseli otwarto moją wystawę o Wajdzie, o czym wówczas na otwarciu mówił Maciej Karpiński, który był z nim zaprzyjaźniony…” – Czesław Czapliński.

  W latach 1989–1994 piastował stanowisko wiceprezesa SFP. W 1989 został kierownikiem literackim w „Perspektywie”. Od 1991 wykłada w Studium Scenariuszowego łódzkiej PWSFTviT. Jest założycielem i prezesem Zarządu Gildii Polskich Scenarzystów Filmowych. Do roku 2005 sprawował funkcję dyrektora Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. W 2005 został pełnomocnikiem Dyrektora Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej ds. promocji zagranicznej. 

Filmografia (scenariusze): 1976: Długa noc poślubna; 1977: Pokój z widokiem na morze; 1979: Słodkie oczy; 1981: Kobieta samotna; 1991: Głos; 1991: Koniec gry; 1992: Pierścionek z orłem w koronie; 1994: Nastazja; 1995: Daleko od siebie; 1996: Wezwanie; 1999: Córy szczęścia (z Mártą Mészáros); 2000: Święta polskie: 2000: Cud purymowy2002: Miss mokrego podkoszulka; 2006: Strajk; 2010: Różyczka; 2013: W ukryciu.

  „…Potrzebna jest stoicka cierpliwość. I oczywiście coś jeszcze, mianowicie nieprzywiązywanie się do jednego projektu, tematu i tekstu, tylko nieustanne dążenie ku nowym, podczas gdy te dawne żyją swoim życiem, umierają, bywają pochowane i zmartwychwstają…” – Maciej Karpiński. 

Książki: Wojciech Pszoniak (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1976; seria: "Sylwetki współczesnych aktorów polskich"); Oto przyczyna (powieść; Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik", Warszawa 1979); Andrzej Wajda - teatr (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1980; seria: "Sylwetki współczesnych aktorów polskich"); Słodkie oczy (Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa 1980; seria: "Z koniczynką"); Dostojewski - Teatr sumienia. Trzy inscenizacje Andrzeja Wajdy w Teatrze Starym w Krakowie: Biesy, Nastazja Filipowna, Zbrodnia i kara (opracowanie scenariuszy-komentarzy; Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1989) Pani nadzieja (powieść; Wydawnictwo "Officina", Milanówek 1990); Życie i śmierć na Broadwayu. Szkice o współczesnym teatrze amerykańskim (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990); Teatr Andrzeja Wajdy (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1991; Niedoskonałe odbicie. O sztuce scenariusza filmowego dla scenarzystów, dla przyszłych scenarzystów i dla wszystkich, którzy kochają kino (Instytucja Filmowa Agencja Scenariuszowa, Warszawa 1995; wydanie drugie zmienione i rozszerzone: Scenariusz. Niedoskonałe odbicie filmu. O sztuce scenariusza filmowego, Wydawnictwo "Rabid", Kraków 2004; wydanie trzecie zmienione: Niedoskonałe odbicie. Warsztat scenarzysty filmowego, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 2006); Cud purymowy; Miss mokrego podkoszulka (opowiadania; Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2004); Pisarz przemówień (powieść; Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2000); Maria i Paul. Miłość geniuszy (powieść biograficzna; Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2015); Pan Andrzej. Portret z pamięci (książka o Andrzeju Wajdzie; Książka i Wiedza, Warszawa 2023); Mężczyzna samotny (scenariusze: Taka karma, Mężczyzna samotny i Kandydatka; Wydawnictwo Moc Media, Warszawa 2025).

Nagrody, odznaczenia, nominacje: 1971: Nagroda im. E. Csato dla młodych krytyków przyznana przez Klub Krytyki Teatralnej SDP; 1976: nagroda Klubu Krytyki Teatralnej SDP; 1980: odznaka Zasłużony Działacz Kultury; 2001: nominacja do Orła w kategorii: najlepszy scenariusz za rok; 2000 2005: Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”; 2025: Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

„…Scenarzysta pozostaje outsiderem, kimś w rodzaju ubogiego krewnego, którego się w najlepszym razie toleruje, traktuje raz pobłażliwie, a raz z irytacją. Na planie filmowym każdy ma swoje miejsce - z wyjątkiem scenarzysty…” – Maciej Karpiński. 

PORTRAIT with HISTORY Maciej Karpiński

“...Everyone is afraid of death. That’s probably why we cling so tightly to life. A person fears death less when they know what they’re leaving behind...” – Maciej Karpiński

Maciej Karpiński (born November 21, 1950, in Warsaw – died October 24, 2025) was a Polish prose writer, playwright, screenwriter, literary and theatre critic, and educator.A graduate of Stefan Batory High School No. II in Warsaw (class of 1968), he earned a degree in art history from the University of Warsaw in 1974. He made his literary debut in 1969 with satirical sketches written for the Student Satirists’ Theatre.He collaborated as a critic with the editorial boards of numerous periodicals. In the 1980s, he lectured at universities in the United States, returning to Poland in 1987.

“...I met and photographed Maciej Karpiński for the first time in December 1982 in New York.

In that same year, he married Ewa Morawska, a translator. Also in 1982, invited by Joseph Papp – actor, director, and organizer of theatrical life in the U.S. – he served as a writer-in-residence at the New York Shakespeare Festival Public Theater. From then until 1987, he lectured as an assistant professor at several American universities: Columbia University in New York, Southern Methodist University in Dallas, Lehigh University in Bethlehem, and Muhlenberg College in Allentown. During this period, he published articles in the American press (including The New York Times Book Review) and also directed theatrical productions. In 1987, he returned permanently to Poland, continuing his literary and artistic work.

In 2016, at the EU headquarters in Brussels, my exhibition on Wajda was opened, and at the opening, Maciej Karpiński – who was a close friend of Wajda – gave a speech...” – Czesław Czapliński

Between 1989 and 1994, he served as Vice President of the Polish Filmmakers Association (SFP). In 1989, he became literary director of Perspektywa. Since 1991, he has lectured at the Screenwriting Program of the Łódź Film School (PWSFTviT). He was the founder and president of the Board of the Guild of Polish Screenwriters. Until 2005, he was Director of the Polish Feature Film Festival in Gdynia. In 2005, he was appointed Plenipotentiary of the Director of the Polish Film Institute for International Promotion.

Filmography (screenplays): 1976: Długa noc poślubna (The Long Wedding Night); 1977: Pokój z widokiem na morze (Room with a View of the Sea); 1979: Słodkie oczy (Sweet Eyes); 1981: Kobieta samotna (A Lonely Woman); 1991: Głos (The Voice); 1991: Koniec gry (Endgame); 1992: Pierścionek z orłem w koronie (The Crowned-Eagle Ring); 1994: Nastazja; 1995: Daleko od siebie (Far from Each Other);1996: Wezwanie (The Calling); 1999: Córy szczęścia (Daughters of Luck, with Márta Mészáros); 2000: Święta polskie: Cud purymowy (Polish Holidays: The Purim Miracle); 2002: Miss mokrego podkoszulka (Wet T-shirt Miss); 2006: Strajk (Strike); 2010: Różyczka (Little Rose); 2013: W ukryciu (In Hiding).

“...What’s needed is stoic patience. And, of course, something more – namely, the ability not to cling to a single project, theme, or text, but to strive constantly toward new ones, while the old ones live their own lives, die, are buried, and are sometimes resurrected...” – Maciej Karpiński.

Books: Wojciech Pszoniak (Artistic and Film Publishers, Warsaw 1976; series: Profiles of Contemporary Polish Actors);Oto przyczyna (Here Is the Cause, novel; Czytelnik Publishing Cooperative, Warsaw 1979); Andrzej Wajda – teatr (Andrzej Wajda – Theatre; Artistic and Film Publishers, Warsaw 1980; series: Profiles of Contemporary Polish Actors); Słodkie oczy (Sweet Eyes; Polish Radio and Television Publishers, Warsaw 1980; series: With a Cloverleaf); Dostoyevsky – The Theatre of Conscience. Three Productions by Andrzej Wajda at the Stary Theatre in Kraków: The Devils, Nastasya Filippovna, Crime and Punishment (edited with commentary; PAX Publishing Institute, Warsaw 1989); Pani nadzieja (Lady Hope, novel; Officina Publishing, Milanówek 1990); Życie i śmierć na Broadwayu. Szkice o współczesnym teatrze amerykańskim (Life and Death on Broadway. Essays on Contemporary American Theatre; Artistic and Film Publishers, Warsaw 1990); Teatr Andrzeja Wajdy (The Theatre of Andrzej Wajda; Artistic and Film Publishers, Warsaw 1991); Niedoskonałe odbicie. O sztuce scenariusza filmowego dla scenarzystów, dla przyszłych scenarzystów i dla wszystkich, którzy kochają kino (The Imperfect Reflection. On the Art of Screenwriting for Screenwriters, Future Screenwriters, and All Who Love Cinema; Film Agency for Screenwriting, Warsaw 1995; revised and expanded editions: Scenariusz. Niedoskonałe odbicie filmu [Rabid, Kraków 2004]; Niedoskonałe odbicie. Warsztat scenarzysty filmowego [Artistic and Film Publishers, Warsaw 2006]); Cud purymowy; Miss mokrego podkoszulka (The Purim Miracle; Wet T-shirt Miss, short stories; Rosner & Wspólnicy, Warsaw 2004); Pisarz przemówień (The Speechwriter, novel; Rosner & Wspólnicy, Warsaw 2000); Maria i Paul. Miłość geniuszy (Maria and Paul: A Genius Love Story, biographical novel; Marginesy Publishing, Warsaw 2015); Pan Andrzej. Portret z pamięci (Mr. Andrzej. A Portrait from Memory, a book about Andrzej Wajda; Książka i Wiedza, Warsaw 2023);Mężczyzna samotny (A Lonely Man, screenplays: Taka karma, Mężczyzna samotny, and Kandydatka; Moc Media, Warsaw 2025).

Awards, distinctions, and nominations: 1971: E. Csato Award for Young Critics, awarded by the Theatre Critics’ Club of the Polish Journalists Association (SDP); 1976: Award of the Theatre Critics’ Club of SDP; 1980: Badge of “Distinguished Cultural Activist”; 2001: Nomination for the Polish Film Award “Eagle” for Best Screenplay of the Year; 2000, 2005: Silver Medal “Meritorious to Polish Culture – Gloria Artis”; 2025: Gold Medal “Meritorious to Polish Culture – Gloria Artis.”

“...A screenwriter remains an outsider, a kind of poor relative who, at best, is tolerated — sometimes indulgently, sometimes with irritation. On a film set, everyone has their place — except the screenwriter...” – Maciej Karpiński.