„…Gdyby nie sztuka, życie w komunie byłoby naprawdę nie do zniesienia. Gdy chcę komuś opisać Polskę Ludową w jednym zdaniu, mówię, że był to kraj podróbek. Polskie spodnie udawały jeansy, syrenka udawała samochód, a w kuchni czarniak udawał łososia…” – Janusz Zaorski.
Janusz Zaorski (ur. 19 września 1947 w Warszawie) – reżyser filmowy, telewizyjny i radiowy, scenarzysta i producent filmowy, jeden z przedstawicieli nurtu tzw. kina moralnego niepokoju, w latach 1994–1995 przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
Jest synem Tadeusza Zaorskiego, zajmującego w latach 60. stanowisko wiceministra kultury, a także młodszym bratem aktora Andrzeja Zaorskiego.
Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1965). W 1969 ukończył studia na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. W 1971 uzyskał tytuł zawodowy magistra sztuki filmowej. W czasie studiów był asystentem reżysera Janusza Morgensterna przy realizacji serialu telewizyjnego Kolumbowie (1970). Jako reżyser zadebiutował samodzielnie w 1970, w 1971 nakręcił pierwszy film pełnometrażowy. Wielokrotnie nagradzany na festiwalach krajowych i zagranicznych. Okazjonalnie występował także jako aktor w produkcjach filmowych.
W latach 1987–1990 pełnił funkcję przewodniczącego Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych, a od 1987 do 1991 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Dom”. W latach 1987–1989 zasiadał w Komitecie Kinematografii, od 1991 do 1993 (z krótką przerwą w 1992) sprawował urząd prezesa Komitetu do Spraw Radia i Telewizji „Polskie Radio i Telewizja”. W latach 1994–1995 był członkiem i jednocześnie przewodniczącym Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
Po raz pierwszy z Januszem Zaorskim na dłużej, spotkałem się w marcu 1996 r., kiedy przyjechał do Nowego Jorku, aby przygotować się do filmu „Szczęśliwego Nowego Jorku”, powstałego z utworów Edwarda Redlińskiego: powieści Szczuropolacy i dramatu Cud na Greenpoincie, z którym od lat się przyjaźniłem w Nowym Jorku. Janusz przyjechał, aby w Nowym Jorku, w polskiej dzielnicy Greenpoint, zrobić wizję lokalną do filmu. Towarzyszyłem mu z aparatem w ręku, a on był z kamerą, to dość unikalne, gdyż jest reżyserem. Nowy Jork stał się tłem do tych zdjęć, jak również do filmu, który miał premierę w następnym roku (1997) i odniósł sukces, grali w nim wybitni aktorzy m.in.: Bogusław Linda, Zbigniew Zamachowski, Janusz Gajos, Katarzyna Figura, Cezary Pazura, Danuta Stenka…
Ostatni raz spotkaliśmy się z Januszem w lipcu 2018 r. na Suspense Film Festiwal w Kołobrzegu, gdzie Kołobrzeską nagrodę filmowę LATARNIK otrzymał właśnie Janusz Zaorski, a ja miałem wystawę portretów LUDZIE KINA. Tu jeszcze udało mi się zrobić Janusza i jego brata Andrzeja razem, którego niestety nie ma już wśród nas. Andrzej Zaorski zmarł 2021 r. To ciekawe, wspólnie świętowaliśmy przy stoliku, moje lipcowe urodziny, było napradę miło, nigdy nie miałem tylu gości na urodzinach.
Członek Europejskiej Akademii Filmowej, Polskiej Akademii Filmowej, Stowarzyszenia Filmowców Polskich i Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. W 2005 został wykładowcą Wydziału Reżyserii Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. W 2009 uzyskał na tej uczelni stopień doktora nauk o sztukach pięknych w zakresie reżyserii.
W 2014 ukazała się książka Jaja, serce, łeb. Janusz Zaorski w rozmowie ze Stanisławem Zawiślińskim.
Żonaty z Anną Osmólską-Mętrak, italianistką i tłumaczką literatury włoskiej. Wraz z żoną główny organizator, członek jury i fundator Grand Prix Konkursu o nagrodę im. Krzysztofa Mętraka. W latach 2015–2020 członek kapituły Nagrody Literackiej im. Leopolda Staffa.
Reżyser, scenarzysta i producent filmowy m.in.: 1970: Na dobranoc; 1972: Uciec jak najbliżej; 1972: Kaprysy Łazarza; 1974: Awans; 1974: Chleba naszego powszedniego; 1975: Partita na instrument drewniany; 1976–1977: Zezem; 1977: Pokój z widokiem na morze; 1978: Zaległy urlop; 1980: Punkt widzenia; 1981: Dziecinne pytania; 1982: Matka Królów; 1984: Baryton; 1984: Zabawa w chowanego; 1985: Jezioro Bodeńskie; 1987: Do domu; 1988: Piłkarski poker; 1989: Goryl, czyli ostatnie zadanie...; 1991: Panny i wdowy; 1997: Szczęśliwego Nowego Jorku; 1997–1998: Złotopolscy (odcinki 1–3, 9–16, 25–32, 41–48); 2002: Haker; 2002: Biało-czerwono-czarny; 2004: Cudownie ocalony; 2005: Lekarz drzew; 2006: Mundial biało-czerwonych: trzej przyjaciele z boiska; 2013: Syberiada polska; 2016: Pokolenia.
Grał w filmach m.in.: 1970: Na dobranoc − wampir w filmie Dusząca bestia; 1972: Palec Boży − Alfred Cyganiewicz; 1976: Zdjęcia próbne − recepcjonista w hotelu; 1976: Klara i Angelika − dziennikarz w domu Klary; 1977: Rebus − działacz młodzieżowy, znajomy Marka; 1980: Mniejsze niebo − doktor Barcz; 1981: Człowiek z żelaza – Mundek; 1988: Piłkarski poker – cinkciarz; 1991: Panny i wdowy − kupujący książki w księgarni polskiej w Paryżu (odc. 5); 1991: Panny i wdowy − kupujący książki w księgarni polskiej w Paryżu; 2002: Haker − facet w kinie; 2002: E=mc² − prorector.
Reżyser i scenarzysta teatralny m.in.: 1976: Jaroslav Hašek, Szwejk, adaptacja sceniczna, reżyseria, Teatr Powszechny w Łodzi; 1977: Edward Redliński, Wcześniak, reżyseria, Teatr na Woli w Warszawie; 1977: Do domu, reżyseria, Teatr Telewizji; 1978: Thurzo Gabor, Wybrany, reżyseria i adaptacja z Janem Hesse, Teatr Dramatyczny w Warszawie; 1980: Erskine Caldwell, Ziemia tragiczna, reżyseria, Teatr Telewizji; 1990: Eustachy Rylski, Chłodna jesień, reżyseria, Teatr Telewizji; 1991: Lee Blessing, Spacer w lesie, reżyseria, Teatr Telewizji; 1991: Maria Nurowska, Panny i wdowy, reżyseria, Teatr Telewizji; 1995: Michaił Bułhakow, Ach, co to za wynalazek, scenariusz, reżyseria, Teatr Telewizji; 1996: Ronald Harwood, Odbita sława, reżyseria, Teatr Telewizji; 1999: Jerzy Niemczuk, Cyrograf, reżyseria, Teatr Telewizji; 2000: Jerzy Niemczuk, Mizerykordia, reżyseria, Teatr Telewizji; 2005: Stanisław Dygat, Jezioro Bodeńskie, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2007: Janusz Szpotański, Towarzysz Szmaciak, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2007: Edward Redliński, Wstęp do traktatu o bohaterstwie słowiańskim, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2007: Jerzy Niemczuk, Małpa, reżyseria, Teatr Telewizji; 2008: Krzysztof Beśka, Orient-Express, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2008: Alessandro Baricco, Novecento, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2008: Maciej Rybiński, Bruderszaft z Belzebubem, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2009: Włodzimierz Kowalewski, Excentrycy, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2010: Wojciech Tomczyk, Fragment większej całości, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2010: Piotr Müldner-Nieckowski, Cel-pal!, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2011: Stanisław Grochowiak, Kaprysy Łazarza, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2012: Piotr Müldner-Nieckowski, Bliżej niż myślisz, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2012: Janusz Głowacki, Mecz, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2012: Piotr Adamowicz, Danuta Wałęsa, Danuta W., reżyseria, Teatr Polonia w Warszawie; 2013: Piotr Müldner-Nieckowski, Wracając po swoje, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2014: Stanisław Dygat, Pożegnalna podróż, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2015: Włodzimierz Bolecki, Po przerwie, reżyseria, Teatr Polskiego Radia; 2018: Wojciech Tomczyk, Wielka improwizacja, reżyseria, Teatr Polskiego Radia.
Wielokrotnie odznaczany i wyróżniany m.in.: 1975 – Druga Nagroda Główna za film Awans, II Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku; 1978 – „Srebrny Lampart” i nagroda FIPRESCI za film Pokój z widokiem na morze, XXXI Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno; 1984 – nagroda za film Baryton, Festiwal Filmowy w Montrealu; 1985 – „Srebrne Lwy Gdańskie” za film Baryton, X Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku; 1986 – Grand Prix „Złoty Lampart” za film Jezioro Bodeńskie, XXXIX Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno; 1987 – „Złote Lwy Gdańskie” i Nagroda Dziennikarzy za film Matka Królów, XII Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni; 1988 – „Srebrny Niedźwiedź” w kategorii wybitne osiągnięcie indywidualne i nagroda FIPRESCI za film Matka Królów, 38. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie; 1988 – Złota Kaczka dla filmu Matka Królów w kategorii najlepszy film polski (za 1987); 1988 – nagroda przewodniczącego Komitetu Kinematografii za reżyserię filmu Piłkarski poker; 1989 – „Złota Statua Wolności” za film Matka Królów, Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Splicie; 2004 – Grand Prix dla filmu Cudownie ocalony z cyklu telewizyjnego Polskie miłości, XXIX Międzynarodowy Festiwal Filmów Telewizyjnych w Płowdiwie; 2009 – nagroda honorowa „Miś Barejady”, 7. Festiwal Filmów Komediowych i Niezależnych Barejada w Jeleniej Górze; 2009 – nagroda za reżyserię w kategorii Teatru Polskiego Radia za reżyserię słuchowiska Novecento, 9. Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry”; 2011 – Tele-Splendor (za dar mówienia o tym, czego nie widać, za umiejętność pokazywania tego, czego nie słychać, za najbardziej telewizyjne słuchowisko); 2011 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”; 2012 – Nagroda Polskiego Kina Niezależnego im. Jana Machulskiego za całokształt działań na rzecz polskiego kina niezależnego, przyznana przez komitet organizacyjny nagród; 2013 – nagroda specjalna przewodniczącego komitetu organizacyjnego 25. Festiwalu Filmu Polskiego w Chicago dla filmu Syberiada polska; 2013 – pamiątkowa płyta z odciskiem dłoni na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach, 18. Festiwal Gwiazd w Międzyzdrojach; 2018 – nagroda „Latarnik”, 7. Kołobrzeg Suspense Film Festival (dla reżysera, który wykorzystując reguły kina gatunkowego, tworzy ważne artystycznie, a jednocześnie lubiane przez publiczność filmy); 2019 – Grand Prix za reżyserię słuchowiska radiowego Wielka improwizacja, 19. Festiwal Teatru Telewizji i Teatru Polskiego Radia „Dwa Teatry”.
„…Życie, dopóki trwa, nie wyzbywa się swoich praw nawet w ekstremalnych warunkach…“ – Janusz Zaorski.
PORTRAIT with HISTORY
“… If it weren't for art, communal life would be really unbearable. When I want to describe People's Poland in one sentence, I say it was a country of fakes. Polish pants pretended to be jeans, the mermaid pretended to be a car, and in the kitchen the saithe pretended to be salmon ... ”- Janusz Zaorski.
Janusz Zaorski (born September 19, 1947 in Warsaw) - film, television and radio director, screenwriter and film producer, one of the representatives of the so-called cinema of moral anxiety, in the years 1994–1995 chairman of the National Broadcasting Council.
He is the son of Tadeusz Zaorski, who in the 1960s was the deputy minister of culture, and also the younger brother of actor Andrzej Zaorski.
Graduate of the 6th Secondary School of General Education Tadeusz Reytan in Warsaw (1965). In 1969 he graduated from the Directing Department of the State Higher School of Film, Television and Theater in Łódź. In 1971 he obtained a professional degree in film arts. During his studies, he was an assistant to director Janusz Morgenstern on the production of the television series Kolumbowie (1970). He made his debut as a director in 1970, and in 1971 he made his first feature film. He has been awarded many times at national and international festivals. He has also occasionally acted as an actor in film productions.
In 1987–1990 he was the chairman of the Polish Federation of Film Discussion Clubs, and from 1987 to 1991 he was the director and artistic director of the "Dom" Film Group. In 1987–1989 he was a member of the Cinematography Committee, and from 1991 to 1993 (with a short break in 1992) he was the president of the Polish Radio and Television Committee for Radio and Television. In the years 1994–1995 he was a member and chairman of the National Broadcasting Council.
I met Janusz Zaorski for the first time for a long time, in March 1996, when he came to New York to prepare for the film "Happy New York", based on the works of Edward Redliński: the novel Szczuropolacy and the drama Miracle in Greenpoint, with which I've been friends in New York for years. Janusz came to New York, in the Polish district of Greenpoint, to make a vision for the film. I accompanied him with the camera in his hand and he was with the camera, which is quite unique as he is the director. New York became the background for these photos, as well as for the film, which premiered the following year (1997) and was a fanfare success, played in it by outstanding actors, including: Bogusław Linda, Zbigniew Zamachowski, Janusz Gajos, Katarzyna Figura, Cezary Pazura, Danuta Stenka ...
The last time we met with Janusz was in July 2018 at the Suspense Film Festival in Kołobrzeg, where Janusz Zaorski received the Kołobrzeg film LATARNIK award, and I had an exhibition of portraits of PEOPLE OF CINEMA. Here I managed to make Janusz and his brother Andrzej together, who, unfortunately, is no longer with us. Andrzej Zaorski died in 2021. It's interesting, we celebrated together at the table, my July birthday, it was really nice, I never had so many guests at my birthday.
Member of the European Film Academy, the Polish Film Academy, the Polish Filmmakers Association and the ZAiKS Authors' Association. In 2005 he became a lecturer at the Directing Department of the Theater Academy. Aleksander Zelwerowicz in Warsaw. In 2009, he obtained a doctorate in fine arts in the field of directing at this university.
In 2014, the book Eggs, Heart, Head was published. Janusz Zaorski in conversation with Stanisław Zawiśliński.
Married to Anna Osmólska-Mętrak, Italianist and translator of Italian literature. Together with his wife, the main organizer, jury member and founder of the Grand Prix of the Krzysztof Mętrak. In 2015–2020, a member of the jury of the Leopold Staff.
Director, screenwriter and film producer, among others: 1970: Na dobranoc; 1972: Get As Close As Possible; 1972: The Caprices of Lazarus; 1974: Promotion; 1974, Our Daily Bread; 1975: Partita for a wooden instrument; 1976–1977: Zezem; 1977: A Room with a Sea View 1978: Outstanding Leave; 1980: Point of View; 1981: Childish Questions; 1982: Mother of Kings; 1984: Baritone; 1984: Hide and seek; 1985: Lake Constance; 1987: Home; 1988: Soccer Poker; 1989: Gorilla, or the last assignment ...; 1991: Maidens and Widows; 1997: Happy New York; 1997–1998: Złotopolscy (episodes 1–3, 9–16, 25–32, 41–48); 2002: Hacker; 2002: White-red-black; 2004: Miraculously Saved 2005: Tree doctor; 2006: White and Reds World Cup: three friends from the field; 2013: Polish Siberiad; 2016: Generations.
He acted in the following films: 1970: Goodnight - a vampire in the movie The Suffering Beast; 1972: Finger of God - Alfred Cyganiewicz; 1976: Test shooting - hotel receptionist; 1976: Klara i Angelika - journalist at Klara's house; 1977: Rebus - youth activist, friend of Marek; 1980: The Lesser Heaven - Dr. Barcz; 1981: Man of Iron - Mundek; 1988: Football poker - money changer; 1991: Maidens and Widows - buyers of books in a Polish bookstore in Paris (episode 5); 1991: Panny i widowowy - buyers of books in a Polish bookstore in Paris; 2002: Hacker - Guy in the Cinema; 2002: E = mc² - prorector.
Theater director and scriptwriter, among others: 1976: Jaroslav Hašek, Szwejk, stage adaptation, direction, Powszechny Theater in Łódź; 1977: Edward Redliński, Premature, director, Teatr na Woli in Warsaw; 1977: Home, director, Television Theater; 1978: Thurzo Gabor, The Chosen One, directed and adapted with Jan Hesse, Dramatic Theater in Warsaw; 1980: Erskine Caldwell, Tragic Land, director, Television Theater; 1990: Eustachy Rylski, Cool Autumn, director, Television Theater; 1991: Lee Blessing, A Walk in the Forest, director, Television Theater; 1991: Maria Nurowska, Maidens and Widows, direction, Television Theater; 1995: Mikhail Bulgakov, Ah, what an invention, script, direction, Television Theater; 1996: Ronald Harwood, Reflected Fame, director, Television Theater; 1999: Jerzy Niemczuk, Cyrograf, director, Television Theater; 2000: Jerzy Niemczuk, Mizerykordia, direction, Television Theater; 2005: Stanisław Dygat, Lake Constance, direction, Polish Radio Theater; 2007: Janusz Szpotański, Comrade Szmaciak, director, Polish Radio Theater; 2007: Edward Redliński, Introduction to the Treatise on Slavic Heroism, direction, Polish Radio Theater; 2007: Jerzy Niemczuk, Monkey, direction, Television Theater; 2008: Krzysztof Beśka, Orient-Express, direction, Polish Radio Theater; 2008: Alessandro Baricco, Novecento, director, Polish Radio Theater; 2008: Maciej Rybiński, Bruderszaft with Beelzebub, director, Polish Radio Theater; 2009: Włodzimierz Kowalewski, The Eccentrics, direction, Polish Radio Theater; 2010: Wojciech Tomczyk, Fragment of a Larger Whole, direction, Polish Radio Theater; 2010: Piotr Müldner-Nieckowski, Cel-pal !, director, Polish Radio Theater; 2011: Stanisław Grochowiak, The Caprices of Lazarus, direction, Polish Radio Theater; 2012: Piotr Müldner-Nieckowski, Closer than You Think, direction, Polish Radio Theater; 2012: Janusz Głowacki, Match, direction, Polish Radio Theater; 2012: Piotr Adamowicz, Danuta Wałęsa, Danuta W., director, Teatr Polonia in Warsaw; 2013: Piotr Müldner-Nieckowski, Returning to My Own, director, Polish Radio Theater; 2014: Stanisław Dygat, A Farewell Journey, direction, Polish Radio Theater; 2015: Włodzimierz Bolecki, After the break, director, Polish Radio Theater; 2018: Wojciech Tomczyk, Great Improvisation, direction, Polish Radio Theater.
He has been awarded and distinguished many times, including: 1975 - Second Main Prize for the film Advancement, II Festival of Polish Feature Films in Gdańsk; 1978 - "Silver Leopard" and the FIPRESCI award for the film A Room with a Sea View, 31st Locarno International Film Festival; 1984 - award for the film Baryton, Montreal Film Festival; 1985 - "Silver Lions of Gdańsk" for the film Baryton, 10th Polish Film Festival in Gdańsk; 1986 - Grand Prix "Golden Leopard" for the film Lake Constance, XXXIX International Film Festival in Locarno; 1987 - "Golden Lions of Gdańsk" and the Journalists' Award for the film The Mother of Kings, XII Polish Film Festival in Gdynia; 1988 - "Silver Bear" in the category of outstanding individual achievement and the FIPRESCI award for the film The Mother of Kings, 38th Berlin International Film Festival; 1988 - Golden Duck for the film The Mother of Kings in the best Polish film category (for 1987); 1988 - award of the chairman of the Cinematography Committee for directing the film Football Poker; 1989 - "Golden Statue of Liberty" for the film The Mother of Kings, Split International Film Festival; 2004 - Grand Prix for the film Miraculously Saved from the TV series Polish Love, XXIX International Television Film Festival in Plovdiv; 2009 - honorary award "Miś Barejady", 7th Festival of Comedy and Independent Films Barejada in Jelenia Góra; 2009 - award for directing in the Polish Radio Theater category for directing the radio play Novecento, 9th Festival of Polish Radio Theater and Polish Television Theater "Two Theaters"; 2011 - Tele-Splendor (for the gift of talking about what is not seen, for the ability to show what is not heard, for the most television drama); 2011 - Gold Medal for Merit to Culture - Gloria Artis; 2012 - Polish Independent Cinema Award Jan Machulski for lifetime activities for Polish independent cinema, awarded by the organizing committee of the awards; 2013 - special award of the chairman of the organizing committee of the 25th Polish Film Festival in Chicago for the film Syberiada Polska; 2013 - a commemorative plate with a handprint on the Promenade of Stars in Międzyzdroje, 18th Festival of Stars in Międzyzdroje; 2018 - "Latarnik" award, 7th Kołobrzeg Suspense Film Festival (for a director who uses the rules of genre cinema to create artistically important and at the same time liked by the audience films); 2019 - Grand Prix for directing the radio play Wielka improvisation, 19th Festival of Television Theater and Polish Radio Theater "Dwa Teatry".
"... Life, as long as it lasts, does not give up its rights even in extreme conditions ..." - Janusz Zaorski.
Comments