„…Talent jest kalectwem…” – Irena Eichlerówna.
„…Z Ireną Eichlerówną spotkałem się dzięki Irenie Dziedzic z którą znałem się od pewnego czasu, zapraszała mnie do swojego programu w TVP, a jej portret umieściłem na mojej wystawie TWARZĄ w TWARZ (1989) w Zachęcie Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie. Kiedy umówiłem się z Ireną Dziedzic na lunch do restauracji na ul.Foksal w Warszawie 8 lipca 1988 r., zadzwoniła do mnie i powiedziała, że może zaprosić Irenę Eichlerównę, która normalnie nie zgadza się na zdjęcia. Oczywiście bardzo się ucieszyłem, spotkaliśmy się razem i udało mi się w czasie spotkania zrobić kilka unikalnych zdjęć. To może zabrzmi śmiesznie, ale wydawało mi się, że w czasie spotkania przenieśliśmy się w czasie i znaleźliśmy się przed wojną…” – Czesław Czapliński.
Irena Eichlerówna (ur. 19 kwietnia 1908 w Warszawie, zm. 12 września 1990 tamże) – aktorka dramatyczna. Jedna z najwybitniejszych polskich aktorek w historii. Porównywano ją do Eleonory Duse.
Córka Witolda i Adolfy z Klimowiczów. Kształciła się w gimnazjum Janiny Tymińskiej, a następnie w gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Jej związek z teatrem zaczął się w tych czasach udziałem w przedstawieniach szkolnych.
W 1926 roku rozpoczęła studia w Państwowej Szkole Dramatycznej przy warszawskim Konserwatorium Muzycznym, gdzie jej nauczycielami byli między innymi Aleksander Zelwerowicz, Wojciech Brydziński, Mariusz Maszyński. Po egzaminie kończącym studia w 1929 roku odrzuciła zaproszenie Arnolda Szyfmana do Teatru Polskiego i wyjechała z A. Zelwerowiczem do Wilna, gdzie przez dwa lata występowała w Teatrze na Pohulance. Stworzyła tam kreacje zauważone przez świat teatralny – oceniono je jako współczesne i wyraziste. O jednej z tych kreacji – tytułowej Turandot w sztuce Carla Gozziego – mówiono, że potrafiła połączyć w tej roli kobiecość i okrucieństwo.
Po rezygnacji Zelwerowicza z kierowania Teatrem na Pohulance również wyjechała z Wilna i na krótko podjęła angaż w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Następnie również na krótko podjęła współpracę z Teatrami Miejskimi we Lwowie, szeroko znanymi wówczas w Polsce, dzięki kierującemu nimi Wilamowi Horzycy. Jej role na tej scenie cieszyły się uznaniem publiczności i krytyki, a kreacja niemieckiego szpiega Anny Lesser w napisanej specjalnie dla niej przez lwowskiego spikera radiowego Jerzego Tepę sensacyjnej sztuce szpiegowskiej Fräulein Doktor (1933) („Faktomontaż prawdziwy w 6-ciu odsłonach z epilogiem”) wywołała aplauz widzów i recenzentów. Eichlerówna grała w niej sześć wcieleń Anny Lesser. Znaczącą rolą była postać Kleopatry w sztuce Cypriana Kamila Norwida w adaptacji Horzycy – dodatkowo było to pierwsze wprowadzenie Norwida na scenę. Te i inne role spowodowały, że uznano ją za aktorkę posiadającą wrodzone umiejętności do odgrywania scenicznych postaci tragicznych. Zwracano uwagę na dojrzałą technikę pozwalającą osiągnąć oryginalność i wyrazistość postaci oszczędnymi środkami wyrazu. W połączeniu ze starannym opracowaniem kolejnych kreacji pozwalało to na sugestywne i przekonujące prezentowanie złożonych wnętrz granych bohaterek. Prowadziło to w przypadku wielu ról do nadawania postaciom cech i niuansów szerszych i głębszych niż pierwowzór literacki.
Jednocześnie podkreślano posiadanie przez nią jeszcze jednego waloru – głosu o wielkiej skali, którym znakomicie i subtelnie potrafiła operować. Konrad Swinarski, jak podaje A.J. Dąbrowski, wymyślił na temat głosu Eichlerówny anegdotę, według której śpiewa ona nieustannie, nawet w bufecie, gdy zamawia herbatę, a gdy rozpoczęła się wojna i zawyły syreny, to wszystkim (słuchaczom radiowym) się zdawało, że to Eichlerówna śpiewa jeszcze.
Począwszy od 1934 roku uważana już za gwiazdę Eichlerówna związała się na stałe ze scenami warszawskimi – Teatrem Polskim, a potem Teatrem Narodowym. Gościnnie występowała we Lwowie i w Łodzi. Współpracowała z Leonem Schillerem i Erwinem Axerem w jego warsztacie dyplomowym (Panna Julia Augusta Strindberga).
Po wybuchu wojny ewakuowała się z Warszawy i trafiła do Rumunii, a potem do Francji. Występowała tam dla żołnierzy i uchodźców polskich w przedstawieniach teatru zorganizowanego wspólnie z reżyserem Zbigniewem Ziembińskim. Po klęsce Francji w 1940 roku jako Stypińska wyjechała do Brazylii. Dostała tam angaż teatralny i radiowy. Pomimo sukcesu w 1945 roku w Teatrze Phoenix w Rio de Janeiro wkrótce po listownych namowach Arnolda Szyfmana zdecydowała o powrocie do Polski, co ostatecznie nastąpiło w 1948 roku.
Podjęła współpracę z teatrami warszawskimi, łódzkimi i poznańskimi oraz takimi dyrektorami i reżyserami jak Erwin Axer, Wilam Horzyca, Dobiesław Damięcki. Role jej cieszyły się zainteresowaniem publiczności, ale jednocześnie była angażowana bardzo rzadko. W rzeczywistości powojennej krytyka teatralna, często z pozycji socrealistycznych, dostrzegała u niej manieryczność i udziwniony sposób posługiwania się głosem. Wraz z odwołaniem prymatu socrealizmu, od 1955 roku występowała częściej, tworząc kolejne, według krytyki, wspaniałe kreacje.
Ostatni raz wystąpiła na deskach teatralnych w 1986 roku w roli Matyldy von Zahnd w Fizykach Friedricha Dürrenmatta.
Oprócz teatru miała w swoim dorobku trzy role filmowe, kilkanaście ról w Teatrze Telewizji oraz współpracę od 1930 roku z Polskim Radiem. Ta współpraca posłużyła Swinarskiemu do stworzenia wyżej przytoczonej anegdoty.
Jednym z wyznaczników jej filozofii zawodowej był pogląd, iż teatr jest grą, poprzez którą pokazuje się prawdę o życiu, a nie życie jako takie, i jest odrębnym rodzajem sztuki, rządzącym się własnymi prawami.
Uhonorowana nagrodami państwowymi (wszystkie z czasów PRL), między innymi nagrodą ministra kultury i sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa,
Była żoną bogatego przemysłowca Bohdana Stypińskiego, którego poślubiła w latach 30. XX wieku. Związek ten zapewnił jej niezależność materialną.
Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 69-1-26).
Filmografia m.in.: 1933 – Wyrok życia jako prokurator Krystyna; 1936 – Róża jako Krystyna; 1938 – Krwawa rosa jako pianistka; 1948 – Powrót jako Elżbieta Gruszecka; 1966 – Szyfry jako Zofia.
Spektakle Teatru Telewizji m.in.: 1964 – Kochany kłamca jako Beatrice Stella Campbell; 1967 – Król Edyp jako Jokasta; 1967 – Wdowa po pułkowniku jako wdowa po pułkowniku; 1968 – Korespondencja Chopina; 1972 – Dwa teatry jako matka; 1977 – Mindowe jako Rogneda; 1978 – Filomena Marturano jako Filomena; 1984 – Wspomnienie jako Sara Bernhardt.
Ordery i odznaczenia m.in.: Order Sztandaru Pracy I klasy (1959); Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952); Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955).
Upamiętnienie Jej nazwisko widnieje na tablicy upamiętniającej artystów zasłużonych dla kultury polskiej, umieszczonej w 2020 roku na budynku przy ul. Odolańskiej 20 w Warszawie, w którym mieszkała.
“…Talent is a disability…” – Irena Eichlerówna.
“…I met Irena Eichlerówna thanks to Irena Dziedzic, whom I had known for some time, she invited me to her program on TVP, and I included her portrait in my exhibition FACE in FACE (1989) at the Zachęta National Gallery of Art in Warsaw. When I made an appointment with Irena Dziedzic for lunch at a restaurant on ul. Foksal in Warsaw on July 8, 1988, she called me and said that she could invite Irena Eichlerówna, who normally does not agree to photos. Of course, I was very happy, we met together and I managed to take several unique photos during the meeting. It may sound funny, but it seemed to me that during the meeting we traveled back in time and found ourselves before the war..." - Czesław Czapliński.
PORTRAIT with HISTORY – Irena Eichlerówna (19 April 1908 – 12 September 1990) was a Polish actress. She was considered to be "Poland's Eleonora Duse".
Filmography Films: 1933 - Wyrok życia; 1936 – Róża; 1938 - Krwawa rosa; 1948 - Ślepy tor; 1966 – Szyfry.
Theatre: 1964 - Kochany kłamca played Beatrice Stella Campbell; 1967 - Król Edypplayed Jokasta; 1967 - Wdowa po pułkowniku; 1968 - Korespondencja Chopina; 1972 - Dwa teatry played Matka; 1977 - Mindowe played Rogneda; 1978 - Filomena Marturano played Filomena; 1984 - Wspomnienie played Sara Bernhardt.
Orders and decorations include: Order of the Banner of Labor, 1st class (1959); Officer's Cross of the Order of Polonia Restituta (July 22, 1952); Medal of the 10th anniversary of the People's Republic of Poland (January 19, 1955).
Commemoration – Her name appears on a plaque commemorating artists distinguished for Polish culture, placed in 2020 on the building at ul. Odolańska 20 in Warsaw, where she lived.
