Nowy Jork
To miasto jest moje
i ja jestem jego
w kryształowym powietrzu
płyniemy wzdłuż brzegów
czy jest piękne? – to mało istotne pytanie
ważne że łodzią jest
i jest przystanią.
–Anna Frajlich 29 lipca 2001 (Łodzią jest i jest przystanią)
Anna Frajlich-Zając (ur. 10 marca 1942 r. w osadzie Katta Tałdyk koło Osz w Kirgistanie (wówczas ZSRR), dokąd w czasie wojny schroniła się jej matka) – poetka, prozaiczka, literaturoznawczyni, doktor slawistyki na New York University.
Rodzice pochodzili ze Lwowa. Po zakończeniu wojny rodzina zamieszkała w Szczecinie, gdzie Frajlich ukończyła liceum, następnie ukończyła filologię polską w Warszawie na UW i w tym samym roku wyszła za mąż za Władysława Zająca. Po studiach cztery lata pracowała w pismach dla niewidomych. Wyemigrowała z Polski wraz z mężem i synem w 1969 roku. Po kilkumiesięcznym oczekiwaniu na wizę do Stanów w Rzymie, osiadła w Nowym Jorku. Proces ten ilustruje korespondencja Felicji Bromberg, Anny Frajlich i Władysława Zająca wydana w tomie „Po Marcu –Wiedeń, Rzym, Nowy Jork” (2008).
W USA uzyskała doktorat na New York University i w latach 1982-2016 prowadziła zajęcia z języka polskiego oraz literatury polskiej XIX i XX wieku na Uniwersytecie Columbia. Interesuje się literaturą w ujęciu komparatystycznym.
Laureatka nagród m.in.: Nagrody Fundacji Kościelskich (1980); Nagrody Fundacji Nelly i Władysława Turzańskich (2003), Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za całokształt Twórczości (2015). Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Ordery Zasługi Rzeczpospolitej Polski (2002), Uhonorowana tytułem Ambasadora Szczecina (2008) oraz Wybitnego Polaka w USA w dziedzinie Kultury (2017), ostatnio uhonorowana Medalem Uniwersytetu Szczecińskiego (2020).
Frajlich debiutowała w 1958 r. jednocześnie w Warszawie w „Naszym Głosie” – polskim dodatku do żydowskiego pisma „Fołks Sztyme” i w „Głosie Szczecińskim”. W latach 60. związana z Forum Poetów Hybrydy. Na emigracji publikowała wiersze, eseje i artykuły w londyńskich „Wiadomościach”, w paryskiej „Kulturze”, w nowojorskim „Przeglądzie Polskim” i „Tygodniku Nowojorskim”.
Wydała tomy wierszy: Aby wiatr namalować (1976,2016), Tylko ziemia (1979,2016), Indian Summer (1982, 2018), Który las, (1986, 2018), Ogrodem i ogrodzeniem (1993), Jeszcze w drodze(1994), W słońcu listopada (2000), Znów szuka mnie wiatr (2001, wersja francuska w przekładzie Alice Catherine Carls: Le vent, à nouveau me cherche; 2002, 2012), Łodzią jest i jest przystanią (2013), W pośpiechu rzeka płynie (2020); arkusz poetycki: Drzewo za oknem (1990); wybory wierszy: Between Dawn and the Wind w przekładzie Reginy Grol (Pomiędzy świtem i wiatrem, 1991, 2006); Oceano tra di noi w przekładzie Marcina Wyrembelskiego (Ocean między nami, 2018); zbiór opowiadań: Laboratorium (2010, 2018); zbiór esejów: Czesław Miłosz. Lekcje(2011), oraz monografię: The Legacy of Ancient Rome in the Russian Silver Age (2007) obrazującą dziedzictwo starożytnego Rzymu w srebrnym wieku rosyjskiej poezji.
Jej zaangażowanie w kulturalne życie emigracji ilustruje korespondencja ze Stefanią Kossowską, ostatnią redaktorką „Wiadomości”: Definicja szczęścia. Listy do Anny Frajlich 1972-2003. (Archiwum Emigracji w Toruniu, 2007).
Od lat 90. stale współpracuje z pismami w Polsce: „Akcentem”, „Migotaniami”, „eleWatorem”, „Kwartalnikiem Artystycznym”, jej wiersze, ukazywały się także w „Tygodniku Powszechnym”, „Twórczości”, „Więzi”, „Odrze”, „Pograniczach”, oraz w wielu antologiach.
Eseje publikowane były w „Plusie Minusie” (pod red. Elżbiety Sawickiej), w „Dekadzie” oraz tomach zbiorowych: Rodzinna Europa. Pięć minut później (2011), Obecność. Wspomnienia o Czesławie Miłoszu (2013), Szekspiromania. Księga dedykowana pamięci Andrzeja Żurowskiego(2013), Zachwyt i rozpacz. Wspomnienia o Wisławie Szymborskiej (2014).
Wiersze ukazywały się w wielu językach angielskim, francuskim, włoskim, rosyjskim, rumuńskim, czeskim, hebrajskim.
Teksty historyczno-literackie publikowane były w tomach Życie w przekładzie, pod red. Haliny Stephan, (WL 2001), Polonistyka po amerykańsku, pod red. Haliny Filipowicz, Andrzeja Karcza i Tamary Trojanowskiej. (IBL. 2005), a także w pismach naukowych „Konteksty Kultury”, „Tematy i Konteksty” oraz inne.
W roku 2018 ukazał się tom "Tu jestem, zamieszkuję własne życie. Studia i szkice o twórczości Anny Frajlich" pod redakcją Wojciecha Ligęzy, Jolanty Pasterskiej.
W przygotowaniu znajduje się zbiór esejów Anny Frajlich w języku angielskim, który ukaże się w USA.
Pierwszy raz osobiście spotkałem Anne Frajlich w październiku 1980 r. na Brooklynie w Nowym Jorku. Jedno ze zdjęc, które jej wówczas zrobiłem znalazło się na mojej wystawie PORTRAITS AMERICANS of POLISH ORIGIN w maju 1981 r. w The Polish Institute of Arts and Sciences in America w Nowym Jorku. W swoim pokoju, gdzie pisała, jeszcze oczywiście na tradycyjnej maszynie, wszystko wyglądało jak u poetki, czyli zgadzał się obraz miejsca z osobą. Od tamtego czasu spotykaliśmy i spotykamy się w Nowym Jorku. Na wiosnę (1 kwietnia 2013 r.) umówiliśmy się w Central Parku w Nowym Jorku na zdjęcia. Urokliwy Central Park i poetka, gdzie w tle przebijają się wieżowce, najpełniej oddaje, to co pisze o Nowym Jorku, przez kilkadziesiąt lat poetka.
23 maja 2013 Anna Frajlich zagościła u mnie w „Artyści w Łaziekach”, gdzie odpowiedziała na pytania:
—Czesław Czapliński: Kim jest artysta?
—Anna Frajlich: Artysta to jest człowiek, który ma potrzebę podzielenia się swymi wrażeniami, myślami, bólem lub radością i czyni to w jakimś specyficznym języku – poezji, fikcji, malarstwa, dźwięków. Tak przypuszczam, ale nie wiem, czy jest to adekwatna definicja.
Odpowiedziała również na tzw. „Kwestionariusz Prousta” to rodzaj zabawy towarzyskiej znanej wśród europejskich mieszczuchów i salonowców co najmniej od 2 poł. XIX wieku. Tytuł kwestionariusza pochodzi od nazwiska francuskiego pisarza Marcela Prousta (ur. 1871 – zm. 1922). Kwestionariusz składał się z kilkunastu pytań dotyczących osobowości osoby, która na nie odpowiadała, jej upodobań, zamiłowań itp. Pozornie błahy, stał się kwestionariusz Prousta jednym z pierwszych przykładów „testu” osobowości.
—Główna cecha mojego charakteru?
–Staram się być słowna i w miarę wyrozumiała.
—Cechy, których szukam u mężczyzny?
–Te same, których szukam u kobiety – poczucie humoru, opanowanie, poczucie obowiązku, wyrozumiałość, życzliwość.
—Cechy, których szukam u kobiety?
–Poczucie humoru, opanowanie, wyrozumiałość, życzliwość. Szczerze mówiąc jeżeli chodzi o charakter, nie dzielę ludzi ze względu na płeć.
—Co cenię najbardziej u przyjaciół?
–Cechy powyżej wymienione plus lojalność.
—Moja główna wada?
–Przesadna uprzejmość, brak pewności siebie.
—Moje ulubione zajęcie?
–Odrabianie zaległości.
—Moje marzenie o szczęściu?
–Szczęście i spokój moich najbliższych.
—Co wzbudza we mnie obsesyjny lęk?
–Boję się o bezpieczeństwo moich najbliższych. Mam pewną formę lęku przestrzeni, wysokości, oraz przyspieszenia. A także lęk, że nie zdołam wywiązać się ze swoich obowiązków.
—Co byłoby dla mnie największym nieszczęściem?
–Nieszczęście moich najbliższych.
—Kim lub czym chciałabym być, gdybym nie była tym, kim jestem?
–Nie zadaję sobie tych pytań. Może pingwinem.
—Kiedy kłamię?
–Kiedy kłamstwo mogłoby kogoś obronić przed bólem.
—Słowa, których nadużywam?
–Szereg przekleństw. Głównie ze względu na ich terapeutyczną rolę.
—Ulubieni bohaterowie literaccy?
–Na tym etapie nie szukam już modelu życiowego. Tyle książek przeczytałam, przestudiowałam, że nie potrafię wybrać.
W dzieciństwie była to Franka z „Dziewcząt z Nowolipek” Poli Gojawiczyńskiej- wzruszało mnie to, że przechodząc ulicami zaglądała do okien, ja myśląc o niej robię to do dziś. Z dzieciństwa pamiętam też „Miasto mojej matki. W cieniu zapomnianej Olszyny” Juliusza Kadena Bandrowskiego, a to dlatego, że moja matka tęskniła do swego rodzinnego Lwowa.
—Ulubieni bohaterowie życia codziennego?
–Kiedy spotykam człowieka, który posiada zalety wymienione powyżej, to może stać się bohaterem mego życia codziennego. Mogę wymienić rodziców, red. Stefanię Kossowską, prof. Zoyę Yurieff.
—Czego nie cierpię ponad wszystko?
–Obłudy, zaprzedania się ideologii, agresji, dyskryminacji.
—Dar natury, który chciałabym posiadać?
–Słuch muzyczny.
—Jak chciałabym umrzeć?
–Spokojnie.
—Obecny stan mojego umysłu?
–Jeszcze względnie przydatny.
—Błędy które najczęściej wybaczam?
–Wybaczyć błędy popełniane mimowolnie.
Proust, zanim jeszcze został uznanym pisarzem, miał odpowiadać dwukrotnie na zestaw pytań zadanych przez przyjaciółkę; raz jako zaledwie nastolatek i ponownie jako młodzieniec. Manuskrypt z odpowiedziami Prousta został odnaleziony w roku 1924, już po śmierci słynnego pisarza. I w ten sposób nazwisko Prousta zostało powiązane z pytaniami z kwestionariusza na zawsze. Amerykańska pop-kultura pokochała zresztą stylistykę tego typu pytań. Od roku 1993 kwestionariusz Prousta zagościł na łamach „Vanity Fair” jako stała rubryka.
PORTRAIT with HISTORY Anna Frajlich–Zając
New York
This city is mine
and I am hers
in crystalline air
along the banks we sail
is she beautiful? – a question of small consequence
what matters is that she’s a boat
and that she is a harbor.
July 29, 2001
Translation by Ross Ufberg
Anna Frajlich-Zając (born on March 10, 1942 in the settlement of Katta Tałdyk near Osh in Kyrgyzstan (then the USSR), where her mother took refuge during the war) - a poet, prose writer, literary scholar, doctor of Slavic studies at New York University.
My parents came from Lviv. After the war, the family settled in Szczecin, where Frajlich graduated from high school, then graduated from Polish philology in Warsaw at the University of Warsaw and in the same year she married Władysław Zając. After graduation, she worked for the blind for four years. She emigrated from Poland with her husband and son in 1969. After waiting for several months for a visa to the States in Rome, she settled in New York. This process is illustrated by the correspondence of Felicja Bromberg, Anna Frajlich and Władysław Zając published in the volume 'After March - Vienna, Rome, New York' (2008).
In the USA, she obtained a PhD at New York University and in the years 1982-2016 she taught Polish and 19th and 20th century Polish literature at Columbia University. He is interested in literature in comparative terms.
Award winner among others: Kościelski Foundation Awards (1980); Awards of the Nelly and Władysław Turzański Foundation (2003), Awards of the Association of Polish Writers Abroad for Lifetime Achievement (2015). Decorated with the Knight's Cross of the Order of Merit of the Republic of Poland (2002), Honored with the title of Ambassador of Szczecin (2008) and Outstanding Pole in the USA in the field of Culture (2017), recently honored with the Medal of the University of Szczecin (2020).
Frajlich made her debut in Warsaw in 1958 at the same time in "Nasz Głos" (Polish Our Voice) - Polish addition to the Jewish magazine "Fołks Sztyme" and "Głos Szczeciński". In the 1960s, she was associated with the Hybrydy Poets Forum. In exile, she published poems, essays and articles in London's "Wiadomości", in Paris "Kultura", in New York "Przegląd Polski" and "Tygodnik New York".
She published volumes of poems: To paint the wind (1976, 2016), Only the earth (1979, 2016), Indian Summer (1982, 2018), Which forest, (1986, 2018), Garden and fence (1993), Still on the road (1994) ), In the Sun of November (2000), Wind is looking for me again (2001, French version translated by Alice Catherine Carls: Le vent, à nouveau me cherche; 2002, 2012), Łódź is and is a haven (2013), The river rushes in a hurry (2020); poetry sheet: Tree outside the window (1990); choice of poems: Between Dawn and the Wind translated by Regina Grol (Między dawit i wiatrrem, 1991, 2006); Oceano tra di noi translated by Marcin Wyrembelski (Ocean between us, 2018); collection of stories: Laboratory (2010, 2018); collection of essays: Czesław Miłosz. Lessons (2011), and a monograph: The Legacy of Ancient Rome in the Russian Silver Age (2007) depicting the heritage of ancient Rome in the silver age of Russian poetry.
Her commitment to the cultural life of emigration is illustrated by her correspondence with Stefania Kossowska, the last editor of "Wiadomości": Definition of Happiness. Letters to Anna Frajlich 1972-2003. (Emigration Archive in Toruń, 2007).
Since the 90s, she has been constantly cooperating with magazines in Poland: "Akcent", "Migotanie", "eleWator", "Kwartalnik Artystyczny", her poems, also appeared in "Tygodnik Powszechny", "Twórczości", "Więź", "Odra"," Borderlands ", and in many anthologies.
The essays were published in "Plus Minusie" (edited by Elżbieta Sawicka), in "Dekada" and in collective volumes: Rodzinna Europa. Five minutes later (2011), Presence. Memories of Czesław Miłosz (2013), Shakespearean. Book dedicated to the memory of Andrzej Żurowski (2013), Delight and despair. Memories of Wisława Szymborska (2014).
The poems were published in many languages: English, French, Italian, Russian, Romanian, Czech and Hebrew.
Historical and literary texts were published in the volumes Life in translation, edited by Halina Stephan, (WL 2001), American Polish Studies, edited by Halina Filipowicz, Andrzej Karcz and Tamara Trojanowska. (IBL. 2005), as well as in the scientific journals Contexts of Culture, Themes and Contexts, and others.
In 2018, the volume 'I am / I live my own life was published. Studies and sketch about the work of Anna Frajlich ”edited by Wojciech Ligęza, Jolanta Pasterska.
A collection of essays by Anna Frajlich in English is being prepared and will be published in the USA.
I first met Anne Frajlich in October 1980 in Brooklyn, New York. One of the pictures that I took of her then was on my exhibition PORTRAITS AMERICANS of POLISH ORIGIN in May 1981 at The Polish Institute of Arts and Sciences in America in New York. In her room, where she wrote, still of course on a traditional machine, everything looked like a poet's, that is, the picture of the place with the person agreed. Since then, we have met and we meet in New York. In the spring (April 1, 2013) we agreed to take pictures at Central Park in New York. The charming Central Park and the poet, where skyscrapers break through in the background, fully reflects what she writes about New York for several dozen years.
May 23, 2013 Anna Frajlich visited me in "Artists in Łazieki", where she answered the questions:
—Czesław Czapliński: Who is the artist?
—Anna Frajlich: An artist is a man who has a need to share his impressions, thoughts, pain or joy and does it in a specific language - poetry, fiction, painting, sounds. I suppose so, but I don't know if this is an adequate definition.
She also responded to the so-called "Proust Questionnaire" is a kind of social game known among European townspeople and salon owners at least from the second half of the 20th century. XIX century. The title of the questionnaire comes from the name of the French writer Marcel Proust (born in 1871 - died in 1922). The questionnaire consisted of a dozen or so questions about the personality of the person who answered them, their preferences, passions, etc. Apparently trivial, the Proust Questionnaire became one of the first examples of the "personality test".
—The main feature of my character?
- I try to be verbal and moderate.
—Features I'm looking for in a man?
- The same ones I'm looking for in a woman - sense of humor, self-control, sense of duty, forbearance, kindness.
—Characteristics I am looking for a woman?
- Sense of humor, self-control, forgiveness, kindness. To be honest about nature, I don't divide people by gender.
—What do I value most with friends?
–The features listed above plus loyalty.
—My major disadvantage?
- Excessive courtesy, lack of confidence.
—My favorite activity?
- Catching up the backlog.
—My dream of happiness?
-Happiness and peace of my loved ones.
—What causes me to be obsessed with fear?
- I'm afraid for the safety of my loved ones. I have some form of space fear, height, and acceleration. And also the fear that I won't be able to fulfill my duties.
—What would be my biggest misfortune?
- The happiness of my loved ones.
—Who or what I would like to be if I wasn't who I am?
- I don't ask myself these questions. Maybe a penguin.
—When I lie?
- When a lie could save someone from pain.
—Words I abuse?
- A number of curses. Mainly because of their therapeutic role.
—Loved literary heroes?
- At this stage, I'm not looking for a life model anymore. I've read so many books, studied that I can't choose.
As a child, it was Franka from Pola Gojawiczyńska's "Girls of Nowolipki" - I was moved by looking through the streets as I walked through the streets, I think about her to this day. I also remember from my childhood 'My mother's city. In the shadow of the forgotten Olszyna ”by Juliusz Kaden Bandrowski, and this is because my mother missed her native Lviv.
—Loved heroes of everyday life?
- When I meet a man who has the advantages mentioned above, he can become a hero of my everyday life. I can name parents, editor: Stefania Kossowska, prof. Zoya Yurieff.
—What I hate above all?
- Hypocrisy, selling out ideology, aggression, discrimination.
—Gift of nature that I would like to have?
- Musical hearing.
—How would I like to die?
-Calmly.
—Current state of my mind?
- Still relatively useful.
—The mistakes I forgive most often?
- Select errors made involuntarily.
Proust, even before becoming a recognized writer, was to answer twice a set of questions asked by a friend; once as a teenager and again as a young man. The manuscript with Proust's answers was found in 1924, after the death of the famous writer. And so Proust's name was linked to the questionnaire forever. American pop culture, moreover, loved the style of this type of question. From 1993, Proust's questionnaire appeared in the Vanity Fair as a permanent column.
