PORTRET z HISTORIĄ Aleksander Wojciechowski

Aleksander Wojciechowski (ur. 13 marca 1922 w Sosnowcu, zm. 20 sierpnia 2006 w Warszawie) – polski krytyk i historyk sztuki, specjalizujący się w sztuce XIX i XX w.

Był synem Aleksandra, lotnika i Janiny z Plenkiewiczów. Ojciec wywodził się z rodziny zesłańców po powstaniach z 1831 i 1863 roku, matka – z ziemiaństwa (majątek Klwaty w Radomskiem oraz Maksymówka na Ukrainie).

W czasie rewolucji ojciec, białogwardzista, zdołał wydostać się z Rosji i schronił się wraz z żoną u jej stryja, szambelana papieskie­go Ksawerego Plenkiewicza, proboszcza w Sosnowcu. Zginął śmiercią lotnika w 1921 roku w Grudziądzu, oblatując samoloty francuskie (SPAD), darowane przez Francję odradzającej się Polsce. 

Był doktorantem Juliusza Starzyńskiego. W latach 1950–1991 pracował w Instytucie Sztuki PAN, kierując ośrodkiem badań i dokumentacji plastyki współczesnej. Po przemianach październikowych był do 1960 redaktorem naczelnym „Przeglądu Artystycznego”, który w tym okresie propagował sztukę modernizmu i wziął z jego ramienia udział w konferencji nieborowskiej z członkami polskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki (AICA) 11–12 lutego 1958. W latach 1979–1998 sprawował funkcję prezesa Sekcji Polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki, a następnie został wybrany na honorowego prezesa Sekcji. Od 1989 był honorowym prezesem Związku Polskich Artystów Plastyków. W latach 80. był członkiem Komitetu Kultury Niezależnej podziemnej „Solidarności". Uczestnik Sympozjum Plastycznego Wrocław ’70. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 230-6-17). 

Wybrane publikacje, m.in.:  Z dziejów malarstwa pejzażowego: od renesansu do początków XX wieku, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1965; Droga do współczesności. Malarstwo europejskie 2 połowy XIX wieku, "Arkady", Warszawa 1968; Polskie malarstwo współczesne: kierunki, programy, dzieła, "Interpress", Warszawa 1977; Młode malarstwo polskie 1944-1974, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983; Polskie życie artystyczne w latach 1945-1960, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992.

Nagrody Nagroda "Miesięcznika Literackiego" (1976) za książkę "Młode malarstwo polskie 1944-1974" (Wyd. Ossolineum). 

„…Aleksandra Wojciechowskiego spotkałem i fotografowałem 30 stycznia 1987 r. w Nowym Jorku w PIASA, gdzie otrzymał Nagrodę Jurzykowskiego.

Polish Institute of Arts and Sciences of America – PIASA (Polski Instytut Nauk i Sztuk, Polski Instytut Naukowy w Ameryce) – to polonijna instytucja naukowa i dydaktyczna o charakterze organizacji non-profit, mająca siedzibę w Nowym Jorku na Manhattanie. 

Instytut powstał podczas II wojny światowej, w 1942. Jego założycielami byli znani polscy naukowcy, m.in. antropolog Bronisław Malinowski, historycy Oskar Haleckii Jan Kucharzewski, papirolog Rafał Taubenschlag, geograf i podróżnik Henryk Arctowski i poeta Jan Lechoń. Działalność instytutu miała być kontynuacją Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, która po rozpoczęciu niemieckiej okupacji została zlikwidowana.

Instytut był w latach 1942–1945 subwencjonowany przez Rząd RP na uchodźstwie, co było podstawą finansową jego działalności. Po wycofaniu w lipcu 1945 międzynarodowego uznania dla Rządu RP na uchodźstwie w konsekwencji ustaleń konferencji jałtańskiej Instytut odmówił podporządkowania się rządowi w Warszawie i domagał się wolności badań w ramach PAU. W konsekwencji członkowie Instytutu zostali w 1949 wykluczeni z działającej w Krakowie Polskiej Akademii Umiejętności. Po zakończeniu monopartyjnych rządów komunistycznych w Polsce w 1989 podjęto współpracę z odnowioną w Krakowie PAU. 

Instytut stawia sobie za cel informowanie amerykańskiego społeczeństwa o Polsce i jej dziedzictwie kulturowym, jak również wzmacnianie polsko-amerykańskich relacji.  Na liście członków Instytutu znajduje (lub znajdowało) się ok. 1 500 nazwisk, w tym: Zbigniew Brzeziński, Stanisław Skrowaczewski, Aleksander Wolszczan, Hilary Koprowski, Michael Novak, oraz nobliści – Roald Hoffmann, Czesław Miłosz i Frank Wilczek.  PIASA utrzymuje polską bibliotekę oraz archiwa, wydaje też kwartalnik naukowy pt „The Polish Review”. ..” – Czesław Czapliński.

W latach 1979–1988 Aleksander Wojciechowski pełnił funkcję prezesa Sekcji Polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki AICA. Od 1988 roku był jej prezesem honorowym. W tym samym czasie został także prezesem honoro­wym reaktywownego Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP).

Z okazji 80. urodzin Związek Polskich Artystów Plastyków zorganizował w roku 2002 w poznańskiej „Galerii u Jezuitów” benefis Jubilata z cyklu Gdzie są ludzie z tamtych lat – Aleksander Wojciechowski. Uroczystość została uświetniona specjalnym pokazem baletowym w choreografii Ewy Wycichowskiej. W związku z jubileuszem „Galeria u Jezuitów” wydała także Wielką powieść, napisaną w 1957 roku pod pseudonimem Jan Kanty pisarz amator, niepublikowaną wcześniej ze względu na zakaz cenzury.

Od lat 90. współpracował z pismem „Pokaz” i związaną z nim grupą krytyków.

Zmarł 19 sierpnia 2006 roku w Warszawie w wieku 84 lat. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim. Dziadek siedmiorga wnucząt.

Był autorem książek z zakresu historii sztuki, m.in.: Elementy sztuki ludowej w polskim przemyśle artystycznym XIX i XX wieku (Wrocław 1953); O sztuce użytkowej i użytecznej. Zbiór studiów i krytyk z zakrsu współpracy plastyki polskiej z rzemiosłem, przemysłem i architekturą w latach 1944–1954 (Warszawa 1955); Xawerego Dunikowskiego głowy wawelskie (Warszawa 1956, wspólnie z M. Walickim); Dzieje malarstwa pejzażowego – od renesansu do współczesności (Warszawa 1965); Droga do współczesności (Warszawa 1968); Toulouse Lautrec (Warszawa 1968, wyd. 2, 1974); Eduard Manet (Warszawa 1975); Młode malarstwo polskie (Wrocław–Warszawa 1975, wyd. 2, 1983); Polskie malarstwo współczesne (Warszawa 1977); Czas smutku, czas nadziei (Warszawa 1992).

Przez cały czas uprawiał też krytykę artystyczną. Opublikował ponad 200 rozpraw, studiów i artykułów w ponad 20 pismach, m.in. w „Przeglądzie Artystycznym”, „Współczesności”, „Miesięczniku Literackim”, „Przeglądzie Kulturalnym”, „Nowej Kulturze” i „Pokazie”.

Nagrody: 1974 – Polskiej Akademii Nauk za koncepcję i redakcję pierwszego tomu Polskiego Życia Artystycznego w latach 1890–1914; 1976 – „Miesięcznika Literackiego” za książkę Młode malarstwo polskie; 1984 – Fundacji Polcul za działalność w okresie stanu wojennego; 1986 – Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku za całokształt twórczości.

Odznaczenia: 1991 – Medal Komisji Edukacji Narodowej za działalność w ramach nurtu kultury niezależnej; 1999 – Krzyż Kawalerski Polonia Restituta.

PORTRAIT with HISTORY Aleksander Wojciechowski

Aleksander Wojciechowski (born 13 March 1922 in Sosnowiec, died 20 August 2006 in Warsaw) was a Polish art critic and art historian, specializing in nineteenth- and twentieth-century art.

He was the son of Aleksander, an aviator, and Janina née Plenkiewicz. His father came from a family of exiles deported after the Polish uprisings of 1831 and 1863, while his mother descended from the landed gentry, with estates in Klwaty in the Radom region and Maksymówka in Ukraine. During the Russian Revolution, his father, a White Guard officer, managed to escape from Russia and took refuge with his wife at the home of her uncle, Ksawery Plenkiewicz, a papal chamberlain and parish priest in Sosnowiec. He died in 1921 in Grudziądz in an авиа­tion accident while test-flying French SPAD aircraft donated by France to the newly reborn Polish state.

Wojciechowski was a doctoral student of Juliusz Starzyński. From 1950 to 1991 he worked at the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, where he headed the Centre for Research and Documentation of Contemporary Art. After the political changes of October 1956, he served as editor-in-chief of Przegląd Artystyczny until 1960; during this period the journal promoted modernist art. Representing the journal, he took part in the Nieborów Conference with members of the Polish section of the International Association of Art Critics (AICA) on 11–12 February 1958.

From 1979 to 1998 he was president of the Polish Section of the International Association of Art Critics and was later elected its honorary president. From 1989 he served as honorary president of the Association of Polish Artists and Designers. In the 1980s he was a member of the Committee for Independent Culture of the underground Solidaritymovement. He participated in the Wrocław ’70 Visual Arts Symposium. He was buried at Powązki Cemetery in Warsaw (section 230-6-17).

Selected publications include: Z dziejów malarstwa pejzażowego: od renesansu do początków XX wieku (From the History of Landscape Painting: From the Renaissance to the Early Twentieth Century), Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warsaw 1965; Droga do współczesności. Malarstwo europejskie 2 połowy XIX wieku (The Road to Modernity: European Painting of the Second Half of the Nineteenth Century), Arkady, Warsaw 1968; Polskie malarstwo współczesne: kierunki, programy, dzieła (Polish Contemporary Painting: Trends, Programmes, Works), Interpress, Warsaw 1977; Młode malarstwo polskie 1944–1974 (Young Polish Painting 1944–1974), Ossolineum, Wrocław 1983; Polskie życie artystyczne w latach 1945–1960 (Polish Artistic Life 1945–1960), Ossolineum, Wrocław 1992.

Awards: Miesięcznik Literacki Award (1976) for Młode malarstwo polskie 1944–1974 (Ossolineum).

“…I met and photographed Aleksander Wojciechowski on 30 January 1987 in New York at PIASA, where he received the Jurzykowski Award.

The Polish Institute of Arts and Sciences of America (PIASA) is a Polish émigré scholarly and educational institution operating as a non-profit organization, headquartered in Manhattan, New York. The Institute was founded during the Second World War in 1942 by distinguished Polish scholars, including the anthropologist Bronisław Malinowski; historians Oskar Halecki and Jan Kucharzewski; the papyrologist Rafał Taubenschlag; the geographer and explorer Henryk Arctowski; and the poet Jan Lechoń. Its mission was intended as a continuation of the Polish Academy of Arts and Sciences (PAU) in Kraków, which was dissolved after the onset of the German occupation.

Between 1942 and 1945, the Institute was subsidized by the Polish Government-in-Exile, which constituted the financial basis of its activities. After international recognition of the Government-in-Exile was withdrawn in July 1945 as a consequence of the Yalta Conference agreements, the Institute refused to submit to the government in Warsaw and demanded academic freedom within the framework of the PAU. As a result, in 1949 its members were excluded from the Polish Academy of Arts and Sciences operating in Kraków. Following the end of one-party communist rule in Poland in 1989, cooperation was resumed with the restored PAU in Kraków.

The Institute aims to inform American society about Poland and its cultural heritage, as well as to strengthen Polish–American relations. Its membership list includes (or has included) approximately 1,500 individuals, among them Zbigniew Brzeziński, Stanisław Skrowaczewski, Aleksander Wolszczan, Hilary Koprowski, Michael Novak, and Nobel Prize laureates Roald Hoffmann, Czesław Miłosz, and Frank Wilczek. PIASA maintains a Polish library and archives and publishes the scholarly quarterly The Polish Review.”– Czesław Czapliński.

From 1979 to 1988, Aleksander Wojciechowski served as president of the Polish Section of the International Association of Art Critics (AICA). From 1988 onward, he held the title of honorary president. At the same time, he also became honorary president of the reactivated Association of Polish Artists and Designers (ZPAP).

On the occasion of his 80th birthday, the Association of Polish Artists and Designers organized a jubilee celebration in 2002 at the “Galeria u Jezuitów” in Poznań, as part of the series Where Are the People from Those Years? – Aleksander Wojciechowski. The event was enhanced by a special ballet performance choreographed by Ewa Wycichowska. In connection with the jubilee, “Galeria u Jezuitów” also published Wielka powieść (The Great Novel), written in 1957 under the pseudonym Jan Kanty, amateur writer, previously unpublished due to censorship restrictions.

From the 1990s onward, he collaborated with the journal Pokaz and the circle of critics associated with it.

He died on 19 August 2006 in Warsaw at the age of 84 and was buried at Powązki Cemetery. He was the grandfather of seven grandchildren.

He was the author of numerous books on the history of art, including: Elements of Folk Art in Polish Artistic Industry of the 19th and 20th Centuries (Wrocław 1953); On Applied and Functional Art: A Collection of Studies and Criticism on the Cooperation of Polish Visual Arts with Crafts, Industry, and Architecture, 1944–1954 (Warsaw 1955); Xawery Dunikowski’s Wawel Heads (Warsaw 1956, co-authored with M. Walicki); The History of Landscape Painting – From the Renaissance to Modern Times (Warsaw 1965); The Road to Modernity (Warsaw 1968); Toulouse-Lautrec (Warsaw 1968; 2nd ed. 1974); Édouard Manet (Warsaw 1975); Young Polish Painting (Wrocław–Warsaw 1975; 2nd ed. 1983); Polish Contemporary Painting (Warsaw 1977); and A Time of Sorrow, a Time of Hope (Warsaw 1992).

Throughout his career he was also active as an art critic. He published more than 200 essays, studies, and articles in over 20 journals, including Przegląd Artystyczny, Współczesność,  Miesięcznik Literacki, Przegląd Kulturalny, Nowa Kultura, and Pokaz.

wards: – 1974 – Award of the Polish Academy of Sciences for the concept and editorial work on the first volume of Polish Artistic Life 1890–1914; – 1976 – Miesięcznik Literacki Award for Young Polish Painting; – 1984 – Polcul Foundation Award for activities during the period of martial law; – 1986 – Jurzykowski Foundation Award in New York for lifetime achievement.

Decorations: – 1991 – Medal of the Commission of National Education for activities within the independent culture movement;– 1999 – Knight’s Cross of the Order of Polonia Restituta.