„…To nie bóstwa się zmieniają, ale ich nazwy…” – Aleksander Gieysztor.
Aleksander Gieysztor, ps. „Borodzicz”, „Lissowski”, „Olicki”, „Walda” (ur. 17 lipca 1916 w Moskwie, zm. 9 lutego 1999 w Warszawie, pochowany na Cmentarzu Powązkowskim) –historyk mediewista, prof. UW, członek PAN.
Uczestnik kampanii wrześniowej, żołnierz Związku Walki Zbrojnej i AK, powstaniec warszawski, po jego klęsce 5 października trafił do niewoli, z której powrócił do Warszawy 28 maja 1945 roku.
Autor około pięciuset publikacji. Pełnił funkcje m.in.: dyrektor Instyttutu Historycznego UW (1955–1975), dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie (1979–1991), prezes Polskiej Akademii Nauk (1990–1992), prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1986–1992). W 1994 współzałożyciel Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. W 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu.
Doktor honoris causa paryskiej Sorbony, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Adama Mickiewicza i KUL.
Syn Aleksandra i Barbary z domu Popiel. Jego ojciec pracował w Moskwie jako pracownik Kolei Moskiewsko-Kazańskiej. Od 1921 mieszkał w Warszawie. Był absolwentem Gimnazjum Ludwika Lorentza. W 1937 ukończył studia w Instytucie Historycznym UW, później studiował w Paryżu.
Gdy w styczniu 1971 zapadła decyzja o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, Aleksander Gieysztor został członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy. Od 1971 członek PAN. Mianowany w 1975 wiceprzewodniczącym komitetu odbudowy Zamku Królewskiego. Pierwszy długoletni dyrektor Zamku (do 1991), związany od początku z jego odbudową, a jeszcze wcześniej z pracami badawczymi. Pierwsze publikacje dotyczące Zamku napisał już w latach 50. XX wieku.
Gdzie mogłem się więc spotkać z Aleksandrem Gieysztorem, jak nie na Zamku Królewskim w Warszawie – 21 stycznia 1989 r. Przyleciałem wówczas do Polski z Nowego Jorku, aby obserwować przygotowania do Okrągłego Stołu. Po intensywnej rozmowie i zdjęciach w gabinecie, poprosiłem Gieysztora, aby mnie oprowadził po Zamku Królewskim, chciałem to wykorzystać jako tło do zdjęć. Kiedy już właściwie wszystko miałem zrobione, przyszedł mi do głowy pomysł, aby wyjść z Gieysztorem przed Zamek Królewski, takiego zdjęcia, na pewno nikt nie ma. Kiedy mu o tym powiedziałem zgodził się bez słowa oporu i skierował do wyjścia, Całość sesji właśnie zakończyłem zdjęciem Gieysztora na pustym placu przed Zamkiem Królewskim, w którego odbudowie od początku uczestniczył, a potem nim zarządzał.
Aleksander Gieysztor jest Honorowym Obywatelem Miasta Warszawy (1992) oraz Miasta Pułtuska, a Wyższej Szkole Humanistycznej w Pułtusku nadano w 2002 imię Aleksandra Gieysztora. Od 2009 roku jest patronem ulicy w Warszawie. Przyznawane są również nagrody jego imienia: Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora oraz Nagroda „Przeglądu Wschodniego” im. Aleksandra Gieysztora. Odznaczony m.in.: Order Orła Białego (1994), Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1975), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1957), Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1944),, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (22 września 1944), Kawaler Orderu Legii Honorowej (1961, Francja), Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Niemcy), Krzyż Honorowy za Naukę i Sztukę I Klasy (1995, Austria), Krzyż Komandorski Orderu Zasługi (Włochy), Targa Europea (Włochy).
W swoim dziele „Mitologia Słowian”, wydanej po raz pierwszy w 1982 r., (której dwa pierwsze wydania rozeszły się w ponad 200 tys. egz.) Aleksander Gieysztor przybliża mitologię Słowian, rozumianą jako system alegorii, symboli, personifikacji, wyrażających stosunek człowieka do świata, a potencjał tradycyjnej kultury ujął następująco: „W nadziejach na wzbogacenie naszego plonu badawczego góruje dziś kultura ludowa, ów do dziś żywy, a w każdym razie niezbyt dawno uchwycony i opisany przez naukę relikt świadomości społecznej. (...) Dzięki innym badaczom, zwłaszcza etnografom, przedstawicielom antropologii kulturowej i semiotyki, doceniamy religioznawczy walor kultury ludowej, która także już wchodzi do warsztatu historyka religii. Każdego, kto bliżej się z nim zetknie, folklor zdumiewa i olśniewa prawdziwie długim trwaniem mitów ukrytych w obrzędach, bajkach, przysłowiach, nazwach osobowych i miejscowych, a czasem – zbyt rzadko wśród Słowian – w epice ludowej”.
PORTRAIT with HISTORY Aleksander Gieysztor (1916-1999)
"... It is not the deities that change, but their names ..." - Aleksander Gieysztor.
Aleksander Gieysztor, ps. "Borodzicz", "Lissowski", "Olicki", "Walda" (born July 17, 1916 in Moscow, died February 9, 1999 in Warsaw, buried in the Powązki Cemetery) - medieval historian, prof. UW, member of the Polish Academy of Sciences.
Participant in the September campaign, soldier of the Union of Armed Struggle and the Home Army, Warsaw insurgent, after his defeat on October 5, he was taken prisoner, from which he returned to Warsaw on May 28, 1945.
Author of about five hundred publications. He was, among others, director of the Historical Institute of the University of Warsaw (1955–1975), director of the Royal Castle in Warsaw (1979–1991), president of the Polish Academy of Sciences (1990–1992), president of the Warsaw Scientific Society (1986–1992). In 1994, co-founder of the Higher School of Humanities in Pułtusk. In 1989, participant in the Round Table talks.
Doctor honoris causa of the Paris Sorbonne, Jagiellonian University, Adam Mickiewicz University and the Catholic University of Lublin.
Son of Aleksander and Barbara nee Popiel. His father worked in Moscow as an employee of the Moscow-Kazan Railway. From 1921 he lived in Warsaw. He was a graduate of the Ludwik Lorentz Gymnasium. In 1937 he graduated from the Historical Institute of the University of Warsaw, later he studied in Paris.
When the decision to rebuild the Royal Castle in Warsaw was made in January 1971, Aleksander Gieysztor became a member of the Civic Reconstruction Committee. From 1971 a member of the Polish Academy of Sciences. In 1975 he was appointed vice-chairman of the Royal Castle reconstruction committee. The first long-term director of the Castle (until 1991), associated from the beginning with its reconstruction, and even earlier with research works. He wrote his first publications about the Castle in the 1950s.
So where could I meet Aleksander Gieysztor, if not at the Royal Castle in Warsaw - on January 21, 1989. Then I flew to Poland from New York to observe the preparations for the Round Table. After an intensive conversation and photos in the office, I asked Gieysztor to show me around the Royal Castle, I wanted to use it as a background for my photos. When I had done everything, I had an idea to go out with Gieysztor in front of the Royal Castle, such a photo, for sure nobody has. When I told him about it, he agreed without a word of resistance and directed me to leave. I just finished the whole session with a photo of Gieysztor on the empty square in front of the Royal Castle, in the reconstruction of which he participated in and then managed it.
Aleksander Gieysztor is an Honorary Citizen of the City of Warsaw (1992) and the City of Pułtusk, and in 2002 the Higher School of Humanities in Pułtusk was named after Aleksander Gieysztor. Since 2009, he has been the patron of a street in Warsaw. There are also awards granted in his name: Nagroda im. prof. Aleksander Gieysztor and the "Przegląd Wschodni" Award Aleksander Gieysztor. He was awarded, among others: the Order of the White Eagle (1994), the Commander's Cross with a Star of the Order of Polonia Restituta (1993), Commander's Cross of the Order of Polonia Restituta (1975), Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta (1957), Silver Cross of the Order of Virtuti Militari (1944) ,, Golden Cross of Merit with Swords (September 22, 1944), Knight of the Order of the Legion of Honor (1961, France), Grand Cross of the Order of Merit (Germany), Honorary Cross for Science and Art, 1st Class (1995, Austria), Commander's Cross of the Order of Merit ( Italy), Targa Europea (Italy).
In his work "Mythology of the Slavs", published for the first time in 1982 (the first two editions of which sold over 200,000 copies), Aleksander Gieysztor introduces the mythology of the Slavs, understood as a system of allegories, symbols, personifications, expressing human attitude to the world, and the potential of traditional culture he described as follows: “The hopes for enriching our research output are dominated today by folk culture, this alive until today, or at least not too long ago, a relic of social consciousness described by science. (...) Thanks to other researchers, especially ethnographers, representatives of cultural anthropology and semiotics, we appreciate the religious studies value of folk culture, which is also already entering the workshop of a historian of religion. Anyone who comes into contact with it, folklore amazes and dazzles with the truly long duration of myths hidden in rituals, fairy tales, proverbs, personal and local names, and sometimes - too rarely among Slavs - in folk epic ".
