„…Wychowałam się we Lwowie w rodzinie kultywującej tradycje artystyczne. Moja matka znakomicie grała na fortepianie, wujek był muzykiem, no i oczywiście ja przesiąkłam tą atmosferą uwielbienia dla sztuki. Wcześnie zaczęłam naukę śpiewu i gry na pianinie, którą potem kontynuowałam w konserwatorium czyli we Lwowskim Instytucie Muzyki…” – Irena Renata Anders.
Irena Renata Anders, z domu Iryna Jarosewycz, ps. art. Renata Bogdańska (ur. 12 maja 1920 w Bruntálu na terenie Śląska Czeskiego, zm. 29 listopada 2010 w Londynie, prochy Ireny Anders zostały pochowane przy mężu na cmentarzu na Monte Cassino 21 maja 2011) – artystka rewiowa, pieśniarka, aktorka, kapitan WP (awans z podporucznika w 2008), działaczka polonijna w Wielkiej Brytanii; żona gen. Władysława Andersa.
Pochodziła z ukraińskiej rodziny o tradycjach muzycznych. Jej ojciec, Mykoła Jarosewycz był księdzem grekokatolickim, kapelanem wojskowym Armii Austro-Węgier i Ukraińskiej Armii Halickiej. Matka, Ołena z Nyżankiwśkich była siostrą ks. Ostapa Nyżankiwśkiego – znanego ukraińskiego kompozytora, księdza greckokatolickiego i posła na Sejm Krajowej Galicji IX kadencji – i Ołeksandra Nyżankiwskiego, śpiewaka operowego.
Od 1926 mieszkała we Lwowie na Kulparkowie, gdzie ojciec od 1925 do 1944 był kapelanem w tamtejszym Państwowym Zakładzie dla Umysłowo Chorych. W latach 1929–1939 studiowała w Wtższym Instytucie Muzycznym im. Mykoły Łysenki, początkowo w klasie fortepianu, prowadzonej przez Nestora Nyżankiwskiego (syna Ostapa), później w klasach wokalnych.
W latach 30. XX wieku była solistką ukraińskiego zespołu Jabcio-jazz.
Po agresji ZSRR na Polskę i zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną przerwała studia. W czasie sowieckiej okupacji Lwowa występowała w teatrzyku rewiowym Feliksa Konarskiego (Ref-Rena). Występowała następnie jako solistka zespołu muzycznego Henryka Warsa Tea-Jazz, dając koncerty w ZSRR.
„…W roku 1940 znakomici artyści i muzycy uciekali masowo przed Niemcami i znaleźli się we Lwowie, w potrzasku bolszewickiego wroga. Ale Rosjanie mieli wtedy jeszcze jako taki respekt dla sztuki i obchodzili się z artystami-uciekinierami dość tolerancyjnie. Legitymacja artysty ratowała życie. Artystów rewiowych, do których należałam, podzielono na cztery zespoły, które miały jeździć po całej Rosji od Odessy aż po Syberię, żeby, jak nam to powiedziano, "propagować polską sztukę". W czasie tych występów zrodził się pseudonim artystyczny Renata Bogdańska. Przez jedenaście miesięcy jeździłam z grupą znakomitego kompozytora Henryka Warsa, "propagując sztukę...” – Irena Renata Anders.
„…My w Warszawie mamy nasze żony i dzieci, ale wolelibyśmy by raczej zginęły aniżeliby miały żyć pod bolszewikami. My wszyscy wolimy zginąć walcząc, aniżeli żyć na klęczkach…” – gen. Władysław Anders w rozmowie z Winstonem Churchillem w sztabie 2. Korpusu Polskiego, Włochy, 26 sierpnia 1944.
Po ataku Niemiec na ZSRR i rozpoczęciu formowania Armii Polskiej w ZSRR rzyłączyła się, wraz z mężem Gwidonem Boruckim i grupą artystów, do tworzącej się w Tockoje polskich jednostek. Działalność artystyczną kontynuowała w zespole „Polska Parada”, występując m.in. przed żołnierzami, formowanej armii. Przeszła szlak bojowy z oddziałów Władysława Andersa, począwszy od Tockoje, Buzułuku, następnie Iran, Irak, Palestynę, Egipt i Włochy. Dwa dni po bitwie o Monte Cassino wystąpiła wraz z zespołem na górze klasztornej, gdzie odbywały się walki, śpiewając po raz pierwszy (razem z mężem) piosenkę Czerwone maki na Monte Cassino. Odznaczona została Krzyżem Monte Cassino.
W 1946 zagrała główną rolę żeńską w polsko-włoskiej produkcji Michała Waszyńskiego Wielka droga, zorganizowanej i finansowanej przez Ośrodek Kultury i Prasy 2 Korpusu Polskiego. Film opowiada o wojennych losach żołnierzy 2 Korpusu; partnerem filmowym Ireny był Albin Ossowski. W tym samym roku zagrała w filmie Lo Sconosciuto di San Marino (Nieznajomy z San Marino), u boku Anny Magnani i Vittoria De Siki.
Po wojnie zamieszkała w Wielkiej Brytanii. Współpracowała jako artystka, z Marianem Hemarem i Konarskim. Występowała przed Polonią w Wielkiej Brytanii, Francji i Izraelu, a także w rozgłośniach BBC (w latach 1958–1962) i Radio Wolna Europa (w kabarecie Hemara). W 1948 poślubiła gen. Władysława Andersa. Dwa lata później urodziła córkę, Annę Marię. Anna Maria Anders (ur. 22 listopada 1950 w Londynie) –polityk i działaczka polonijna. W latach 2016–2019 sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnik prezesa Rady Ministrów do spraw dialogu międzynarodowego, senator IX kadencji, w 2016 przewodnicząca Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, od 2019 ambasador RP we Włoszech z akredytacją także w San Marino.
W 1986 jej mężem został amerykański oficer Robert Costa (1934–2007), z którym ma syna Roberta Władysława Costę (ur. 1993), żołnierza United States Army Rangers. Posiada obywatelstwo brytyjskie, amerykańskie oraz polskie.
Ukończyła filologię romańską na University of Bristol, a także studia typu MBA z ekonomii na Uniwersytecie Bostońskim. Była zatrudniona w Biurze Prasowym UNESCO w Paryżu oraz w przedsiębiorstwach branży naftowej i obrotu nieruchomościami.
Po śmierci matki została prezesem zarządu Fundacji im. gen. Władysława Andersa, zajmującej się m.in. udzielaniem stypendiów dla studentów pochodzenia polskiego z państw dawnego ZSRR.
Irena Renata Anders wspominała okres ich początkowej znajomości (wywiad dla angielskiej Cooltury) – „…Jak później przyznał się mąż, od razu wpadłam mu w oko. Uważnie śledził rozwój mojej kariery scenicznej. Dawał znać o swojej admiracji kwiatami czy upominkami - wszystko spokojnie i bez presji, żeby mnie nie wystraszyć ani nie zniechęcić. Z drugiej strony byliśmy współtowarzyszami twardej, żołnierskiej niedoli, oboje wiedzieliśmy, co to głód, nędza, strach i odwaga i te przeżycia stanowiły bazę wzajemnego zrozumienia, na której buduje się wszystkie trwałe związki...”.
Irenę Renatę Anders po raz pierwszy spotkałem i fotografowałem, kiedy razem z Feliksem Konarskim – poetą, pisarzem, aktorem i zespołem przyleciała z Londynu na występy do Nowego Jorku w marcu 1984 r. To była legenda, o której opowiadali mi żołnierze z 2. Korpusu gen. Andersa, których w Nowym Jorku było wielu. Jednym z nich Zdzisław Bau, który był korepondentem wojennym. Dzięki ich konekcji udało mi się do niej dostać prywatnie, kiedy miała zamkniętą próbę przed występem. Kiedy z odległośći poobserwowałem ją, pomyślałem, że chciałbym zrobić jej pełną gamę, od powagi i zamyślenia do pełni szczęścia. W czasie pierwszej nadarzającej się okazji przedstawiłem się i powiedziałej jej to. Uśmiechnęła się i powiedziała – ciekawy pomysł. Tak powstała seria portretów. Jej córkę Annę Marię Anders spotykałem podczas jej pobytów w Nowym Jorku. Fotografowałem ją 21 maja 2016 r. w Warszawie, kiedy wyszła jej ciekawa, pełna historii książka „Anna Maria Anders – Córka generała i piosenkarki”.
Po 1989 Irena Renata Anders regularnie przyjeżdżała do kraju, występując jako gość honorowy na uroczystościach państwowych na szczeblu centralnym.
Wielokrotnie odznaczana m.in. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (12 maja 2007, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność polonijną i społeczną), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (22 maja 1979), Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino, Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2006). Występowała w filmach m.in. 1946: Wielka droga, reż. Michał Waszyński; 1946: Lo Scanosciuto di San Marino, reż. Michał Waszyński; 1994: Renata Bogdańska-Anders, reż. Andrzej Konecki, film biograficzny; 2003: Seans, reż. Maria Dłużewska, dokument o powstaniu filmu Wielka droga.
PORTRAIT with HISTORY Irena Renata Anders
“... I grew up in Lviv in a family cultivating artistic traditions. My mother played the piano brilliantly, my uncle was a musician, and of course I soaked up this atmosphere of adoration for art. I started singing and playing the piano early, and then continued at the conservatory, that is at the Lviv Institute of Music…”- Irena Renata Anders.
Irena Renata Anders, née Iryna Jarosewycz, pseud. art. Renata Bogdańska (born May 12, 1920 in Bruntál in Czech Silesia, died November 29, 2010 in London, Irena Anders' ashes were buried next to her husband in the Monte Cassino cemetery on May 21, 2011) - revue artist, singer, actress, captain of the Polish Army (promoted from second lieutenant in 2008), activist of the Polish community in Great Britain; wife of General Władysław Anders.
She came from a Ukrainian family with musical traditions. Her father, Mykoła Jarosewycz, was a Greek Catholic priest, military chaplain of the Austro-Hungarian Army and the Ukrainian Army of Halychyna. Mother, Ołena née Nyżankiwskie, was the sister of Fr. Ostap Nyzankiwski - a famous Ukrainian composer, Greek Catholic priest and Member of Parliament of the National Galicia of the 9th term - and Oleksandr Nyzankiwski, an opera singer.
From 1926 she lived in Lviv in Kulparków, where her father was a chaplain at the local State Institute for the Mentally Ill. In the years 1929–1939 she studied at the Second Music Institute. Mykoły Łysenki, initially in the piano class led by Nestor Nyżankiwski (Ostap's son), later in the vocal classes.
In the 1930s she was a soloist of the Ukrainian Jabcio-jazz band.
After the USSR's aggression against Poland and the occupation of Lviv by the Red Army, she interrupted her studies. During the Soviet occupation of Lviv, she performed in the revue theater of Feliks Konarski (Ref-Rena). She then performed as a soloist in Henryk Wars' Tea-Jazz music group, giving concerts in the USSR.
“… In 1940, great artists and musicians fled en masse from the Germans and found themselves in Lviv, trapped by the Bolshevik enemy. But the Russians still had respect for art as such and treated the fugitive artists quite tolerantly. The artist's ID card saved lives. The revue artists I belonged to were divided into four teams that would travel all over Russia from Odessa to Siberia to, we were told, "promote Polish art". During these performances, the artistic pseudonym Renata Bogdańska was born. For eleven months I traveled with the group of the outstanding composer Henryk Wars, "promoting art ..." - Irena Renata Anders.
“… We have our wives and children in Warsaw, but we would rather they died than live under the Bolsheviks. We all prefer to die fighting rather than live on our knees ... ”- General Władysław Anders in a conversation with Winston Churchill at the headquarters of the 2nd Polish Corps, Italy, August 26, 1944.
After the German attack on the USSR and the beginning of the formation of the Polish Army in the USSR, she joined, together with her husband Gwidon Borucki and a group of artists, to the Polish units forming in Totskoye. She continued her artistic activity in the group "Polska Parada", performing, inter alia, against the soldiers, the formed army. It followed a combat route from Władysław Anders' troops, starting from Totskoye, Buzuluk, then Iran, Iraq, Palestine, Egypt and Italy. Two days after the Battle of Monte Cassino, she performed with the band at the monastery hill, where the fights took place, singing for the first time (together with her husband) the song Czerwone maki na Monte Cassino. She was awarded the Monte Cassino Cross.
In 1946, she played the main female role in the Polish-Italian production of Michał Waszyński Wielka Droga, organized and financed by the Culture and Press Center of the 2nd Polish Corps. The film tells the story of the soldiers of the 2nd Corps during the war; Irena's film partner was Albin Ossowski. That same year, she starred in the film Lo Sconosciuto di San Marino (The Stranger from San Marino), opposite Anna Magnani and Vittoria De Siki.
After the war, she moved to Great Britain. She collaborated as an artist with Marian Hemar and Konarski. She performed in front of the Polish community in Great Britain, France and Israel, as well as on the BBC (in 1958–1962) and Radio Free Europe (in the Hemar cabaret). In 1948 she married General Władysław Anders. Two years later, she gave birth to a daughter, Anna Maria. Anna Maria Anders (born November 22, 1950 in London) - politician and activist of the Polish community abroad. In 2016-2019, secretary of state in the Chancellery of the Prime Minister and plenipotentiary of the Prime Minister for international dialogue, senator of the 9th term, in 2016 chairman of the Council for the Protection of Memory of Struggle and Martyrdom, from 2019 the Polish ambassador to Italy with accreditation also in San Marino.
In 1986, her husband was the American officer Robert Costa (1934–2007), with whom she has a son, Robert Władysław Costa (born 1993), a soldier of the United States Army Rangers. He has British, American and Polish citizenship.
She graduated in Romance Philology from the University of Bristol and MBA in Economics from Boston University. She was employed at the UNESCO Press Office in Paris and in oil and real estate companies.
After the death of her mother, she became the president of the board of the Fundacja im. gen. Władysław Anders, dealing with, inter alia, granting scholarships for students of Polish origin from the former USSR countries.
Irena Renata Anders recalled the period of their initial relationship (interview for the English Coolture) - "... As my husband later admitted, I immediately caught his eye. He closely followed the development of my stage career. He let me know about his admiration for flowers or gifts - everything calmly and without pressure, so as not to scare me or discourage me. On the other hand, we were companions of the hard, soldier's misery, we both knew what hunger, poverty, fear and courage were, and these experiences constituted the basis of mutual understanding on which all lasting relationships are built ... ”.
I met and photographed Irena Renata Anders for the first time when, together with Feliks Konarski - a poet, writer, actor and band, she flew from London to perform in New York in March 1984. It was a legend told to me by the soldiers of the 2nd Corps of Gen. Anders, of whom there were many in New York. One of them was Zdzisław Bau, who was a war correspondent. Thanks to their connection, I was able to get to her privately when she had a closed rehearsal before the show. When I observed it from a distance, I thought I would like to do the full range of it, from seriousness and thoughtfulness to complete happiness. On the first occasion I had, I introduced myself and told her this. She smiled and said - interesting idea. This is how the series of portraits was created. I met her daughter Anna Maria Anders during her stays in New York. I photographed her on May 21, 2016 in Warsaw, when her interesting, full of history book "Anna Maria Anders - Daughter of the general and singer" was published.
After 1989, Irena Renata Anders regularly came to the country, appearing as a guest of honor at state ceremonies at the central level.
Awarded many times, incl. Commander's Cross of the Order of Polonia Restituta (May 12, 2007, for outstanding services for the independence of the Republic of Poland, for Polish diaspora and social activity), Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta (May 22, 1979), Golden Cross of Merit, Monte Cassino Commemorative Cross, Silver Medal for Merit to Culture Gloria Artis (2006).
She has appeared in films including 1946: The Great Way, dir. Michał Waszyński; 1946: Lo Scanosciuto di San Marino, dir. Michał Waszyński; 1994: Renata Bogdańska-Anders, dir. Andrzej Konecki, biographical film; 2003: Screening, dir. Maria Dłużewska, a documentary about the making of the film Wielka Droga.
