top of page
Szukaj
Zdjęcie autoraCzesław Czapliński

PORTRET z HISTORIĄ Czesław Niemen

Zaktualizowano: 18 lip


„…Ktoś mądry powiedział, że jeden procent talentu + 99% pracy składa się na efekt końcowy. Ja myślę, że to oczywiście jest przesadą. Trzeba mieć jakąś iskrę bożą, ale z pewnością sama iskra nie wystarcza i trzeba zapału – słowem trzeba rozniecić tę iskrę…”– Czesław Niemen.


Czesław Niemen, właściwie Czesław Juliusz Niemen-Wydrzycki (ur. 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach w ówczesnym województwie nowogródzkim (obecnie Białoruś), zm. 17 stycznia 2004 w Warszawie, urna z prochami została złożona w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim) – kompozytor, multiinstrumentalista, piosenkarz i wokalista rockowy, autor tekstów piosenek.

Jego rodzicami byli Anna z domu Markiewicz (1897–1986) i Antoni Wydrzycki (1896–1960), wykonujący liczne prace rzemieślnicze, m.in. strojenie fortepianów i naprawę zegarów. Miał siostrę Jadwigę. Śpiewał już w szkolnym chórze w szkole dziesięciolatce oraz w chórze kościelnym (tam grał też na organach). Wraz z chórem szkolnym koncertował w innych szkołach. W latach 1953–1954 uczęszczał do klasy fortepianu liceum pedagogicznego w Grodnie.

Został przesiedlony do powojennej Polski w 1958 w ramach ostatniej fali masowych wysiedleni Polaków z Kresów Wschodnich. Rodzina Wydrzyckich zdecydowała się ostatecznie na repatriację, by Niemen uniknął powołania do Armii Radzieckiej. Rodzina rok spędziła w obozie dla repatriantów w Drawsku Pomorskim, a następnie zamieszkała w Świebodzinie, Białogardzie i ostatecznie Kołobrzegu, a Czesław znalazł się w Gdańsku, gdzie rozpoczął naukę w średniej szkole muzycznej, w klasie fagotu. Równocześnie występował w studenckich teatrach, kabaretach i klubie Żak w Gdańsku, śpiewając po hiszpańsku i polsku piosenki latynoamerykańskie, akompaniując sobie na gitarze. Dwie z tych piosenek pojawiły się potem na jego pierwszej płycie. Jednocześnie zarabiał, pracując dorywczo w porcie lub strojąc fortepiany. W tym okresie poznał i zaprzyjaźnił się z Helmutem Nadolskim.

W 1960 urodziła się jego córka Maria. Wraz z rodziną mieszkał wówczas w Sopocie. Z pierwszą żoną rozwiódł się w 1971.

W 1962 poznał Franciszka Walickiego, który zaczął go promować i organizować występy. W tym samym roku odniósł duży sukces na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie i w nagrodę odbył trasę po kraju z zespołem Czerwono-Czarni. To właśnie Walicki z trudem przekonał Niemena, by zamiast piosenek latynoskich i rosyjskich zaczął grać rocka.

Po odniesieniu pierwszych sukcesów w konkursach wykonawców amatorów, zaczął dzięki Walickiemu występować z zespołem Niebiesko-Czarni i komponować. 10 października 1962 nagrał z nimi małą płytę, tzw. EP, z czterema utworami, w tym śpiewaną przez siebie piosenką „Lekcja twista”. Związał się uczuciowo z solistką zespołu Adą Rusowicz. W 1963 wystąpił na I Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu z własną kompozycją „Wiem, że nie wrócisz”, która przeszła niezauważona. Wyróżniono go tam dopiero w 1964.

W grudniu 1963 wystąpił z grupą Niebiesko-Czarni w paryskiej Sali Olympia. W tym okresie, za namową żony Franciszka Walickiego Czesławy, Wydrzycki zaczął posługiwać się pseudonimem artystycznym Niemen, jako nie tylko atrakcyjniejszym marketingowo w Polsce, ale także łatwiejszym do wymówienia dla cudzoziemców. W połowie lat 70. oficjalnie zmienił nazwisko na Niemen-Wydrzycki. Nazwisko Niemen Wydrzycki przyjął od rzeki Niemen, płynącej w pobliżu jego miejsca urodzenia.

Od 18 do 20 stycznia 1964 wraz z grupą Niebiesko-Czarni występował przed koncertami Marleny Dietrich w Sali Kongresowej w Warszawie.

Z grupą Niebiesko-Czarni występował na koncertach w Polsce, m.in. na festiwalu w Sopocie w 1965, na Węgrzech i we Francji. W listopadzie 1965 wystąpił jako solista na festiwalu w Rennes, gdzie zdobył statuetkę Srebrnego Gronostaja za kompozycję i nagrodę specjalną jury za najbardziej oryginalny debiut. Z Niebiesko-Czarnymi nagrał kilka małych płyt, zrealizował też wiele nagrań dla radia. Zakończył współpracę z zespołem w listopadzie 1965, po trasie koncertowej w Jugosławii.

Debiutował jako piosenkarz bigbitowy, śpiewając rock and rollowe i rockowe piosenki w stylu The Beatles oraz ballady. Do największych przebojów pierwszego okresu należą dynamiczny utwór „Czy wiesz?” i sentymentalna ballada „Pod Papugami”. Wkrótce jednak zaczął zmierzać w stronę ambitniejszej muzyki, adresowanej do bardziej wymagającej młodzieży akademickiej. Utwory z okresu współpracy z grupą Niebiesko-Czarni nagrał potem na nowo na płycie Czy mnie jeszcze pamiętasz? z grupą Akwarele.

Jesienią 1966 wraz z muzykami formacji Chochoły utworzył zespół Akwarele. W roku następnym odbył z nimi pierwszą trasę, rozpoczętą koncertem 16 stycznia 1967 w Jeleniej Górze. Dokonał nagrań dla radia i na małą płytę, a w kwietniu 1967 zarejestrował materiał na longplay Dziwny jest ten świat. 25 czerwca 1967 wystąpił z piosenką tytułową z płyty „Dziwny jest ten świat” na festiwalu w Opolu, gdzie wzbudził wielkie zainteresowanie i otrzymał m.in. nagrodę Polskiego Radia. Piosenka „Dziwny jest ten świat” stała się najbardziej znanym z polskich protest songów i hymnem młodzieży końca lat 60.

W 1967 wystąpił m.in. na festiwalu w Sopocie oraz w Kolonii w Niemczech, a w styczniu 1968 śpiewał na targach MIDEM w Cannes. Niemen nagrał album Sukces, który został złotą płytą, stał się też bohaterem krytycznego filmu krótkometrażowego pod tym tytułem, w reżyserii Marka Piwowskiego, który pokazano w czerwcu 1968. W październiku 1968 Niemen i Akwarele nagrali jeszcze płytę Czy mnie jeszcze pamiętasz?, a w grudniu Niemen odebrał wspomnianą złotą płytę.

Od lutego 1969 do lipca 1970 z zespołem występował we Włoszech, początkowo jako «I Niemen», a od lipca 1969 w zmienionym składzie jako „Niemen Enigmatic”. Nagrał kilka singli, zarejestrował też fragmenty koncertów. Grał głównie w klubach, a w czerwcu 1970 wystąpił na festiwalu Cantagiro. Czesław Niemen blisko związał się z piosenkarką Faridą, z którą w listopadzie 1970 odbył trasę po Polsce. W swej twórczości włączał się w kolejne dominujące w światowej muzyce rockowej prądy, tworząc własne, indywidualne i charakterystyczne odmiany muzyki – od rocka psychodelicznego przez symfoniczny rock progresywny (album Niemen Enigmatic z monumentalnym utworem „Bema pamięci żałobny-rapsod” do tekstu C.K.Norwida) aż po awangardowy jazz-rock (albumy Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2) oraz muzykę elektroniczną. W październiku 1969, w przerwie włoskich występów, muzycy nagrali płytę z czterema kompozycjami do słów wybitnych polskich poetów, która ukazała się na początku 1970 jako Niemen Enigmatic. Album odniósł duży sukces. Na przełomie 1969/70 zrealizowano też film ilustrujący utwór „Bema pamięci żałobny rapsod”.

W styczniu 1971 nowy skład zarejestrował materiał na podwójny album Niemen z ambitną muzyką w jazzrockowym duchu, wykorzystując także dwa wiersze Norwida. Występował w kraju oraz m.in. w Czechosłowacji i Finlandii. W tym czasie Czesław Niemen uzyskał mieszkanie w Warszawie przy ul. Niecałej 8, finalizował też sprawę rozwodową. Pod koniec 1971 wziął udział w nagraniu płyty z muzyką Andrzeja Kurylewicza. W ciągu całej swej kariery wielokrotnie wspomagał różnych artystów w nagraniach i brał udział w zbiorowych przedsięwzięciach muzycznych czy muzyczno-teatralnych. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, m.in. dla Ady Rusowicz. Przez lata powstały dziesiątki wersji jego piosenek. Czesław Niemen, od 1968 grający na organach Hammonda, z wolna rozbudował swoje klawiszowe instrumentarium, dodając najpierw melotron, a potem, jako pierwszy polski muzyk, syntezator Mooga. Nowoczesne i drogie wówczas wyposażenie pozwoliło mu nagrać wspomniany, prawie całkowicie elektroniczny album, stawiający go w jednym rzędzie z takimi awangardowymi muzykami i grupami jak Tangerine Dream, Klaus Schulze czy Vangelis.

Jesienią 1971 Niemen zetknął się z awangardowym kontrabasistą Helmutem Nadolskim. Z nim oraz z muzykami grupy SBB stworzył Grupę Niemen, która działała od grudnia 1971 do sierpnia 1973. Występował z nią i nagrywał trębacz Andrzej Przybielski. W styczniu 1972 w Monachium nagrano płytę Strange Is This World, w sierpniu 1972 w kraju dwie płyty częściowo improwizowane Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2, a w sierpniu 1973, również w Monachium, album Ode to Venus. Zespół jego wystąpił w kilku krajach europejskich i zebrał pozytywne recenzje krytyki muzycznej. Równocześnie Czesław Niemen zaczął nagrywać muzykę filmową, którą tworzył przez prawie 10 lat. Wiosną 1973 zarejestrował też w Monachium utwory na płytę solową Russische Lieder. W styczniu i lutym 1974 z renomowanymi muzykami sesyjnymi nagrał w Nowym Jorku płytę Mourner’s Rhapsody.

Grupa Niemen zakończyła swoją działalność koncertem w Białymstoku w sierpniu 1973. W następnym miesiącu powstała grupa Niemen Aerolit, która nagrała m.in. materiał na pośmiertną płytę 41 Potencjometrów Pana Jana, a w końcu roku 1974 płytę zatytułowaną nazwą zespołu. Jego działalność przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego w marcu 1975, którą Niemen głęboko przeżył. Zadedykował mu płytę Katharsis, nagraną solo również w 1975.

W 1975 Niemen poślubił swą drugą żonę Małgorzatę, z którą miał dwie córki Natalię (ur. 1976) i Eleonorę (ur. 1977). Występował solo i w zmieniających się składach, nagrywał sporo muzyki teatralnej, korzystając od 1977 roku ze studia Teatru Narodowego w Warszawie. Na przełomie lat 1976/77 nagrał podwójną płytę Idee Fixe, wydaną na początku 1978. Latem 1976 otrzymał odznakę Zasłużony Działacz Kiltury i Złoty Krzyż Zasługi. Pod koniec roku odbył wielkie tournée po ZSRR, gdzie wystąpił też w październiku 1977 i kwietniu 1979. W maju 1977 nagrał program dla telewizyjnego bloku Studio 2, potem występował w USA, a w lutym 1978 koncertował na festiwalu jazzowym w Bombaju. W 1977 roku dał recital na Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze. Latem 1978 zaproszono go do Hawany na Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów.

W 1978 ukazała się kaseta ze złotymi przebojami artysty, a rok później płyta z podobnym materiałem. W czerwcu 1979 Czesław Niemen wystąpił na festiwalu w Opolu, a 24 sierpnia 1979 w Sopocie zdobył Grand Prix Festiwalu Interwizji piosenką „Nim przyjdzie wiosna”. Pod koniec roku Polskie Nagrania bez wiedzy Niemena wydały na krajowym rynku kompilacyjną płytę Postscriptum, która została opracowana jedynie w celach promocyjnych na targi MIDEM w Cannes odbywające się w styczniu 1980 roku (był to jeden z wielu przypadków lekceważenia artystycznej woli muzyka).

W 1981 roku Czesław Niemen opracował kompozycje muzyczne do spektaklu teatralnego pt. Tragedia Romantyczna, którego osiem przedstawień w katowickim Spodku widziało 52 tysiące osób, a który był wystawiony przez studentów WRTV i górnośląską Solidarność.

Pamiętam w latach 70-tych w liceum w Łodzi, dziewczyny zbierały zdjęcia Niemena, wycinały je z gazet i wklejały do zeszytów. Już to, że miałem takie samo imię jak on, pomagało mi w relacjach z nimi. Za co podziękowałem Niemenowi podczas naszego pierwszego spotkania w Nowym Jorku, z czego szczerze się zaśmiewał.


Pierwszy raz spotykaliśmy się w Nowym Jorku w kwietniu 1981 r., kiedy Niemen przyleciał na koncerty. Myślałem, że zrobię serię zdjęć, podczas próby i na tym się skończy. Kiedy manager przedstawił mnie, jako portrecistę zajmującego się fotografowaniem wybitnych osobistości kultury i polityki. –To mamy dużo do porozmawiania, bo ja też pasjonuję się fotografią – powiedział Niemen. O czym miałem możliwość przekonać się i co ważniejsze zarejestrować, aby ktoś nie mówił, że opowiadam bajki. Niemen wyciągnał aparat fotograficzny i zamiast ćwiczyć na próbie, zaczął chodziś między muzykami (Michał Urbaniak oraz wybitny perkusista Billy Cobchan) i z pasją ich fotografować. A ja fotografowałem go w akcji. Widziałem, że kilka razy skierował aparat w moją stronę. Niestety nie mam swojego portretu, zrobionego przez Niemena, tak jak nie mam mojego portretu zrobionego przez Warhola, kiedy jemu robiłem zdjecia, on zrobił mnie. Swoją drogą muszę zapytać wdowe Małgorzatę Niemen, może będzie można odszukać te negatywy.

Musze powiedzieć, że każde następne nasze spotkanie, a było ich kilka, dotyczyło fotografii, a kiedy na początku lat dziewiędziesiątych pojawił się Photoshop i fotografia cyfrowa, to już nie było końca i pokazywałem mu ważne miejsca z punktu fotografa w Nowym Jorku. To ciekawe, bo większość tak zwanych fotografów, zatrzymuje się na samym pstrykaniu zdjęć. Niemen poznawał tajniki obróbki zdjęć w Photoshopie, przetwarzania zdjęć…

9 maja 2013 r. miałem niezwykłe spotkanie w Warszawie z wdową po Niemenie – Małgorzatą Niemen (modelka, malarka, aktorka). Siedzieliśmy w kawiarni na Placu Konstytucji, gdy nagle pojawił się pisarz Marek Nowakowski, który mieszkał nieopodal i często się tam spotykaliśmy. Jak mnie zobaczył, to podszedł, aby się przywitać. Przedstawiłem go Małgorzacie Niemen, która sięgnęła gwałtownie do torby i wyciągnęła profesjonalny aparat fotograficzny i skierowała na Marka, który był zupełnie zaskoczony tą sytuacją. Uwieczniłem zupełnie przypadkową sesję.


„…Co z tego, że człowiek siądzie przy komputerze. Komputer sam nic nie zrobi. Niestety. To prawda, posłużyłem się narzędziem komputerowym, lecz bez żadnego namaszczenia. Ten instrument po prostu mi pomógł bardziej samodzielnie, bardziej komfortowo zrealizować zamysł…” – Czesław Niemen.


Karierę Czesława Niemena zakłóciło wprowadzenie stanu wojennego. W maju 1982 z grupą Kombi wystąpił w Sztokholmie, ukazała się też kaseta z jego muzyką filmową. Później występował sporadycznie, np. w listopadzie 1984 grał w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, a 12 grudnia 1985 grał w klubie Stodoła w Warszawie. 11 i 12 lipca 1986 zaśpiewał na zlocie Old Rock Meeting w Operze Leśnej w Sopocie, a jesienią zagrał na festiwalu Jazz Jamboree w Warszawie. W 1987 wystąpił w Jarocinie, potem grał w Skandynawii, a 29 listopada 1987 dał koncert w Queen Elizabeth Hall w Londynie. W 1989 ukazała się pierwsza od wielu lat płyta Niemena z nowym materiałem, przygotowywana przez lata Terra Deflorata, wydana dwa lata później także na CD.

1 marca 1990 Niemen wystąpił na Festiwalu w San Remo, a rok później ponownie na MIDEM. W 1992 wziął udział w spektaklu Księga Krzysztofa Kolumba w Teatrze Muzycznym w Gdyni. W maju 1993 grał w Nowym Jorku, a w 1995 wziął udział wraz z zespołem Dżem i wieloma zaproszonymi muzykami w koncercie upamiętniającym zmarłego Ryszarda Riedla. Występ ten zarejestrowano i wydano na płycie List do R. na 12 głosów.

Zaczął publikować felietony w miesięczniku muzycznym Tylko Rock. Gorąco protestował przeciw pirackim edycjom jego nagrań, które wtedy obficie pojawiły się na kasetach magnetofonowych, a potem na kompaktach. Wyraźnie dawał do zrozumienia, że nie zamierza nagrywać nowych płyt do czasu prawnego uregulowania sytuacji na rynku muzycznym. Pomiędzy 1991 a 1996 ukazało się kilka edycji wznowień jego najwcześniejszych albumów. Pierwsza seria, wydawana przez Digiton, zakończyła się na albumie Niemen Aerolit, druga – zatytułowana Niemen retrospekcja – na Marionetkach (kompilacja wydanych niezależnie od siebie LP Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2). W ramach trzeciej serii, noszącej tytuł Od początku, wydawanej przy współpracy z Polskimi Nagraniami, ukazało się tylko pięć albumów. W 1995 wydana została pierwsza autoryzowana przez Niemena składanka kompaktowa jego wczesnych nagrań, pt. Sen o Warszawie. Dwa lata później wziął gościnny udział w nagraniu cegiełki na rzecz ofiar powodzi, Moja i twoja nadzieja’97. W 1999 Czesław Niemen został wybrany na wykonawcę wszech czasów w plebiscycie „Polityki”, w związku z czym dał kilka koncertów w Trójce.


„…Jest to wielka literatura, w której powiedziane zostało wszystko, co wciąż jest dla nas najistotniejsze. To, co Norwid mówił na każdy temat w XIX wieku, pozostaje aktualne w wieku XXI, także po tym, co ostatnio stało się w Ameryce…” – Czesław Niemen (2001).


29 września 2001 wystąpił w Warszawie na koncercie pamięci C. K. Norwida, a 17 listopada 2001 wyszła ostatnia jego płyta studyjna spodchmurykapelusza, promowana singlem kompaktowym z trzema wersjami utworu Jagody szaleju. Została przychylnie przyjęta przez słuchaczy i krytyków. W roku 2002 i 2003 ukazały się dwa 6-płytowe, kolekcjonerskie boksy Od początku I i Od początku II obejmujące albumy wydane w Polsce w latach 1967–1980, uzupełnione odautorskim komentarzem i wspomnieniami muzyka.

Swojej drugiej żonie Małgorzacie poświęcił takie utwory, jak „Baby M.”, „Z listu do M.”, „Moje zapatrzenie”, „Postscriptum”.


„…My byliśmy z Czesławem ponad 30 lat, jego brak jest jak brak ręki. Pomału staram się odnaleźć w tym wszystkim. Na początku otaczało mnie coś w rodzaju ciemnego smogu – poruszałam się, uśmiechałam, rozmawiałam, ale to byłam druga ja. Do dzisiaj jestem podwójna…” – Małgorzata Niemen (2007).


Powstało kilka książek poświęconych Niemenowi m.in. 1974 – Wacław Panek, Niemen. Kształty mitu, 2004 – Roman Radoszewski, Czesław Niemen: Kiedy się dziwić przestanę. Monografia artystyczna, 2004 – Marek Gaszyński, Czas jak rzeka, 2005 – Dariusz Michalski, Niemen o sobie, 2006 – Tadeusz Skliński, Niemen: dyskografia, fakty, twórczość, 2009 – Dariusz Michalski, Czesław Niemen: Czy go jeszcze pamiętasz?, 2010 – Jan Edward Czachor, Czesław Niemen w Świebodzinie, Stowarzyszenie Pamięci Czesława Niemena w Świebodzinie, 2010.

Niemenowi poświęcone były filmy m.in. 1968 – „Sukces” reż. Marek Piwowski, 1976 – „Niemen” reż. Krzysztof Rogulski, 2005 – „Czas jak rzeka...” reż. Eugeniusz Szpakowski, 2007 – „Czesław Niemen” – reż. Eugeniusz Szpakowski, 2008 – „Coś co kocham najwięcej” reż. Eugeniusz Szpakowski, 2012 – „Coś co kochał najwięcej...” reż. Eugeniusz Szpakowski, 2014 – „Sen o Warszawie” –reż. Krzysztof Magowski.

Wielu szkołom nadano imię Czesława Niemena m.in. 26 maja 2006 r. nadano imię Czesława Niemena Zespołowi Szkół Muzycznych we Włocławku, 31 maja 2008 Publicznemu Gimnazjum nr 2 w Strzelcach Opolskich, gdzie odsłonięto także pomnik piosenkarza, 2 czerwca 2009 Gimnazjum nr 25 w Warszawie, a 19 listopada 2009 Gimnazjum nr 3 w Świebodzinie. W tym też mieście 20 czerwca 2009 roku, z udziałem rodziny artysty, odsłonięto Ławeczkę Czesława Niemena. 12 maja 2016 r. nadano Gimnazjum nr 1 w Lubinie imię Czesława Niemena, jego żona Małgorzata Niemen odsłoniła pamiątkową tablicę w hołdzie patronowi. Szkoła zyskała również sztandar z wizerunkiem artysty. W Poznaniu znajduje się studium piosenkarskie im Czesława Niemena.

Czesław Niemen pojawił się na monetach m.in. 17 czerwca 2009 NBP wyemitował monetę powszechnego obiegu o nominale w zł ze stopu Nordic Gold pamięci Niemena, a 19 czerwca dwie srebrne monety kolekcjonerskie o nominale 10 zł, wybite stemplem lustrzanym: okrągłą i kwadratową (klipą). Umieszczono na nich wizerunki Czesława Niemena i jego płyt. Projektantem obu monet oraz rewersu monety powszechnego obiegu jest Robert Kotowicz.

Piosenka Niemena Sen o Warszawie od 12 marca 2004 r. jest wykonywana przed każdym spotkaniem Legii Warszawa na Stadionie Wojska Polskiego w Warszawie jako hymn kibiców.

W roku 2004 (20 sierpnia) oraz 2009 (23 sierpnia) na festiwalu w Sopocie jeden dzień poświęcono twórczości Niemena, a od jesieni 2005 r. w Słupsku odbywa się Festiwal Młodych Talentów Niemen Non Stop pod patronatem Miejskiego Centrum Kultury w Słupsku, prezydenta Słupska i marszałka województwa pomorskiego, na którym młodzi artyści śpiewają utwory Niemena oceniane przez profesjonalne jury. Od 2009 r. festiwal ten obejmuje patronatem medialnym TVP Kultura. Stowarzyszenie Pamięci Czesława Niemena corocznie organizuje zjazd niemenologów w Łagowie. W 2019 roku (21 sierpnia) amerykański zespół Metallica wykonał na Stadionie Narodowym w Warszawie utwór Niemena „Sen o Warszawie”.

Muzeum poświęcone Niemenowi jest w Starych Wasiliszkach.

Tablica pamiątkowa poświęcona pamięci artysty w jego rodzinnej miejscowości. 20 lutego 2011 roku we wsi Stare Wasiliszki na Białorusi, w domu, w którym urodził się Czesław Niemen, otwarto muzeum jego imienia. W domu znajduje się część oryginalnego wyposażenia, w większości podarowanego przez mieszkańców Wasiliszek, którzy otrzymali je od rodziny artysty w czasie ich wyprowadzki do Polski.


„…Czesław był dla mnie wzorem, gdyby nie on, nie zdecydowałbym się nigdy na granie muzyki rozrywkowej. Jego odejście jest dla mnie jak śmierć Agnieszki Osieckiej. Czuję się tak, jakby mi ktoś coś zabrał cennego. Był częścią mojego życia, choć nie byliśmy bliskimi przyjaciółmi…” – Seweryn Krajewski (na wiadomość o śmierci Niemena).


W wielu miastach znajdują się ulice, ronda, place Imienia Niemena m.in. Białogard (ulica), Bielsko-Biała (rondo), Bochnia, Częstochowa (promenada), Gdańsk (skwer), Kraków (ulica), Łódź (ulica), Poznań (ulica), Rzeszów (ulica), Serock (ulica), Słupsk (ulica), Sopot (rondo), Stalowa Wola (ulica), Warszawa (plac).

Czesław Niemen jest autorem albumów m.in. 1967 – Dziwny jest ten świat, 1968 – Sukces, 1969 – Czy mnie jeszcze pamiętasz?, 1970 – Enigmatic, 1971 – Niemen, Muzyka teatralna i telewizyjna, 1972 – Strange Is This World, 1973 – Ode to Venus, Niemen Vol. 1, Niemen Vol. 2, Russische Lieder, 1974 – Mourner’s Rhapsody, 1975 – Niemen Aerolit, 1976 – Katharsis, 1978 – Idee fixe, 1980 – Postscriptum, 1982 – Przeprowadzka, 1989 – Terra Deflorata, 2001 – spodchmurykapelusza, 2007 – 41 Potencjometrów Pana Jana, 2009 – Kattorna JJ72/Pamflet na ludzkość JJ75.


„…To, że nie mam swojej strony, na której miałbym się „chwalipięcić swoimi wyrobami” to wcale nie znaczy, że nie mam szacunku dla tej nieprawdopodobnej zdobyczy geniuszu postneandertalczyka. Szczerze mówiąc, ja też korzystam często z informacji tą drogą. Natomiast przyjąłem postawę wyczekującą w nadziei, że Internet jako arena wolnej myśli będzie pozbawiona myśli swawolnej – czego życzę wszystkim ludziom dobrej woli w XXI wieku…” – Czesław Niemen (2000).


„…Niemen to muzyczny czarodziej. Był osobą bardzo zamkniętą, tajemniczą. Czarował egzotycznym pochodzeniem. Był bardzo powściągliwy w ocenie, choć dość radykalny w poglądach. Jako muzyk nie szedł na kompromisy…” – Jan Kanty Pawluśkiewicz (na wiadomość o śmierci).


PORTRAIT with HISTORY Czesław Niemen


“… Someone wise said that one percent of talent + 99 percent of work makes up the end result. I think that is obviously an exaggeration. You must have a divine spark, but surely the spark itself is not enough and you need enthusiasm - in a word, you have to kindle this spark… ”- Czesław Niemen.


Czesław Niemen, actually Czesław Juliusz Niemen-Wydrzycki (born February 16, 1939 in Stare Wasiliszki in the then Nowogródek Province (now Belarus), died January 17, 2004 in Warsaw, the urn with ashes was placed in the catacombs at the Powązki Cemetery) - composer, multi-instrumentalist , singer and rock singer, songwriter.

His parents were Anna née Markiewicz (1897–1986) and Antoni Wydrzycki (1896–1960), who worked in numerous crafts, incl. tuning pianos and repairing clocks. He had a sister, Jadwiga. He already sang in the school choir at the 10-year-old school and in the church choir (he also played the organ there). Together with the school choir, he gave concerts in other schools. In the years 1953–1954 he attended the piano class of the pedagogical secondary school in Grodno.

He was resettled to post-war Poland in 1958 as part of the last wave of mass displacement of Poles from the Eastern Borderlands. The Wydrzycki family finally decided to repatriate so that Niemen would avoid being drafted into the Soviet Army. The family spent a year in a repatriate camp in Drawsko Pomorskie, then moved to Świebodzin, Białogard and finally Kołobrzeg, and Czesław ended up in Gdańsk, where he began his studies in the bassoon class at a secondary music school. At the same time, he performed in student theaters, cabarets and the Żak club in Gdańsk, singing Latin American songs in Spanish and Polish, accompanying himself on the guitar. Two of these songs later appeared on his first album. At the same time, he earned money by working part-time in the port or tuning pianos. During this period he met and made friends with Helmut Nadolski.

In 1960 his daughter Maria was born. At that time, he lived in Sopot with his family. He divorced his first wife in 1971.


In 1962 he met Franciszek Walicki, who began to promote him and organize performances. In the same year, he achieved great success at the Young Talents Festival in Szczecin and, as a reward, toured the country with the Czerwono-Czarni band. It was Walicki who had difficulty convincing Niemen to start playing rock instead of Latin and Russian songs.

After achieving his first successes in competitions of amateur performers, thanks to Walicki, he began performing with the Blue-Czarni ensemble and composing. On October 10, 1962, he recorded a small album with them, the so-called An EP with four songs, including the song "Lesson twista" sung by himself. He got into an emotional relationship with the soloist of the group, Ada Rusowicz. In 1963 he performed at the 1st Polish Song Festival in Opole with his own composition "I know that you will not come back", which went unnoticed. He was distinguished there only in 1964.

In December 1963 he performed with the Blue and Black group at the Olympia Hall in Paris. During this period, at the urging of Franciszek Walicki Czesława's wife, Wydrzycki began to use the artistic pseudonym Niemen as not only more attractive in terms of marketing in Poland, but also easier to pronounce for foreigners. In the mid-1970s, he officially changed his name to Niemen-Wydrzycki. He took the surname Niemen Wydrzycki from the river Nemunas, flowing near his place of birth.

From 18 to 20 January 1964, together with the Blue-Black group, he performed before Marlena Dietrich's concerts in the Congress Hall in Warsaw.

With the Blue-Czarni group he performed at concerts in Poland, incl. at the festival in Sopot in 1965, in Hungary and France. In November 1965, he performed as a soloist at the Rennes festival, where he won the Silver Ermine statuette for his composition and a special jury award for the most original debut. He has recorded a few small albums with Błękitko-Czarni and made many recordings for the radio. He ended his cooperation with the band in November 1965, after touring in Yugoslavia.


He made his debut as a bigbit singer, singing rock and roll and rock songs in the style of The Beatles and ballads. One of the greatest hits of the first period is the dynamic song "Do you know?" and the sentimental ballad "Pod Papugami". Soon, however, he began to head towards more ambitious music, addressed to more demanding academic youth. Songs from the period of cooperation with the Blue-Czarni group were then re-recorded on the album Do you remember me? with the Akwarele group.

In the fall of 1966, together with the musicians of the Chochoły formation, he formed the Akwarele ensemble. The following year he made his first tour with them, which began with a concert on January 16, 1967 in Jelenia Góra. He made recordings for the radio and for a small album, and in April 1967 he recorded material for the longplay Dziwny jest ten świat. On June 25, 1967, he performed the title song from the album "Dziwny jest ten świat" at the festival in Opole, where he aroused great interest and received, among others, the Polish Radio award. The song "Dziwny jest ten świat" has become the most famous Polish protest song and the youth anthem of the late 1960s.

In 1967, he performed, inter alia, at the festival in Sopot and in Cologne, Germany, and in January 1968 he sang at the MIDEM fair in Cannes. Niemen recorded the album Sukces, which became a gold record, and he also became the hero of a critical short film under this title, directed by Marek Piwowski, which was shown in June 1968. In October 1968, Niemen and Akwarele recorded the album Czy moś się memory ?, and in December Niemen picked up the mentioned gold record.

From February 1969 to July 1970 he performed with the ensemble in Italy, initially as "I Niemen", and from July 1969 in a changed line-up as "Niemen Enigmatic". He has recorded a few singles and recorded fragments of concerts. He played mostly for clubs and in June 1970 he performed at the Cantagiro festival. Czesław Niemen was closely associated with the singer Farida, with whom he toured Poland in November 1970. In his work, he joined successive trends dominating world rock music, creating his own, individual and characteristic varieties of music - from psychedelic rock through symphonic progressive rock (the album Niemen Enigmatic with the monumental piece "Bema memory mourning-rapsod" to the text of CKNorwid) to avant-garde jazz-rock (albums Niemen Vol. 1 and Niemen Vol. 2) and electronic music. In October 1969, during a break in their Italian performances, the musicians recorded an album with four compositions to words by outstanding Polish poets, which was released at the beginning of 1970 as Niemen Enigmatic. The album was very successful. At the turn of 1969/70, a film was made to illustrate the song "Bema mournful rhapsody".

In January 1971, the new line-up recorded material for the double album Niemen with ambitious music in the jazz-rock spirit, also using two poems by Norwid. He has performed in Poland and, among others, in Czechoslovakia and Finland. At that time, Czesław Niemen obtained an apartment in Warsaw at ul. Less than 8, he was also finalizing the divorce case. At the end of 1971 he took part in recording an album with Andrzej Kurylewicz's music. Throughout his career, he has repeatedly assisted various artists in recordings and took part in collective musical, musical and theatrical undertakings. He wrote many songs for other artists, incl. for Ada Rusowicz. Over the years, dozens of versions of his songs have been created. Czesław Niemen, from 1968 playing the Hammond organ, slowly expanded his keyboard instruments, adding first a melotron, and then, as the first Polish musician, a Moog synthesizer. Modern and expensive equipment allowed him to record the aforementioned, almost completely electronic album, which put it in a row with such avant-garde musicians and groups as Tangerine Dream, Klaus Schulze or Vangelis.


In the fall of 1971, Niemen met the avant-garde double bass player Helmut Nadolski. With him and with the musicians of the SBB group, he created the Niemen Group, which operated from December 1971 to August 1973. Trumpeter Andrzej Przybielski performed and recorded. In January 1972 in Munich, the album Strange Is This World was recorded, in August 1972 in Poland two partially improvised albums Niemen Vol. 1 and Niemen Vol. 2, and in August 1973, also in Munich, the album Ode to Venus. His band has performed in several European countries and received positive reviews from music critics. At the same time, Czesław Niemen started recording film music, which he had been creating for almost 10 years. In the spring of 1973, he also recorded works for the solo album Russische Lieder in Munich. In January and February 1974, he recorded Mourner's Rhapsody in New York with renowned session musicians.

The Niemen group ended its activity with a concert in Białystok in August 1973. The following month, the group Niemen Aerolit was formed, which recorded, among others, material for the posthumous album 41 Potentiometers of Mr. Jan, and at the end of 1974 an album entitled the name of the band. His activity was interrupted by the death of drummer Piotr Dziemski in March 1975, which Niemen experienced deeply. He dedicated the album Katharsis to him, also recorded solo in 1975.

In 1975, Niemen married his second wife Małgorzata, with whom he had two daughters Natalia (born 1976) and Eleonora (born 1977). He performed solo and in changing line-ups, he recorded a lot of theater music, using the studio of the National Theater in Warsaw from 1977. At the turn of 1976/77 he recorded the double album Idee Fixe, released at the beginning of 1978. In the summer of 1976 he received the badge of Merit of Kiltury and the Golden Cross of Merit. At the end of the year, he made a great tour of the USSR, where he also performed in October 1977 and April 1979. In May 1977 he recorded a program for the TV block Studio 2, then performed in the USA, and in February 1978 he performed at the Mumbai jazz festival. In 1977 he gave a recital at the Soviet Song Festival in Zielona Góra. In the summer of 1978 he was invited to Havana for the World Festival of Youth and Students.

In 1978, a cassette with the artist's golden hits was released, and a year later, an album with similar material. In June 1979 Czesław Niemen performed at the festival in Opole, and on August 24, 1979 in Sopot he won the Grand Prix of the Intervision Festival with the song "Nim will come spring". At the end of the year, without Niemen's knowledge, Polskie Nagrania released the Postscriptum compilation album on the domestic market, which was developed only for promotional purposes for the MIDEM fair in Cannes in January 1980 (it was one of many cases of disregarding the musician's artistic will).

In 1981 Czesław Niemen developed musical compositions for the theatrical performance entitled Tragedia Romantyczna, whose eight performances in Katowice Spodek were seen by 52,000 people, and which was staged by students of WRTV and Upper Silesian Solidarity.



I remember in the 1970s, in a high school in Łódź, girls collected pictures of Niemen, cut them out of newspapers and pasted them into notebooks. The fact that I had the same name as him helped me in my relations with them. For which I thanked Niemen during our first meeting in New York, which he sincerely laughed at.

We met for the first time in New York in April 1981, when Niemen came to the concerts. I thought I would take a series of photos during the rehearsal and that would be the end of it. When the manager introduced me as a portraitist dealing with photographing outstanding personalities of culture and politics. - We have a lot to talk about, because I am also passionate about photography - said Niemen. What I had the opportunity to see and, more importantly, register, so that someone would not say that I tell stories. Niemen took out his camera and instead of practicing rehearsal, he started walking among the musicians (Michał Urbaniak and the outstanding drummer Billy Cobchan) and photographed them with passion. And I photographed him in action. I saw that he pointed the camera at me several times. Unfortunately, I don't have my own portrait made by Niemen, just like I don't have my portrait made by Warhol when I took pictures of him, he took me. By the way, I have to ask the widow Małgorzata Niemen, maybe it will be possible to find these negatives.

I must say that each of our next meetings, and there were several of them, were about photography, and when Photoshop and digital photography appeared in the early nineties, there was no end to it and I showed him important places from the photographer's point in New York. It's interesting because most so-called photographers stop at just taking photos. Niemen learned the secrets of photo processing in Photoshop, photo processing ...

On May 9, 2013, I had an unusual meeting in Warsaw with the widow of Niemen - Małgorzata Niemen (model, painter, actress). We were sitting in a cafe on Plac Konstytucji, when suddenly Marek Nowakowski, the writer who lived nearby, appeared and we often met there. When he saw me, he came over to say hi. I introduced him to Małgorzata Niemen who suddenly reached into her bag and took out a professional camera and directed it at Marek, who was completely surprised by the situation. I filmed a completely random session.


“… So what if you sit down at the computer. The computer will not do anything by itself. Unfortunately. True, I used a computer tool, but without any anointing. This instrument simply helped me realize my idea more comfortably and on my own ... ”- Czesław Niemen.


Czesław Niemen's career was disrupted by the introduction of martial law. In May 1982, he performed in Stockholm with the Kombi group, and a cassette of his film music was released. Later he performed sporadically, e.g. in November 1984 he played in the Wybrzeże Theater in Gdańsk, and on December 12, 1985 he played in the Stodoła club in Warsaw. On July 11 and 12, 1986 he sang at the Old Rock Meeting at the Leśna Opera in Sopot, and in autumn he played at the Jazz Jamboree festival in Warsaw. In 1987 he performed in Jarocin, then he played in Scandinavia, and on November 29, 1987 he gave a concert at the Queen Elizabeth Hall in London. In 1989, Niemen's first album with new material in many years was released, Terra Deflorata, which had been prepared for years, and released two years later also on CD.

On March 1, 1990, Niemen performed at the San Remo Festival, and a year later again at MIDEM. In 1992 he took part in the play The Book of Christopher Columbus at the Musical Theater in Gdynia. In May 1993 he played in New York, and in 1995 he took part with the Dżem band and many invited musicians in a concert commemorating the late Ryszard Riedl. This performance was recorded and released on the CD List do R. for 12 voices.

He started publishing columns in the music monthly Tylko Rock. He strongly protested against pirated editions of his recordings, which then appeared abundantly on cassette tapes and then on CDs. He made it clear that he did not intend to record new albums until the situation on the music market was regulated by law. Between 1991 and 1996, several reissues of his earliest albums were released. The first series, published by Digiton, ended with the album Niemen Aerolit, the second - entitled Niemen retrospekcja - on Marionetka (compilation of independently released LP Niemen Vol. 1 and Niemen Vol. 2). As part of the third series, entitled From the beginning, published in cooperation with Polskie Nagrania, only five albums were released. In 1995, the first compact compilation of his early recordings authorized by Niemen was released, entitled A dream about Warsaw. Two years later, he took part in the recording of a donation for the victims of the flood, My and yours'97. In 1999 Czesław Niemen was selected as the all-time performer in the Polityka's plebiscite, and therefore he gave several concerts in Trójka.


“… It is great literature in which everything that is still the most important for us has been told. What norwid said on every topic in the nineteenth century remains relevant in the twenty-first century, also after what recently happened in America ... ”- Czesław Niemen (2001).


On September 29, 2001, he performed in Warsaw at a concert in memory of C. K. Norwid, and on November 17, 2001, his last studio album was released, "" Spychmurykapelusz ", promoted by a compact single with three versions of Jagoda Szaleju. It was favorably received by listeners and critics. In 2002 and 2003 two 6-disc collector's boxes From the beginning I and From the beginning II were released, covering albums released in Poland in the years 1967–1980, supplemented by the artist's commentary and reminiscences of the musician.

His second wife Małgorzata devoted such works as "Baby M.", "From letter to M.", "Moje zapatrzenie", "Postscriptum".


“... We have been with Czesław for over 30 years, the lack of him is like the lack of a hand. I am slowly trying to find myself in it all. At first, I was surrounded by a kind of dark smog - I was moving, smiling, talking, but it was the other me. Until today I am double ... ”- Małgorzata Niemen (2007).


Several books were written devoted to Niemen, incl. 1974 - Wacław Panek, Niemen. Shapes of the myth, 2004 - Roman Radoszewski, Czesław Niemen: When will I stop wondering. Artistic monograph, 2004 - Marek Gaszyński, Time like a river, 2005 - Dariusz Michalski, Niemen about himself, 2006 - Tadeusz Skliński, Niemen: discography, facts, creativity, 2009 - Dariusz Michalski, Czesław Niemen: Do you still remember him ?, 2010 - Jan Edward Czachor, Czesław Niemen in Świebodzin, Czesław Niemen Memorial Association in Świebodzin, 2010.

Niemen was devoted to films by, among others 1968 - "Success" dir. Marek Piwowski, 1976 - "Niemen" dir. Krzysztof Rogulski, 2005 - "Time like a river ..." dir. Eugeniusz Szpakowski, 2007 - "Czesław Niemen" - dir. Eugeniusz Szpakowski, 2008 - "Something I love the most" dir. Eugeniusz Szpakowski, 2012 - "Something he loved the most ..." dir. Eugeniusz Szpakowski, 2014 - "Dream about Warsaw" - dir. Krzysztof Magowski.

Many schools were named after Czesław Niemen, incl. On May 26, 2006, the Music School Complex in Włocławek was named after Czesław Niemen, on May 31, 2008, the Public Junior High School No. 2 in Strzelce Opolskie, where the singer's monument was also unveiled, on June 2, 2009, Junior High School No. 25 in Warsaw, and on November 19, 2009, Junior High School No. 3 in Świebodzin . On June 20, 2009, Czesław Niemen's bench was unveiled in this city with the participation of the artist's family. On May 12, 2016, Junior High School No. 1 in Lubin was named after Czesław Niemen, his wife Małgorzata Niemen unveiled a commemorative plaque in honor of the patron. The school also won a banner with the artist's image. The Czesław Niemen song studio is located in Poznań.

Czesław Niemen appeared on coins, among others On June 17, 2009, the NBP issued a general circulation coin with a face value in zlotys in the memory of Niemen's Nordic Gold alloy, and on June 19, two silver collector coins with a face value of 10 zlotys, stamped with a mirror stamp: round and square (with a clip). They bear images of Czesław Niemen and his records. The designer of both coins and the reverse of the general circulation coin is Robert Kotowicz.

The song Niemen's Dream about Warsaw has been performed since 12 March 2004 before each Legia Warszawa match at the Polish Army Stadium in Warsaw as a hymn of fans.

In 2004 (August 20) and 2009 (August 23), one day was devoted to Niemen's work at the Sopot festival, and since autumn 2005, the Niemen Non Stop Young Talents Festival has been held in Słupsk under the patronage of the Municipal Cultural Center in Słupsk, the president of Słupsk and Marshal of the Pomeranian Voivodeship, where young artists sing Niemen's works, judged by a professional jury. Since 2009, this festival has been under the media patronage of TVP Kultura. The Czesław Niemen Memorial Association annually organizes a convention of non-menologists in Łagów. In 2019 (August 21), the American band Metallica performed Niemen's song "Sen o Warszawie" at the National Stadium in Warsaw.

The museum dedicated to Niemen is in Stare Wasiliszki.

Commemorative plaque in memory of the artist in his hometown. On February 20, 2011, in the village of Stare Wasiliszki in Belarus, in the house where Czesław Niemen was born, a museum named after him was opened. The house contains some of the original furnishings, mostly donated by the inhabitants of Wasiliszek, who received them from the artist's family during their move to Poland.


“… Czesław was a model for me, if it weren't for him, I would never have decided to play popular music. For me, his departure is like the death of Agnieszka Osiecka. I feel as if someone has taken something valuable from me. He was a part of my life, although we were not close friends ...”- Seweryn Krajewski (on the news of Niemen's death).

In many cities there are streets, roundabouts, squares of the name of Niemen, among others Białogard (street), Bielsko-Biała (roundabout), Bochnia, Częstochowa (promenade), Gdańsk (square), Kraków (street), Łódź (street), Poznań (street), Rzeszów (street), Serock (street), Słupsk (street), Sopot (roundabout), Stalowa Wola (street), Warsaw (square).

Czesław Niemen is the author of albums, incl. 1967 - Dziwny jest ten świat, 1968 - Sukces, 1969 - Do you still remember me ?, 1970 - Enigmatic, 1971 - Niemen, Theater and television music, 1972 - Strange Is This World, 1973 - Ode to Venus, Niemen Vol. 1, Niemen Vol. 2, Russische Lieder, 1974 - Mourner's Rhapsody, 1975 - Niemen Aerolit, 1976 - Katharsis, 1978 - Idee fixe, 1980 - Postscriptum, 1982 - Moving, 1989 - Terra Deflorata, 2001 - from the Mourner's Rhapsody, 2007 - 41 Potentiometers of Mr. Jan , 2009 - Kattorna JJ72 / Pamphlet for humanity JJ75.


"... The fact that I do not have my own page where I would" brag about my products "does not mean that I have no respect for this incredible achievement of the Post-Neanderthal genius. Honestly, I also use information this way a lot too. However, I took a wait-and-see attitude, hoping that the Internet as an arena of free thought would be devoid of playful thoughts - which I wish to all people of good will in the 21st century ...”- Czesław Niemen (2000).


“… Niemen is a musical wizard. He was a very closed, mysterious person. He charmed with exotic origins. He was very reserved in assessment, although quite radical in views. As a musician, he did not compromise ...”- Jan Kanty Pawluśkiewicz (on the news of his death).





































Ostatnie posty

Zobacz wszystkie

3 Comments


krynia.1956
Mar 29, 2021

Z WIELKĄ PRZYJEMNOŚCIĄ OGLĄDAM PANA FOTOGRAFIE. DZIĘKUJĘ .

Like

Bogdan Ratajczak
Bogdan Ratajczak
Oct 22, 2020

Fotografie są znakomite. Pokazują to, co widać, ale można wyczytać z nich dużo więcej.

Like

Bogdan Ratajczak
Bogdan Ratajczak
Oct 22, 2020

Witam. Małe poprawki do opisów zdjęć Krzysztofa Krawczyka. Marzec 1982 NY. Na zdjęciu jest Anna Chodakowska a nie Halina Frąckowiak. Na zdjęciu drugim Krzysztof Krawczyk jest nie z Anna Chodakowską lecz Krystyną Prońko. Pozdrawiam serdecznie

Bogdan Ratajczak.

Like
bottom of page