Nina Polan – to psudonim artystyczny Janiny Katelbach-Starzyńskiej (ur. 30 listopada 1927 w Berlinie – zm. 16 lutego 2014 w Nowym Jorku, została pochowana w miejscu pochówku rodziców, w katakumbach na Cmentarzu Stare Powązki w Warszawie) – aktorka, reżyser teatralna, dyrektor Polskiego Instytutu Teatralnego w USA w latach 1984-2014.
Urodziła się w rodzinie polskiego polityka, senatora II Rzeczpospolitej Tadeusza Katelbacha oraz Zenaidy z Semplińskich z Kowieńszczyzny. W dzieciństwie mieszkała w Wilnie i Warszawie, kiedy przenieśli się do Londynu skończyła Królewską Akademię Sztuki Dramatycznej. Debiutowała na deskach Teatru Dramatycznego w Londynie. Występowała również w teatrach na London’s West End, gdzie grała w spektaklach w reżyserii Petera Brooka m. in. w „Dark of the Moon” oraz w „Henryku IV”gdzie partnerowała Robertowi Shaw. Grała również na deskach Polskiego Teatru Dramatycznego w Londynie, Teatru Polskiego ZASP w Londynie oraz Teatru Nowego w Londynie. Z Londynu wyjechała do Monachium, gdzie pracowała w Rozgłośni Polskiej Wolna Europa.
Po przyjeździe do USA w 1954 roku, zaczęła występować na Broadwayu, m.in.: w słynnym „La MaMa Experimental Theatre Club założonym przez Ellen Stewart na dolnym Manhattanie i wielu lokalnych teatrach amerykańskich, w tym Seattle Repertory Theatre, New Orleans Playhouse oraz American Players Theatre. W latach 70. XX wieku, dołączyła do Polskiego Instytutu Teatralnego w Nowym Jorku. W latach 1984-2014 była jego dyrektorem naczelnym i artystycznym. „PIT był jej życiową misją, której poświęciła mnóstwo czasu oraz różnego rodzaju środków. Do samego końca myślała o Instytucie. Mam nadzieję, że znajdzie się jakaś osoba polskiego pochodzenia, która przejmie po Ninie prowadzenie Instytutu” – powiedział Pablo Zinger.
Wyreżyserowała i wystąpiła w wielu spektaklach teatralnych na scenach w Polsce, Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Jej ulubioną postacią była Helena Modrzejewska, którą grała w monodramie Kazimierza Brauna „Helena, the emigrant Queen”.
Polan zagrała również w kilku filmach m. in. „Wybór Zofii”, „Gorączka”, „Love & Staff”, wystąpiła również w programie telewizyjnym „Saturday Night Live”. W latach 90. Nina Polan wraz z Kazimierzem Braunem, Andrzejem Szczytko oraz Ireneuszem Wykurzem tworzyła Teatr Polski w Nowym Jorku. Do jej najbardziej znanych realizacji reżyserskich należą: „Alfa” Sławomira Mrożka, „Pastorałka” Leona Schillera, wileńska wersja „Halki” Stanisława Moniuszki w Eisenhower Theatre w The John F. Kennedy Center for the Performing Arts w Waszyngtonie, „Krakowiacy i górale” Wojciecha Bogusławskiego oraz „Verbum nobile” Moniuszki, w którym partie głównych bohaterów opery wykonywali aktorzy z Japonii, Stanów Zjednoczonych, Francji i RPA.
Za działalność na rzecz kultury polskiej za granicą Janina Katelbach została odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim (2000, za wybitne zasługi w promowaniu polskiej sztuki) oraz pośmiertnie Krzyżem Oficerskim (2014, za wybitne zasługi w propagowaniu polskiej kultury za granicą, za osiągnięcia w pracy artystycznej) Orderu Zasługi RP, a także Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” oraz Srebrnym Medalem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.
„Nina była niestrudzonym wojownikiem, wspaniałą kobietą i prawdziwym przyjacielem. Wystawiła szereg sztuk, koncertów, oper i musicali w Nowym Jorku i innych miastach amerykańskich i polskich – napisał na Facebooku Pablo Zinger, przyjaciel Niny Polan od 36 lat, dyrektor muzyczny Polskiego Instytutu Teatralnego, któremu artystka poświęciła dużą część swojego życia. – Prowadziła bardzo intensywne życie, uwielbiała się spotykać ze znajomymi, chodzić do kina, opery. Do ostatnich chwil planowała.
Z Niną Polan spotkałem się pierwszy raz w lipcu 1981 r. w jej mieszkaniu na 64th Street na Manhattanie w Nowym Jorku. Potem poszliśmy do teatru, gdzie się przygotowywała do nowej sztuki.
Obserwowanie aktorki na scenie, w czasie prób i przygotowań, to czysta przyjemność dla fotografa, ujęć jest do wyboru do koloru. Aparat pracuje bezszmerowo, używałem wówczas Leica, to był genialny aparat, tylko co jakiś czas, musiałem zmieniać film.
Była nizwykle profesjonalna, nie zapominajmy, że skończyła w Londynie Królewską Akademię Sztuki Dramatycznej i z powodzeniem grała w teatrach na całym świecie. Bardzo jej zależało, aby zrobić coś dla Polski. Pamiętam następne spotkanie po ogłoszeniu w Polsce stanu wojennego, była załamana. Ale już w 1984 r. stworzyła w Nowym Jorku Polski Instytut Teatralny, który prowadziła do śmierci.
Z perspektywy czasu mogę powiedzieć, że Nina Polan to osobowość, która pomogła wielu, szczególnie aktorom w znalezieniu możliwości rozwoju artystycznego w USA, co wbrew pozorom patrząc na Broadway, nie jest łatwe.
PORTRAIT with HISTORY Nina Polan (1927-2014) Nina Polan - is the artistic psudonym of Janina Katelbach-Starzyńska (born on November 30, 1927 in Berlin - died on February 16, 2014 in New York, she was buried at her parents' burial place, in catacombs at the Old Powązki Cemetery in Warsaw) - actress, theater director, director of the Polish Theater Institute in the USA in 1984-2014.
She was born in the family of a Polish politician, senator of the Second Polish Republic Tadeusz Katelbach and Zenaida née Sempliński née Kowieńszczyzna. As a child, she lived in Vilnius and Warsaw, when they moved to London she graduated from the Royal Academy of Dramatic Arts. She debuted at the Dramatic Theater in London. She also performed in theaters on London’s West End, where she played in performances directed by Peter Brook, among others in "Dark of the Moon" and in "Henry IV" where she partnered Robert Shaw. She also played at the Polish Dramatic Theater in London, Polish Theater ZASP in London and New Theater in London. She left London for Munich, where she worked at the Polish Broadcasting Center Free Europe.
After arriving in the USA in 1954, she began performing on Broadway, including the famous La MaMa Experimental Theater Club founded by Ellen Stewart in Lower Manhattan and many local American theaters, including the Seattle Repertory Theater, New Orleans Playhouse and American Players Theater. In the 1970s, she joined the Polish Theater Institute in New York. In 1984-2014 she was its general and artistic director. "PIT was her mission in life, which she devoted a lot of time and various resources to. She thought about the Institute to the very end. I hope that there will be someone of Polish descent who will take over the running of the Institute after Nina, "said Pablo Zinger.
She directed and performed in many theater performances on stages in Poland, France, Spain, Great Britain and the United States. Her favorite character was Helena Modrzejewska, who played in the monodrama of Kazimierz Braun "Helena, the emigrant Queen".
Polan also starred in several films, including "Zofia's Choice", "Fever", "Love & Staff" also appeared on the television program "Saturday Night Live". In the 1990s, Nina Polan, together with Kazimierz Braun, Andrzej Szczytko and Ireneusz Wykurz, created the Polish Theater in New York. Her best known directors include: "Alpha" by Sławomir Mrożek, "Pastorałka" by Leon Schiller, Vilnius version of "Halka" by Stanisław Moniuszko at the Eisenhower Theater at The John F. Kennedy Center for the Performing Arts in Washington, "Krakowiacy i Górale" by Wojciech Bogusławski and "Verbum nobile" by Moniuszko, in which parts of the main heroes of the opera were performed by actors from Japan, the United States, France and South Africa.
Janina Katelbach was awarded for her activities for the benefit of Polish culture abroad, including Knight's Cross (2000, for outstanding services in promoting Polish art) and posthumously Officer's Cross (2014, for outstanding services in promoting Polish culture abroad, for achievements in artistic work) of the Order of Merit of the Republic of Poland, as well as the Gold Medal for Merit to Culture Gloria Artis and the Silver Medal of the "Polish Community" Association.
"Nina was a tireless warrior, a wonderful woman and a real friend. She staged a number of plays, concerts, operas and musicals in New York and other American and Polish cities - wrote on Facebook Pablo Zinger, friend of Nina Polan for 36 years, music director of the Polish Theater Institute, to which the artist devoted a large part of her life. - She led a very intense life, she loved meeting friends, going to the cinema and opera. Until the last moments she planned.
I met Nina Polan for the first time in July 1981 in her apartment on 64th Street in Manhattan, New York. Then we went to the theater, where she was preparing for new art. Observing the actress on stage, during rehearsals and preparations, is a pure pleasure for the photographer, the shots can be chosen for color. The camera works silently, I used Leica at the time, it was a brilliant camera, only from time to time I had to change the film. She was extremely professional, let's not forget that she graduated from the Royal Academy of Dramatic Arts in London and successfully performed in theaters around the world. She was keen to do something for Poland. I remember the next meeting after the declaration of martial law in Poland, it was broken. But in 1984 she created the Polish Theater Institute in New York, which led to her death. In retrospect, I can say that Nina Polan is a personality that has helped many, especially actors, to find opportunities for artistic development in the US, which, despite appearances, looking at Broadway, is not easy.
Commentaires